Στο δρόμο προς τη Δαμασκό από τα σύνορα της Συρίας με το Λίβανο, τα φυλάκια του συριακού στρατού ήταν εγκαταλελειμμένα στις 8 Δεκεμβρίου. Η άσφαλτος ήταν γεμάτη με στολές που είχαν αφήσει πίσω τους οι στρατιώτες του Μπασάρ αλ Άσαντ, οι οποίοι είχαν αλλάξει γρήγορα ρούχα, φορώντας πολιτικά, διαφεύγοντας πριν καταφτάσουν οι προελαύνοντες αντάρτες. Αφίσες με το πρόσωπο του πρώην δικτάτορα είχαν σκιστεί και αλλοιωθεί. Μέσα σε λιγότερο από δύο εβδομάδες αφότου οι αντάρτες άρχισαν την «κάθοδό» τους, το καθεστώς έπεσε και ο Άσαντ κατέφυγε στη Μόσχα. Στη Δαμασκό και σε ολόκληρη τη χώρα, οι Σύριοι πανηγυρίζουν για μια νέα αρχή και μια επανεκκίνηση των σχέσεών τους με τον κόσμο.

Τι είδους επανεκκίνηση θα επιχειρήσεουν; Πολλά εξαρτώνται από το αν η πολυδιάστατη αντιπολίτευση της Συρίας, που ξαφνικά έχασε τον κοινό εχθρό της, θα ενωθεί για να σχηματίσει μια πλουραλιστική, ομοσπονδιακή πολιτική κυβέρνηση σε όλη τη Συρία ή θα βυθιστεί σε εσωτερικές διαμάχες που θα βυθίσουν τη χώρα σε έναν νέο εμφύλιο πόλεμο, παρατηρεί στην ανάλυσή του ο Economist.

Τα πρώτα σημάδια είναι ενθαρρυντικά, αν και είναι πολύ νωρίς για να είμαστε σίγουροι για οτιδήποτε. Οι αντάρτες, μεταξύ των οποίων πρώτη η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ (ΧΤΣ), πρώην βραχίονας της Αλ Κάιντα που κυβερνά ένα κομμάτι της βορειοδυτικής Συρίας τα τελευταία χρόνια, υποστηρίζει ότι έχει πάρει «τα μαθήματά» της από τις προηγούμενες αλλαγές καθεστώτων στον αραβικό κόσμο. Σε αντίθεση με το Ιράκ και τη Λιβύη, η διαχείριση της μετάβασης γίνεται σε τοπικό επίπεδο και όχι από ξένες δυνάμεις και εξόριστους που επαναπατρίζονται. Η Ρωσία και το Ιράν, που προηγουμένως ήταν οι κύριοι υποστηρικτές του κ. Άσαντ, έχουν αποσυρθεί στη σκιά, σημειώνει ο Economist.

Οι αντάρτες απηύθυναν έκκληση στις αστυνομικές και πολιτικές αρχές να παραμείνουν στις θέσεις τους μέχρι την ανακοίνωση της κυβέρνησης ενότητας.Επέβαλαν απαγόρευση κυκλοφορίας, η οποία μέχρι το βράδυ της 8ης Δεκεμβρίου φάνηκε να έχει ανακόψει τις λεηλασίες στην πρωτεύουσα (εκτός από την κλοπή σερβίτσιων από το προεδρικό μέγαρο). Και παρόλο που οι περισσότεροι αντάρτες προέρχονται από τη σουνιτική πλειοψηφία που τρομοκρατήθηκε ιδιαίτερα από τους αλαουίτες Άσαντ, έχουν μετριάσει τον σεχταριστικό θριαμβευτισμό τους και έχουν υποσχεθεί να προστατεύσουν τις αναρίθμητες μειονότητες της Συρίας.

Όμως τα πράγματα στη Συρία συνήθως περιπλέκονται. Η de facto διχοτόμηση της χώρας υπό τον Άσαντ έχει ενισχυθεί μετά την πτώση του. Οι αντάρτες από τα βόρεια, τα ανατολικά και τα νότια της χώρας συντόνισαν τις κινήσεις τους με αξιοσημείωτη πειθαρχία τις τελευταίες ημέρες. Ωστόσο, επειδή το καθεστώς Άσαντ κατέρρευσε πολύ πιο γρήγορα από ό,τι περίμεναν, δεν είχαν χρόνο να σχεδιάσουν την επόμενη ημέρα. Καθεμία από τις τέσσερις κύριες παρατάξεις -οι υποστηριζόμενοι από την Τουρκία σουνίτες αντάρτες στα βορειοδυτικά, οι Κούρδοι στα βόρεια και ανατολικά, οι υποστηριζόμενοι από την Ιορδανία αντάρτες στα νότια και οι εναπομείναντες πιστοί από την αίρεση των Αλαουιτών του Άσαντ στα δυτικά- έχει τον δικό της στρατό. Όλοι τους έχουν ενισχυθεί από τα όπλα, τα εδάφη και τα χρήματα που κατάσχεσαν από τους Άσαντ τις τελευταίες ημέρες. Κάθε ομάδα θα διεκδικήσει το μερίδιό της από τα λάφυρα και ένα κομμάτι από το όποιο πακέτο θα διαμορφωθεί για την ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης χώρας, που εκτιμάται πως θα κοστίσει περίπου 200 δισ. δολάρια.

Μέσα σε λίγες ώρες από την πτώση του Άσαντ, η εύθραυστη εκεχειρία μεταξύ των διαφόρων ομάδων είχε αρχίσει να καταρρέει καθώς οι μάχες αναζωπυρώθηκαν στη Μανμπίτζ, στη γραμμή που χωρίζει τους υποστηριζόμενους από την Τουρκία Άραβες στα βορειοδυτικά από τους Κούρδους στα βορειοανατολικά. Οι Σύροι δεν έχουν ξεχάσει ότι η ανατροπή των ισχυρών ανδρών του Ιράκ και της Λιβύης προκάλεσε μια δεκαετία εμφυλίου πολέμου μεταξύ των επίδοξων διαδόχων τους. Ούτε αγνοούν πόσο δύσκολο θα είναι να διαχειριστούν τις σχέσεις με τους γείτονές τους. Σε ένα ξενοδοχείο πέντε αστέρων στη Δαμασκό το βράδυ της 8ης Δεκεμβρίου, η απαλή τζαζ που συνόδευε το δείπνο διακόπτονταν περιστασιακά από τον ήχο των ισραηλινών αεροπορικών επιδρομών σε μια κοντινή στρατιωτική βάση.

Ο ισχυρότερος διεκδικητής της διακυβέρνησης της Συρίας είναι ο Αμπού Μοχάμεντ αλ Τζολάνι, ο 42χρονος επικεφαλής της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ, η οποία εξαπέλυσε την επίθεση των ανταρτών από το ορμητήριό της στην Ιντλίμπ της βορειοδυτικής Συρίας μόλις πριν από 11 ημέρες, στις 27 Νοεμβρίου. Ο Τζολάνι έχει εγκαταλείψει το ισλαμικό του ψευδώνυμο (τα κανάλια του στο Telegram τον αναφέρουν πλέον ως «Πρόεδρο Αχμέντ αλ-Σάρα») και διαβεβαίωσε τους χριστιανούς και τις γυναίκες ότι δεν σχεδιάζει να επιβάλει αυστηρούς ισλαμικούς κανόνες. Το βράδυ της 8ης Δεκεμβρίου εκφώνησε κήρυγμα στο τζαμί Umayad στη Δαμασκό. Η συριακή κρατική τηλεόραση μετέδωσε μια δήλωση του στην οποία υποσχόταν: «το μέλλον είναι δικό μας». Λέγεται ότι του αρέσουν οι συγκρίσεις με τον Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν της Σαουδικής Αραβίας, έναν άλλο νεαρό σουνίτη ισχυρό άνδρα.

Αλλά το παρελθόν του κ. Τζολάνι ως ηγέτη της Αλ Κάιντα στη Συρία και η βίαιη καταστολή των αντιπάλων του, κάνει κάποιους να παραμένουν επιφυλακτικοί. Το να κάνει άλλους αντάρτες να αποδεχθούν την ηγεσία του θα είναι το δυσκολότερο έργο του. Για χρόνια τους πολεμούσε περισσότερο από ό,τι τον Άσαντ. Μερικές εκατοντάδες πρώην αντάρτες στο νότο πρόλαβαν τον Τζολάνι στη Δαμασκό. Έφτασαν στο προεδρικό μέγαρο και έθεσαν υπό κράτηση τον πρωθυπουργό, Mohammad Ghazi Al-Jalali, όχι μόνο για να καταδιώξουν τους πιστούς του Άσαντ αλλά και για να εμποδίσουν τον Τζολάνι να φτάσει εκεί πρώτος.

Το γεγονός ότι η Αμερική, η Ρωσία και τα Ηνωμένα Έθνη θεωρούν τον Τζολάνι τρομοκράτη και τη Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ τρομοκρατική οργάνωση, θα μπορούσε επίσης να περιπλέξει τα πράγματα αν όντως αναλάβει τα ηνία. Οι στενοί δεσμοί του με την Τουρκία και το Κατάρ ενοχλούν τις αραβικές δυνάμεις που θέλουν να περιορίσουν τη ζώνη επιρροής τους. Ορισμένα στελέχη της αντιπολίτευσης μιλούν δυσοίωνα για το πόσο βολική θα ήταν η δολοφονία του. «Φοβόμαστε ότι θα μπορούσε να μετατραπεί σε έναν άλλο Άσαντ», λέει ένας αναλυτής με στενούς δεσμούς με τους αντιπάλους του. Πολλοί Σύροι ανησυχούν ότι θα μπορούσαν να καταλήξουν να αντικαταστήσουν έναν δικτάτορα με έναν άλλο, αυτή τη φορά ισλαμιστή.

Όποιος αναλάβει τη διοίκηση στη Δαμασκό θα δυσκολευτεί να ελέγξει ολόκληρη τη Συρία.Στα βορειοανατολικά, οι Κούρδοι θα προσβλέπουν στις λίγες εκατοντάδες Αμερικανών στρατιωτών που σταθμεύουν εκεί για να ματαιώσουν τις προσπάθειες επαναφοράς υπό κεντρικό έλεγχο των προσοδοφόρων κοιτασμάτων κοιτάσματα πετρελαίου (βασική πηγή εσόδων για τη Συρία) και των αραβικών πόλεων που κυβερνούν. Στη Μανμπίτζ και τη Ράκα, πολεμούν ήδη τις υποστηριζόμενες από την Τουρκία δυνάμεις για να διατηρήσουν την αυτονομία που χάραξαν την εποχή του Άσαντ. Κρυμμένοι σε ορεινά χωριά πάνω από τις μεσογειακές ακτές, η σέχτα του Άσαντ, οι Αλαουίτες, θα πρέπει ομοίως να αποφασίσουν αν θα πολεμήσουν ή θα αποδεχθούν την κυριαρχία της σουνιτικής πλειοψηφίας. Εκτός από τον βαρύ οπλισμό που διασώθηκε από τη συντριβή του καθεστώτος, μπορεί επίσης να αναζητήσουν προστασία από τη Ρωσία, η οποία διατηρεί ακόμη μια ναυτική και αεροπορική βάση εκεί, την οποία μπορεί να κρατήσει, κατόπιν διαπραγματεύσεων με την Τουρκία και τους νέους κυβερνήτες της Συρίας.

Οι πολίτες της εξόριστης πολιτικής αντιπολίτευσης στην Κωνσταντινούπολη, στην Τουρκία, φαίνεται να έχουν παραμεριστεί προς το παρόν. Σύμφωνα με τον άτυπο οδικό χάρτη που είχε συμφωνηθεί το 2015, η Συριακή Επιτροπή Διαπραγμάτευσης υποτίθεται ότι θα επιβλέπει τον ρόλο της αντιπολίτευσης στη μεταβατική φάση της Συρίας. Έχει την εντολή να βοηθήσει στην κατάρτιση ενός νέου συντάγματος, να προετοιμάσει τη διεξαγωγή εκλογών σε 18 μήνες και να ενσωματώσει τις πολλές πολιτοφυλακές της Συρίας σε έναν στρατό που θα αντικατοπτρίζει τις εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες της χώρας. Αλλά οι δυνάμεις επί τόπου δεν φαίνεται να βιάζονται να παραμερίσουν.

Κάποιοι ελπίζουν ότι οι ξένες δυνάμεις θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους αντάρτες να συστήσουν πολιτικά και στρατιωτικά συμβούλια ή ακόμη και μια κυβέρνηση ενότητας και να ανοίξουν το δρόμο για μια μετάβαση με καταμερισμό της εξουσίας. Η Αμερική, ωστόσο, πιθανότατα θα κάνει ελάχιστα για να βοηθήσει.«Αυτός δεν είναι δικός μας πόλεμος», έγραψε ο Ντόναλντ Τραμπ με κεφαλαία γράμματα στον λογαριασμό του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.«Αφήστε τον να εξελιχθεί. Μην εμπλακείτε!»

Μετά από 13 χρόνια εμφυλίου πολέμου και εξαθλίωσης, ένας εξαντλημένος πληθυσμός προσεύχεται για μια ειρηνική κατάληξη που έχει αποδειχθεί εξαιρετικά σπάνια στον αραβικό κόσμο. Με τόση διαίρεση εντός και εκτός Συρίας, η συναίνεση θα είναι δύσκολο να επιτευχθεί.

©The Economist. Μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε από την Economia Media Α.Ε., έπειτα από ειδική άδεια. Το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο βρίσκεται στο www.economist.com