Έτσι όπως τελικά ξεκίνησε ο βαρύς βηματισμός του σχεδιαζόμενου εμπορικού πολέμου με τους επαπειλούμενους δασμούς Τραμπ προς Καναδά – Μεξικό, με την αύξηση των δασμών προς Κίνα και με τη λίγο παρακάτω στόχευση της Ευρώπης (και βλέπουμε…), θα χρειαζόταν κανείς να καταφύγει στον Μικρό Πρίγκιπα του Σαιν Εξυπερύ και να ανασύρει το μελαγχολικό: «εκείνο που κάνει όμορφη την έρημο, είναι ότι κάπου κρύβει ένα πηγάδι». Στην έρημο που υπόσχεται να φέρει στο διεθνές σύστημα ο πειραματισμός της δασμολογικής ανάφλεξης Τραμπ, χρειάζεται να πείσει κανείς τον εαυτό του ότι κάπου εκεί −στην έρημο− κρύβεται ένα πηγάδι, αν είναι να μην ανησυχήσει τερματικά. Πόσω μάλλον όταν κανείς, ούτε καν η αμερικανική διοίκηση που σχεδιάζει τις κινήσεις αυτές, δεν φαίνεται σίγουρος για το πώς θα προχωρήσει το ντόμινο των συνεπειών: πληθωριστική επίπτωση, νομισματική διαχείριση/επιτόκια, επενδύσεις, πορεία της ανάπτυξης… Ακόμη και το ΔΝΤ δείχνει να διερωτάται. 

Το ίδιο βεβαίως ισχύει και τις διακηρύξεις του νέου Αμερικανού πρόεδρου για τη Μέση Ανατολή, ο οποίος, σαν άλλος κτηματομεσίτης, επιθυμεί να αναλάβει την ιδιοκτησία της Γάζας και να τη μετατρέψει σε «Ριβιέρα της Ανατολής», εκτοπίζοντας αναγκαστικά τους Παλαιστινίους, σε ένα σχέδιο που θυμίζει έντονα άλλες, σκοτεινότερες εποχές. Τη μυρωδιά της ερήμου αποπνέει επίσης σαφώς και το γεγονός ότι, ο ένας μετά τον άλλο, οι εταιρικοί ηγέτες των Ηνωμένων Πολιτειών σπεύδουν να υιοθετήσουν ασμένως την πολιτική ατζέντα και τον «πολιτισμικό πόλεμο» του Τραμπ. Όπως σημείωναν σε πρόσφατο άρθρο τους οι Financial Times, η εταιρική Αμερική φαίνεται «να έχει πάθει MAGA», καθώς προχωρά σταθερά σε μια συντηρητική στροφή, αποκηρύσσοντας το τρίπτυχο της DEI (diversity, equity, inclusion – διαφορετικότητα, ισότητα ευκαιριών, συμπερίληψη) ή ακόμη επανεξετάζοντας τους στόχους της πράσινης μετάβασης. Κάτι αντίστοιχο φαίνεται να συμβαίνει και με ορισμένους πολιτικούς ταγούς, υποτίθεται, στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, οι οποίοι οψίμως ανακάλυψαν τη γοητεία του ανορθολογισμού. Βρισκόμαστε άραγε μπροστά σε μια νέα Reconquista; Σε μια απόπειρα επανακατάκτησης των υποχωρήσεων στις οποίες εξαναγκάστηκε το συντηρητικό μέτωπο τις τελευταίες δεκαετίες, όπως υποστηρίζει στο παρόν τεύχος ο ιστορικός Αντώνης Λιάκος; 

Σε αυτό το υπόβαθρο, οι εξελίξεις της τελευταίας περιόδου στο τεχνολογικό πεδίο −από τη γενικευμένη διάχυση της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης και τους νέους γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς στους οποίους φαίνεται να εμπλέκεται μέχρι την ανοιχτή πλέον σύντηξη πολιτικής και επιχειρήσεων παραγωγής νέων τεχνολογιών− φαίνεται να επιβεβαιώνουν αυτό για το οποίο πολλοί αναλυτές προειδοποιούσαν εδώ και χρόνια: παρά τις τεράστιες δυνατότητες που φαίνεται να ανοίγονται σε μια σειρά από πεδία, στην ιατρική, στη βιομηχανία, στην οικονομία, βρισκόμαστε πλέον σε μια νέα φάση διάψευσης της τεχνολογικής υπόσχεσης. 

Η προσδοκία της σταθερότητας και της προόδου, μια ουτοπία που συνόδευσε σχεδόν όλες τις μεγάλες τεχνολογικές ανακαλύψεις της ιστορίας, δίνει και πάλι τη θέση της στην ανάδυση μιας σειράς νέων εστιών διακινδύνευσης και ανταγωνισμού, μιας σειράς νέων και διαφορετικών μεταξύ τους ρηγμάτων: ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή, ανάμεσα στον Βορρά και τον Νότο, ανάμεσα στους συχνά αποκαλούμενους «τεχνο-ολιγάρχες» ή «ολιγάρχες της πληροφορίας» και τους δημοκρατικούς θεσμούς, ανάμεσα στους διαφαινόμενους νικητές και τους διαφαινόμενους χαμένους από τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, ανάμεσα σε εκείνους που έχουν και εκείνους που δεν έχουν τη δυνατότητα να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες. Και ακόμη, σε ένα πιο θεμελιώδες επίπεδο, ανάμεσα σε εκείνους που πιστεύουν ότι με τις απαραίτητες προσαρμογές και τους αναγκαίους περιορισμούς η τεχνολογία μπορεί εντέλει να συμβάλει στην ανθρώπινη ευημερία και εκείνους που την αντιμετωπίζουν με τον ίδιο φόβο που αντιμετώπιζαν την ατομική βόμβα. 

Στο τεύχος που κρατάτε στα χέρια σας, η προβληματική αυτή διαπερνά οριζοντίως μια σειρά από κείμενα. Μεταξύ αυτών, η Σοσάνα Ζούμποφ επιστρέφει στο εμβληματικό της βιβλίο Η εποχή του κατασκοπευτικού καπιταλισμού, επτά χρόνια μετά την κυκλοφορία του, υποστηρίζοντας ότι η εμπορευματοποίηση των ψηφιακών δεδομένων από τις εταιρίες Big Tech είναι ασύμβατη με την ίδια τη δημοκρατία, ο Τίμοθι Σνάιντερ αναλύει το φαινόμενο του τεχνο-σωτήρα Ίλον Μασκ υπό το πρίσμα μιας νέας αποικιοκρατικής λογικής, ενώ o Ντέιβιντ Ότορ επιχειρεί να καταγράψει τις συνέπειες των μετασχηματισμών που θα επιφέρουν οι «έξυπνες μηχανές» στις καθημερινές εργασίες, πολλαπλασιάζοντας τη γνώση και την εξειδίκευση, υπογραμμίζοντας ωστόσο ότι η πρόοδος μιας κοινωνίας δεν μετριέται μόνο από την τεχνολογική εξέλιξη, αλλά και από τη θεσμική οχύρωση της ευημερίας των πολιτών. H δε ανάλυση του Economist για το φαινόμενο της DeepSeek, που φιλοξενούμε στις σελίδες του τεύχους, εκτιμά ότι ο απρόσμενος ανταγωνισμός που ενεργοποίησε η κινεζική εταιρία θα ωφελήσει μακροπρόθεσμα τους χρήστες της ΑΙ. 

Για να επιστρέψουμε στα πιο δικά μας, αντιμέτωπη με αυτές τις μεγάλες προκλήσεις, η Ευρώπη μοιάζει να ψάχνει τον βηματισμό της και επιδίδεται σε έναν αγώνα δρόμου, χωρίς όμως να ξέρει ακριβώς προς τα πού βρίσκεται η κορδέλα του τερματισμού. Χωρίς πυξίδα. Η πρόσφατη ανακοίνωση της Επιτροπής σε συνέχεια των Εκθέσεων Ντράγκι και Λέτα, που επεσήμαναν τα κενά από πλευράς ανταγωνιστικότητας και συγκρότησης της ενιαίας αγοράς, βαφτίστηκε «Πυξίδα για την ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας και την εξασφάλιση βιώσιμης ευημερίας». Όσο, όμως, κι αν προσπαθεί να δώσει μιαν εικόνα χαρτογράφησης της πορείας, η νέα ευρωπαϊκή πυξίδα απλώς διακηρύσσει: καινοτομία (με «γιγαντιαία εργοστάσια ΑΙ», τη στιγμή που όλος ο χώρος της ΑΙ γνωρίζει πρωτοφανείς ανατροπές), απανθρακοποίηση μαζί με ανταγωνιστικότητα (η σύγχρονη εκδοχή τετραγωνισμού του κύκλου) και μείωση των εξαρτήσεων, ιδίως της ενεργειακής. Η πειστικότητα του διακηρυσσόμενου εγχειρήματος δεν δείχνει ισχυρότερη απ’ ό,τι έφερε την ΕΕ στην υστέρηση, που η ίδια διαπιστώνει απέναντι στις υπόλοιπες δυνάμεις του σήμερα. 

Κλείνοντας, στα δε εντελώς καθ’ ημάς, η πρόσφατη αναταραχή, με τα ογκώδη συλλαλητήρια για την τραγική υπόθεση των Τεμπών, έφερε μια σκληρή αφύπνιση. Πολύ σκληρή: όταν το 81,1% των πολιτών –δημοσκόπηση MRB– καταλήγει να μην εμπιστεύεται την Κυβέρνηση για τη διαλεύκανση των όσων συνέβησαν (και όσων απεκρύβησαν…), το πράγμα είναι δυσάρεστο. Γίνεται όμως κυριολεκτικά επίφοβο, όταν διαπιστώνεται ότι ένα 77,5% δεν εμπιστεύεται γι’ αυτό ούτε τη Δικαιοσύνη. Και ακόμη: αρνητικές αξιολογήσεις της Κυβέρνησης κατά 71,8% από την κοινή γνώμη, αλλά η ίδια αρνητική αξιολόγηση για την αντιπολίτευση του ΠΑΣΟΚ, και ακόμη χειρότερα (83,4%) για την αντιπολίτευση του ΣΥΡΙΖΑ. Ρήγμα και εδώ, άλλου τύπου βεβαίως, εξίσου όμως βαθύ. Μιλώντας πάντα για την πυξίδα που θα επιτρέψει να βρούμε το πηγάδι, θα έλεγε κανείς ότι η δική μας μάλλον έχει σπάσει…