Μια διαφορετική εκδοχή αξιοποίησης αρχειακού υλικού ξεκίνησε με πρωτοβουλία/στήριξη του Κέντρου Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης της Τράπεζας της Ελλάδας. Σωστότερα, η εκδοχή αυτή ωρίμασε με τη δημόσια παρουσίαση 4 μελετημάτων που βασίστηκαν σε αντίστοιχες ενότητες αρχειακού υλικού, καθώς οι σχετικές εργασίες είχαν αρχίσει εδώ και χρόνια, αλλά τώρα ολοκληρώθηκαν παράλληλα ως σύνολο.

Η ιδέα είναι ομοιογενή αρχειακά σύνολα να αναπαράγονται (μάλιστα τα εν μέρει χειρόγραφα πρωτότυπα είναι διαθέσιμα διαδικτυακά, με τη χρήση QRcode στο τέλος κάθε βιβλίου) και να παρουσιάζονται με επεξηγηματικό/σχολιαστικό τρόπο από επιστήμονες μεν, αλλά σε μια λογική υψηλής εκλαΐκευσης και όχι ακαδημαϊκής μελέτης.

Τα δύο –χρονολογικά– μεσαία από αυτά τα βιβλία αφορούν την Ελλάδα και την ελληνική οικονομία στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στην άμεση συνέχειά του. Το ημερολόγιο ενός υπαλλήλου της ΤτΕ, του Σωκράτη Κοσμίδη, ο οποίος συνόδευσε/παρακολούθησε τη διοίκηση και την κυβέρνηση με το χρυσό της Τράπεζας στη διαφυγή τους στην Κρήτη, στο Γιοχάνεσμπουργκ, εντέλει στο Λονδίνο, παρουσιάζει η Άντζελα Καραπάνου. Κρατώντας την αμεσότητα της γραφής και της αφήγησης, το δραματικό σασπένς των στιγμών του 1941-45.

Λίγο αργότερα, το υπόμνημα που απηύθυνε για την «ελληνική οικονομική κατάσταση» στον τότε υφυπουργό των ΗΠΑ Ντιν Άτσεσον ο Κυριάκος Βαρβαρέσος (πολύ γνωστότερη η Έκθεση Βαρβαρέσου και η τοποθέτησή του για τις επιλογές βιομηχανικής ή μη προτεραιότητας στην ανάπτυξη καθώς και ο ρόλος του κράτους σε αυτήν) παρουσιάζει ο Σωτήρης Ριζάς. Επισημαίνοντας πως το υπόμνημα «απώτερο στόχο είχε να υποστηρίζει την ενεργότερη ανάμειξη των ΗΠΑ με την παροχή οικονομικής βοήθειας στην Ελλάδα», καταγράφεται το πώς «η απελπιστική κατάσταση που αντιμετώπιζε η χώρα μπορούσε να βελτιωθεί μόνο με δραστικά και εκτεταμένα μέτρα»: αναδιοργάνωση της διοίκησης, αποκατάσταση της νομισματικής σταθερότητας, σταθεροποίηση μισθών, αύξηση της παραγωγής… (Την εποχή του υπομνήματος αυτού, δεν είχε ακόμη διατυπωθεί το Δόγμα Τρούμαν, πόσω μάλλον το Σχέδιο Μάρσαλ).

Άλμα προς τα πίσω, η αξιοποίηση του Αρχείου Τσουδερού που αφορούσε τους πρόσφυγες, αλλά και τεκμηρίων της αποστολής Νάνσεν καθώς και από τη λειτουργία της ΕΑΠ/Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων, εκ μέρους της Λένας Κορμά, επιτρέπει να αξιολογήσει κανείς την τότε διαπραγμάτευση, το κυρίως έργο της αποκατάστασης, αλλά και… «τη λειτουργία μηχανισμού εποπτείας, ανάλογου με όσους έχει γνωρίσει η Ελλάδα σε όλη της την ιστορική πορεία».

Άλμα προς τα εμπρός, τέλος, η αναδίφηση της διαπραγμάτευσης που οδήγησε –το 1961, δηλαδή 20 χρόνια πριν από την ένταξη– στη Συμφωνία Σύνδεσης Ελλάδας/ΕΟΚ. Βασισμένη εδώ στο αρχείο του Γιάγκου Πεσμαζόγλου, διαπραγματευτή (μαζί με τον Νίκο Κυριαζίδη) της Συμφωνίας Συνδέσεως, η ανάλυση της Ειρήνης Καραμούζη παρουσιάζει την ήδη, τότε, ανηφορική διαδρομή μιας διαπραγμάτευσης όπου κάθε κράτος-μέλος έβλεπε τα δικά του συμφέροντα, όπου τελικώς το περιεχόμενο της Συμφωνίας προέκυψε πολύ περισσότερο αγροτικό παρά  το προσδοκώμενο βιομηχανικό, και όπου η διάρκεια των διαπραγματεύσεων αντί για ολιγόμηνη
έφθασε τα δυο χρόνια.

Η ανάσυρση αρχείων από το υπόγειο «και συχνά σκονισμένο» αρχειοστάσιο της ΤτΕ, η ανάδειξη του περιεχομένου του και το κορφολόγημα συμπερασμάτων από το αρχειακό υλικό επιτρέπει –όπως παρατηρούσε στην παρουσίαση του εγχειρήματος ο Ανδρέας Κακριδής (επιστημονικός υπεύθυνος του Ιστορικού Αρχείου)– να ξαναδιαβάσουμε το παρόν με τη βοήθεια του παρελθόντος. Αλλά και το αντίστροφο…

Αν και προερχόμενη από τις αρχές της δεκαετίας του 2010, η νέα έκδοση αυτού του βιβλίου του Δημήτρη Τζιόβα, έτσι όπως προκύπτει μετά από εκείνο που η ελληνική κοινωνία βίωσε, και βιώνει, ως πολυκρίση και με φόντο μια νέα αναζήτηση σημείων αναφοράς και στοιχείων συνοχής, καλεί σε νέα ανάγνωση. Το καταληκτικό συμπέρασμά του –«[Ο μύθος της Γενιάς του Τριάντα] εφευρέθηκε ως άλλοθι και πεδίο για να συγκρουστούν ιδεολογίες και αισθητικές απόψεις, να αποκτήσουν έρεισμα βαθύτερες κοινωνικές αντιθέσεις και προκαταλήψεις, και να κριθούν πολιτισμικές επιλογές» – ηχεί οδυνηρά επίκαιρο, έτσι όπως έχουν έρθει τα πράγματα.

Εκεί συνέκλινε μια ανάγνωση της ευρωπαϊκότητας («Η Ευρώπη, μονάχα όταν την κοιτά- ξουμε από ψηλά δείχνει όλη τη λαμπρότητά της […]. Οι άπειρες αντιθέσεις συγχωνεύονται σε μια ανώτερη σύνθεση», Θεοτοκάς) με ιδεολόγηση μιας ανθρωπιστικής/φιλελεύθερης προσέγγισης, προς μια αναζήτηση της ελληνικότητας ως επικοινωνίας παρόντος και παρελθόντος («η Ελλάδα γίνεται δευτερεύουσα υπόθεση, όταν συλλογίζεται κανείς τον ελληνισμό. Ό,τι από την Ελλάδα με εμποδίζει να σκεφτώ τον ελληνισμό, ας καταστραφεί», Σεφέρης) και προς προς ενσωμάτωση της παράδοσης.

Μπορεί η Γενιά του Τριάντα να βρέθηκε στο επίκεντρο αντιπαραθέσεων, που ξεκινούν από τις αισθητικές για να φθάσουν στις ιδεολογικές, μπορεί η διάσταση του μοντέρνου/νεοτερικού να ιδώθηκε μέσα από διαφορετικού χρωματι- σμού γυαλιά –κοινωνικού ή/και πολιτισμικού–, μπορεί οι αναφορές στον κοσμοπολιτισμό της ή/και στην περιφρόνηση της λαϊκής παράδοσης να τροφοδότησαν πολλές αναλύσεις. Ωστόσο, και αυτό αναδεικνύει στιβαρά ο Τζιόβας, ποτέ δεν έπαψε να λειτουργεί ως αφορμή ζύμωσης. Το πολιτισμικό όραμα της γενιάς του ́30, κατά τον Τζιόβα, έγινε «το αναγκαίο καταφύγιο – απωθητικό και ελκυστικό συνάμα– για τις νέες προκλήσεις». Ο πολιτισμικός μύθος που δημιουργήθηκε γύρω από τη γενιά αυτή και η δύναμη του εν λόγω μύθου «διέστειλε και τα όρια της γενιάς» και οδήγησε σε νέα πεδία την ταξική αντιπαράθεση και τις αναζητήσεις πολιτισμικής ταυτότητας. Χωρίς να φθάνει κανείς στην απόφανση «η γενιά του ’30 δεν υπήρξε ποτέ», θα αναγνωρίσει ότι λειτούργησε ο μύθος της ως πεδίο ανάδυσης κοινωνικών αντιθέσεων και πολιτικών επιλογών. Και… συνεχίζει να λειτουργεί, τώρα που τα ζητήματα ταυτότητας διεκδικούν θορυβωδώς το προσκήνιο.