Δεκαπέντε χρόνια μετά το λανσάρισμα του iPhone, οι περισσότεροι χρήστες συνειδητοποιούν τι κέρδισαν με τα έξυπνα τηλέφωνα. Μπορείς να εξασφαλίζεις πλοήγηση οπουδήποτε ανά την υφήλιο, μπορεί να έχεις πρόσβαση στο διαδίκτυο και χρήση email ή και όση μουσική θέλεις να ακούσεις – πλην όμως, πρώτα, θα χρειαστεί να θυσιάσεις κάτι από την ιδιωτικότητά σου. Η τοποθεσία όπου βρίσκεσαι, καθώς και οι προτιμήσεις και οι συνήθειές σου, μεταβιβάζονται σε μια απρόσωπη εταιρεία, αναλύονται για τα στοιχεία που αναδεικνύουν, και εν συνεχεία πουλιούνται σε διαφημιστές πουλήσουν αφρόλουτρο ή ασφάλεια αυτοκινήτου.

Ορισμένες επιχειρήσεις αποκομίζουν κέρδος από ψηφιακά εργαλεία που επιτρέπουν την παρακολούθηση χρηστών χωρίς τη συγκατάθεσή τους. Η γνωστότερη είναι ο ισραηλινός όμιλος NSO, που διαθέτει προς πώληση το κατασκοπευτικό λογισμικό Pegasus, το οποίο επιτρέπει σε όσους το χρησιμοποιούν –κυρίως κατασκόπους και μυστικές υπηρεσίες της Αστυνομίας– να βλέπουν οτιδήποτε κάνει ο ιδιοκτήτης ενός κινητού τηλεφώνου. Έχοντας τη δυνατότητα να διαβάζουν απευθείας μηνύματα από την οθόνη του κινητού, μπορούννα παρακάμπτουν λειτουργίες κρυπτογράφησης που διαθέτουν εφαρμογές του τύπου WhatsApp ή Signal. Το Pegasus μπορεί επιπλέον να ενεργοποιεί κρυφά την κάμερα ή/και το μικρόφωνο ενός κινητού, και εν συνεχεία να προωθεί οτιδήποτε ακούει ή βλέπει σε εκείνους που έχουν τον έλεγχό του.

Η NSO βρέθηκε να αποτελεί πρωτοσέλιδη είδηση το 2021 όταν η Διεθνής Αμνηστία και μια ομάδα οργανώσεων μέσων ενημέρωσης, με επικεφαλής το Forbidden Stories (Απαγορευμένες Ιστορίες) –ΜΚΟ με έδρα το Παρίσι– διέρρευσε κατάλογο 50.000 αριθμών τηλεφώνου που φαινόταν να έχουν αποτελέσει στόχους διαφόρων χρηστών του Pegasus ανά την υφήλιο. Η NSO επιμένει ότι κυβερνήσεις που αγοράζουν τα ψηφιακά εργαλεία της το πράττουν προκειμένου «να συλλαμβάνουν τρομοκράτες, εγκληματίες και παιδόφιλους». Πλην όμως ο κατάλογος που έχει διαρρεύσει περιλαμβάνει αριθμούς τηλεφώνων που ανήκουν σε ακτιβιστές, δημοσιογράφους, δικηγόρους και πολιτικούς.

Μεταξύ εκείνων που περιέλαβε ο κατάλογος των παρακολουθήσεων συγκαταλέγονταν τα τηλέφωνα του προέδρου της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν, του Ραχούλ Γκάντι, ηγέτη της αντιπολίτευσης στην Ινδία, της διευθύντριας των Financial Times Ρούλα Χαλάφ και –σύμφωνα με τη χήρα του– της οικογένειας του Τζαμάλ Κασόγκι, του Σαουδάραβα δημοσιογράφου που δολοφονήθηκε και διαμελίστηκε από την ίδια του την κυβέρνηση στο προξενείο της στην Κωνσταντινούπολη το 2018. (Η NSO αρνείται ότι το Pegasus χρησιμοποιήθηκε για να καταστεί στόχος είτε ο Κασόγκι είτε η οικογένειά του).

Στο βιβλίο τους Pegasus (Henry Holt, Νέα Υόρκη, 2022) οι Λοράν Ρισάρ και Σαντρίν Ριγκό των Forbidden Stories αφηγούνται πώς μετέτρεψαν την αρχική διαρροή σε δημοσιογραφικό αφήγημα. Δίνουν μια περιγραφή της NSO που –όπως τόσα και τόσα άλλα ισραηλινά startups– ξεκίνησε με μια ομάδα κομπιουτεράδων που έχτισαν τις δεξιότητές τους στον Στρατό. Επεξηγεί την τεχνολογική βάση και την αυξανόμενη επιτήδευση του Pegasus.

Οι παλιότερες εκδόσεις του λογισμικού απαιτούσαν να κλικάρει ο χρήστης σε συνδέσμους που περιλαμβάνονταν σε αποστελλόμενα sms – τακτική που άφηνε πολλά στην τύχη: μεταγενέστερες εκδόσεις του Pegasus επέτρεπαν να μολύνονται τηλέφωνα χωρίς μεσολάβηση του χρήστη τους.

Πάντως το βιβλίο αυτό λειτουργεί περισσότερο ως δημοσιογραφικό οδοιπορικό, παρά ως τεχνική ανάλυση του Pegasus. Επισημαίνεται μια τάση προς συλλογική δουλειά που προκύπτει στον κόσμο της δημοσιογραφίας: οι διαρροές είναι τόσο πελώριες, που χρειάζεται να στήνονται συνεργατικοί μηχανισμοί, ώστε να ελέγχονται τα στοιχεία – και να ερμηνεύονται. Η αφήγηση συνοδεύεται από πορτρέτα όσων συνέβη να στοχευθούν από παρακολουθήσεις– συμπεριλαμβανομένων Μαροκινών και Αζέρων δημοσιογράφων που είχαν την τάση να καλύπτουν ειδησεογραφικά παραβατικές συμπεριφορές των ηγεσιών των χωρών τους, πράγμα που δυσαρέστησε ιδιαίτερα τους αυταρχικούς κυβερνήτες των χωρών αυτών […]. Η υπόθεση της NSO δεν έχει κλείσει. Την εταιρεία κυνηγούν με αγωγές η Apple και το WhatsApp. Η χήρα του Κασόγκι Χανάν Ελάτρ θεωρείται ότι θα καταθέσει μήνυση. Το 2022 οι ΗΠΑ επέβαλαν στα προϊόντα της NSΟ το ίδιο είδος απαγόρευσης εξαγωγών που είχε ήδη εφαρμοστεί κατά της (κινεζικής τηλεπικοινωνιακής) Huawei, που αποκλείστηκε από την αγορά αμερικανικών μικροεπεξεργαστών και λογισμικού.

Για πολιτικούς, δημοσιογράφους ή ανώτατα στελέχη εταιρειών που ψάχνουν να βρουν πώς θα πρέπει να διαχειριστούν τους φόβους τους ότι παρακολουθούνται, η ανάγνωση του Pegasus είναι καλό σημείο εκκίνησης.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2024

ΓΙΝΕ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗΣ