Από την επίσημη τραπεζαρία που βρίσκεται στο ισόγειο της «Βίλας Καρλ» στην Κοπεγχάγη, οι συνδαιτυμόνες έχουν τη δυνατότητα να θαυμάσουν έναν γοητευτικό κήπο διακοσμημένο με αγάλματα. Το κτίριο, σε τεχνοτροπία art nouveau, είχε χτιστεί το 1892 από τον Καρλ Γιάκομπσεν, γιο του ιδρυτή της Carlsberg. Έκτοτε, η εταιρεία μπίρας – που χρησιμοποιεί μέχρι σήμερα το κτίριο για συσκέψεις– κατόρθωσε να γίνει μια από τις μεγαλύτερες παγκοσμίως. Ο Γιάκομπ Άρουπ-Άντερσεν, ο οποίος είναι σήμερα επικεφαλής της Carlsberg, παραδέχεται ότι η επιτυχία της εταιρείας εντάσσεται σε ένα ευρύτερο φαινόμενο που χαρακτηρίζει τις δανέζικες εταιρείες. Προ καιρού, σε δείπνο που παρέθεσε, κάποιος τον ρώτησε ακριβώς πώς συμβαίνει και μια τόσο μικρή χώρα έχει δημιουργήσει τόσο πολλές μεγάλες εταιρείες.

Κι αυτό που ισχύει για τη Δανία, ισχύει και για τη Νορβηγία, τη Σουηδία και τη Φινλανδία. Οι τέσσερις βασικές χώρες της περιοχής αντιπροσωπεύουν κάτι σαν 1% του παγκόσμιου ΑΕΠ, ενώ έχουν το 0,3% του πληθυσμού του πλανήτη. Και όμως: έχουν παραγάγει μιαν εντυπωσιακή σειρά γιγαντιαίων επιχειρήσεων. Η Lego είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός παιχνιδιών παγκοσμίως, αν σταθεί κανείς στα έσοδά της. Η ΙΚΕΑ είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός επίπλων (άμα μάλιστα σημειώσει κανείς και τα παραδοσιακά σουηδικά κεφτεδάκια που προτείνει, είναι και η έκτη μεγαλύτερη αλυσίδα εστίασης). Η περιοχή παράγει τα πάντα – από τις μηχανές της Atlas Copco μέχρι τον τηλεφωνικό εξοπλισμό των Nokia και Ericsson, τις ζώνες ασφαλείας Autoliv ή τα ασανσέρ KONE. Από την ίδια άλλωστε περιοχή μάς προέκυψαν η μεγαλύτερη εταιρεία διανομής μουσικής σε συνεχή ροή/streaming, η Spotify, αλλά και η μεγαλύτερη υπηρεσία της καταναλωτικής φιλοσοφίας «αγοράζω τώρα, πληρώνω αργότερα», η Klarna. Η πρωτοποριακή δανέζικη Novo Nordisk, πρώτη στην παραγωγή φαρμάκων απώλειας βάρους, αποτελεί σήμερα τη μεγαλύτερη εταιρεία της Ευρώπης από πλευράς κεφαλαιοποίησης, ακόμα κι αν συνυπολογίσει κανείς την πτώση της τιμής της μετοχής της τον Δεκέμβριο (όταν έγιναν γνωστά τα απογοητευτικά αποτελέσματα κλινικών δοκιμών για νέο φάρμακό της.

Παγκόσμιοι πρωταθλητές 

Οι εταιρείες αυτής της βόρειας περιοχής της Ευρώπης έχουν υπεραποδώσει σε σύγκριση με εκείνες της υπόλοιπης Ευρώπης σ’ όλη την τελευταία δεκαετία. Και στις τέσσερις εν λόγω χώρες, οι εισηγμένες σε χρηματιστήριο εταιρείες (με εξαίρεση εκείνων του χρηματοπιστωτικού τομέα) γέννησαν υπέρ των μετόχων τους μεγαλύτερες αποδόσεις κατά τη διάρκεια των τελευταίων 10 ετών σε σύγκριση με τους ευρωπαϊκούς μέσους όρους. Σήμερα, οι εταιρείες από Σκανδιναβία και Φινλανδία συναπαρτίζουν περίπου το 13% του δείκτη MSCI Europe, ο οποίος περιλαμβάνει τις ευρωπαϊκές εταιρείες με τη μεγαλύτερη αποτίμηση – και τούτο ενώ πριν από πέντε χρόνια το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μόνο 10%. Πρόκειται δε για μερίδιο ανάλογο με εκείνο των γερμανικών εταιρειών.

Πάντως, οι ίδιες εταιρείες συγκρίνονται θετικά και με τις αντίστοιχες που δραστηριοποιούνται στους κλάδους τους διεθνώς. Συγκρίναμε τις εισηγμένες εταιρείες της περιοχής που έχουν τις υψηλότερες κεφαλαιοποιήσεις με τους βασικούς διεθνείς ανταγωνιστές τους, και τούτο με βάση μια σειρά δεικτών σύγκρισης. Κατά μέσο όρο, το 2023 εξασφάλιζαν λειτουργικό περιθώριο κατά 7 ποσοστιαίες μονάδες μεγαλύτερο από τον διάμεσο των ανταγωνιστών τους, με απόδοση του απασχολούμενου κεφαλαίου τους κατά πέντε ποσοστιαίες μονάδες μεγαλύτερη. Ο δανεισμός τους σε σχέση με τα λειτουργικά αποτελέσματα (προ αποσβέσεων και διαγραφών) καταγράφεται χαμηλότερος για 14 από τις 20 εταιρείες που μελετήσαμε, συγκρινόμενος με το αντίστοιχο μέγεθος των ανταγωνιστών τους. Εν τω μεταξύ, ο ρυθμός ετήσιας αύξησης των πωλήσεών τους ήταν περίπου ίσος με των ανταγωνιστών.

Το στοιχείο της περιπέτειας

Ασφαλώς δεν κατέγραψε επιτυχία η κάθε επιχείρηση της περιοχής. Η κατασκευάστρια μπαταριών Northvolt χρεοκόπησε προσφάτως και τέθηκε σε εκκαθάριση. Ο κλάδος κινητών τηλεφώνων της Nokia υπέστη συντριβή από τα iPhone. Επιπλέον, στην επιτυχία των σκανδιναβικών χωρών και της Φινλανδίας υπεισέρχεται και ένα στοιχείο τύχης: η περιοχή έχει υπέρ αυτής την πρόσβαση σε πλήθος φυσικών πρώτων υλών, όπως ξυλεία, σιδηρομεταλλεύματα και –κυρίως στη Νορβηγία– πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Και πάλι, όμως, η υπεραπόδοση των εταιρειών της περιοχής είναι εντυπωσιακή. Ποια είναι η εξήγηση;

Ένας λόγος μπορεί να αναζητηθεί στο ότι οι εκεί επιχειρηματίες –όπως άλλωστε και οι πρόγονοί τους, οι Βίκινγκ– έχουν εγγενές το στοιχείο αναζήτησης της περιπέτειας στον έξω κόσμο. «Το μικρό μας μέγεθος είναι για μας ευλογία, υπό την έννοια ότι καθιστά υποχρεωτικό το να υιοθετούμε διεθνή προσέγγιση» εξηγεί ο Άρουπ Άντερσεν. Από τις δέκα εταιρείες με μεγαλύτερη κεφαλαιοποίηση στην περιοχή, για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, το διάμεσο ποσοστό εσόδων που προκύπτει στο εσωτερικό της χώρας τους είναι μόλις 2%: ας συγκριθεί αυτό με το 12% που ισχύει για αντίστοιχες εταιρείες στην υπόλοιπη Ευρώπη, αλλά και με το 46% για εκείνες των ΗΠΑ. Ο Άντερς Μπόγιερς, επικεφαλής οικονομικών υπηρεσιών της Pandora –κατασκευαστή κοσμημάτων με τον μεγαλύτερο όγκο παραγωγής παγκοσμίως– περιέγραψε πώς η εταιρεία του πέρασε από ένα μοναχικό κατάστημα στην Κοπεγχάγη σε παγκόσμια λειτουργία μέσα σε 7 ή 8 χρόνια. Σήμερα, η αγορά της Δανίας αντιπροσωπεύει μόλις 1% των πωλήσεών της.

Υιοθέτηση της τεχνολογίας 

Ένας δεύτερος παράγοντας είναι το γεγονός ότι οι εταιρείες της περιοχής έχουν εδώ και καιρό αγκαλιάσει με ενθουσιασμό την τεχνολογία. Λίγα μόλις χρόνια μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο ιδρυτής της Lego άλλαξε το βασικό υλικό κατασκευής παιχνιδιών (από το ξύλο που χρησιμοποιούσε) όταν πειραματίστηκε με μια νέα μηχανή χύτευσης πλαστικών (που του κόστισε όσο οι πωλήσεις μιας χρονιάς). Σήμερα, η ίδια λογική παραμένει. Τα στοιχεία της Eurostat δείχνουν ότι, στην ΕΕ, το 45% των εταιρειών με πάνω από δέκα εργαζόμενους πληρώνουν για υπηρεσίες υπολογιστικού νέφους. Ο μέσος όρος για τις τρεις σκανδιναβικές χώρες και την Φινλανδία –οι οποίες βρίσκονται στην κορυφή της σχετικής κατάταξης– είναι 73%. 

Αυτή η φανατική χρήση τεχνολογίας μεταφράζεται και στη ζωηρή παρουσία startups στην περιοχή. Μεταξύ όλων των ευρωπαϊκών πόλεων, μόνον το Λονδίνο, το Παρίσι και το Βερολίνο συγκεντρώνουν ισχυρότερη παρουσία φορέων venture capital απ’ ό,τι η Στοκχόλμη (η οποία όμως έχει πολύ μικρότερο πληθυσμό). Το Ελσίνκι έχει πλήθος developers βιντεοπαιχνιδιών – συμπεριλαμβανομένης της Rovio που παράγει το «Angry Birds» και της Supercell, που έχει δημιουργήσει το «Clash of Clans». Επιπλέον, όσοι στην περιοχή αναλαμβάνουν επιχειρηματικό ρίσκο το βρίσκουν λιγότερο ζαλιστικό, καθώς γνωρίζουν ότι –άμα αποτύχουν– θα έχουν πάντα πρόσβαση σε γενναιόδωρα επιδόματα ανεργίας, λειτουργικά δημόσια συστήματα υγείας, καθώς και εκπαιδευτικά συστήματα.

Η σημασία της δημόσιας πολιτικής 

Τρίτος παράγοντας που υποστηρίζει την επιτυχία των σκανδιναβικών και φινλανδικών επιχειρήσεων είναι η –υπό ευρύτερη έννοια– δημόσια πολιτική. Μολονότι οι υψηλοί συντελεστές των φόρων εισοδήματος φυσικών προσώπων χρηματοδοτούν εκεί γενναιόδωρες υπηρεσίες Κράτους Πρόνοιας, η φορολογική επιβάρυνση των εταιρικών κερδών είναι περίπου ίση με εκείνη που ισχύει στις ΗΠΑ. Κάθε χρόνο, το συντηρητικό think tank με έδρα την Ουάσιγκτον Heritage Foundation υπολογίζει έναν δείκτη οικονομικής ελευθερίας ανά τις χώρες του κόσμου. Ο δείκτης αυτός συμπεριλαμβάνει το πόσο ανοιχτές είναι οι αγορές των χωρών αυτών, με βάση στοιχεία όπως η δασμολογική επιβάρυνση, καθώς και πόσο ελεύθερα μπορούν να λειτουργούν οι επιχειρήσεις, με βάση την αξιολόγηση των ρυθμιστικών παρεμβάσεων που ισχύουν. Εδώ, Δανία, Νορβηγία και Σουηδία βρίσκονται στις δέκα πρώτες θέσεις οικονομικής ελευθερίας. Πέραν τούτου, το παράδειγμα της προτεραιοποίησης της ψηφιοποίησης από την κυβέρνηση της Δανίας έχει διευκολύνει σημαντικά την ανάληψη επιχειρηματικής δράσης. Ο επικεφαλής του δανέζικου εφοπλιστικού γίγαντα Maersk Βίνσεντ Κλαρκ επισημαίνει: «Εδώ, μπορείς να αποκτήσεις εγγραφή ΦΠΑ μέσα σε μια μέρα». Στη Γαλλία, το ίδιο μπορεί να χρειάζεται μήνες…

Και η αρετή της υπομονής 

Ένας τέταρτος παράγοντας που εξηγεί την υπεραπόδοση της περιοχής είναι η υπομονή των μετόχων των εταιριών. Σύμφωνα με την εταιρεία συμβούλων McKinsey, τα 4/5 των σκανδιναβικών και φινλανδικών επιχειρήσεων διατηρούν μακροπρόθεσμο μετοχικό προφίλ – έναντι 3/5 στην Ευρώπη και μόλις 1/5 στην Αμερική. Στην περιοχή αυτή, οι επιχειρηματικές δυναστείες παίζουν σημαντικό ρόλο. Η Maersk και η Lego ελέγχονται ακόμη –αντιστοίχως– από τις ιδρυτικές οικογένειες των Μόλερ και των Κρίστιανσεν, και τούτο παρά το γεγονός ότι αμφότερες διοικούνται από τρίτα πρόσωπα, σε επαγγελματική βάση. Στη Σουηδία, η οικογένεια Βάλενμπεργκ –που απέκτησε περιουσία στον τραπεζικό τομέα– έχει σήμερα συμμετοχή σε πολλές επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένης της Atlas Copco και της Ericsson. Άλλες πάλι μεγάλες επιχειρήσεις όπως η Carlsberg ή η Novo Nordisk ελέγχονται από μη κερδοσκοπικά ιδρύματα.

Αυτού του είδους οι διευθετήσεις έχουν αποτρέψει την απόκτηση του ελέγχου επιχειρήσεων της περιοχής από ξένες εταιρείες – πράγμα που τους έδωσε χρόνο ώστε να μεγαλώσουν. Παράλληλα κατέστησε πιο εύκολο για τις ίδιες τις εταιρείες να επενδύουν στο μακροπρόθεσμο μέλλον τους. Η McKinsey έχει υπολογίσει ότι τα 4/5 των εισηγμένων σε χρηματιστήριο εταιρειών της περιοχής δαπανούν περισσότερο σε έρευνα και τεχνολογική ανάπτυξη απ’ ό,τι οι ανταγωνιστές τους αλλού στη Δύση. Ο επικεφαλής της Novo Nordisk Λαρς Φρίγκαρντ Γιόργκενσεν εξηγεί ότι η προσοχή του επικεντρώνεται στο πώς θα είναι η εταιρεία μετά από 10 ή 20 χρόνια.

Tο γεωπολιτικό ρίσκο

Εν προκειμένω, αυτό είναι ιδιαίτερα θετικό, καθώς το επιχειρηματικό μοντέλο της περιοχής μπορεί να βρεθεί υπό άμεση πίεση τα χρόνια που έρχονται. Με δεδομένη την εξάρτησή τους από τις αγορές του εξωτερικού, οι εταιρείες είναι πιο εκτεθειμένες στα ταραγμένα γεωπολιτικά ρεύματα. Ήδη, ορισμένες απ’ αυτές έχουν θιγεί: το 2023 οι δουλειές της Carlsberg στη Ρωσία κατασχέθηκαν από την κυβέρνηση και τέθηκαν «υπό προσωρινή διαχείριση». Τον περασμένο Δεκέμβριο, η εταιρεία συμφώνησε να πουλήσει τις εκεί δραστηριότητές της σε δυο ντόπια στελέχη – με πολύ χαμηλό τίμημα. Η Maersk πάλι είδε τα πλοία και κάποια τέρμιναλ να πλήττονται από πυραύλους των Χούθι στην Ερυθρά Θάλασσα, οπότε υποχρεώθηκε να αποφεύγει τη Διώρυγα του Σουέζ –  πράγμα που της πρόσθεσε χρόνο πλου και κόστους.

Με τη δεύτερη θητεία Τραμπ, οι διεθνείς δραστηριότητες προβλέπεται να είναι ακόμα πιο δύσβατες. Στην προεκλογική του εκστρατεία, ο ήδη προέδρος των ΗΠΑ είχε δεσμευθεί να επιβάλει δασμούς ύψους 10% στις εισαγωγές από οποιαδήποτε τρίτη χώρα. Η απειλή δεν είναι βέβαιο ότι θα υλοποιηθεί –μετά την εκλογή του, ο Ντόναλντ Τραμπ επικέντρωσε την προσοχή του σε Μεξικό, Καναδά και Κίνα– πλην όμως είναι βέβαιο ότι τα χρόνια που έρχονται θα επικρατήσει στην αμερικανική πολιτική μια πιο αρνητική ματιά έναντι του διεθνούς εμπορίου. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να δημιουργήσει πρόβλημα: το 1/3 των πωλήσεων των 10 μεγαλύτερων επιχειρήσεων σε Σκανδιναβία και Φινλανδία προκύπτουν στις ΗΠΑ.

Η διαχείριση όλης αυτής της κατάστασης θα απαιτήσει την ενεργοποίηση ενός άλλου χαρακτηριστικού των επιχειρήσεων της περιοχής. Ο διευθύνων σύμβουλος της Lego Νιλς Κρίστιανσεν επικαλείται τον Δαρβίνο για να ερμηνεύσει την επιτυχία: «Δεν επιβιώνει αναγκαστικά ο ισχυρότερος, αλλά εκείνος που προσαρμόζεται στις αλλαγές». Όσο οι εταιρείες της υφηλίου ετοιμάζονται για την προεδρία Τραμπ, αυτές οι σκέψεις καταλήγουν να είναι όλο και πιο σοφές.

©The Economist. Μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε από την Economia Media Α.Ε., έπειτα από ειδική άδεια. Το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο βρίσκεται στο www.economist.com