Η έννοια της ηγεσίας στις επιχειρήσεις είναι υπερσύνολο του μάνατζμεντ. Ο ηγέτης, πέρα από τις διοικητικές λειτουργίες που ασκεί (όπως προγραμματισμό, οργάνωση και έλεγχο), θα πρέπει να εμπνέει τους εργαζόμενους με αξίες και οράματα, να τους παρακινεί να επιτύχουν τους στόχους, ενώ παράλληλα να δημιουργεί ένα καλύτερο μέλλον για την επιχείρηση μέσω αλλαγών που προωθεί. Τα αποτελεσματικά στελέχη ασκούν ταυτόχρονα με επιτυχία μάνατζμεντ και ηγεσία.

Το σύγχρονο επιχειρηματικό περιβάλλον βρίσκεται σε μια συνεχή αναμόρφωση, ενώ επηρεάζεται ουσιαστικά από τις προηγμένες ψηφιακές τεχνολογίες. Πέρα από την αυτοματοποίηση και αναδιοργάνωση των διαδικασιών που αυξάνουν την επιχειρηματική αποδοτικότητα, οι ψηφιακές τεχνολογίες και οι εφαρμογές τους υποστηρίζουν τον εκδημοκρατισμό στην πληροφόρηση και την αποκέντρωση, λόγω της πρόσβασης των πολλών εργαζομένων σε δεδομένα και γνώση, αναβαθμίζουν το μάνατζμεντ, μέσω της σωστής και άμεσης υποστήριξης στη λήψη αποφάσεων, ενώ καλυτερεύουν την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων μέσω των ψηφιακών καινοτομιών στα προϊόντα/υπηρεσίες και του ψηφιακού μετασχηματισμού στον οργανισμό και στο επιχειρηματικό μοντέλο.

Ηγεσία στον ψηφιακό κόσμο 

Η επίτευξη των παραπάνω προϋποθέτει την ενεργή εμπλοκή των μάνατζμεντ (διευθύνων σύμβουλος, διευθυντής πληροφορικής και διευθυντές κρίσιμων τμημάτων που χρησιμοποιούν την πληροφορική), που έχουν όμως ηγετικές ικανότητες. Η ψηφιακή ηγεσία μπορεί να δημιουργήσει ένα βιώσιμο περιβάλλον ενθάρρυνσης του πειραματισμού και της καινοτομίας με τις ψηφιακές τεχνολογίες για την αξιοποίηση των τεχνολογικών προκλήσεων. Ο ψηφιακός ηγέτης θα πρέπει να δημιουργεί και να αναπτύσσει συνεχώς ένα αποτελεσματικό οργανωσιακό και τεχνολογικό περιβάλλον αξιοποίησης των ψηφιακών τεχνολογιών, ώστε να δημιουργείται αξία για την ικανοποίηση των αναγκών όλων των ενδιαφερομένων ομάδων (εργαζόμενοι, πελάτες, μέτοχοι, κοινωνία). Η ψηφιακή ηγεσία προϋποθέτει επίσης την εξασφάλιση της εμπιστοσύνης και δέσμευσης των στελεχών/υπαλλήλων για τις υψηλότερες δυνατές αποδόσεις τους μέσω των ψηφιακών τεχνολογιών.

Η πρόσφατη έρευνα «Technology & Beyond: The impact of AI» της Grant Thornton, με την επιστημονική υποστήριξη του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών αναλύει, μεταξύ των άλλων, σε τι βαθμό υπάρχει ψηφιακή ηγεσία στις μεγάλες ελληνικές οργανωμένες επιχειρήσεις, καθώς και τις προκλήσεις/προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ψηφιακοί ηγέτες στην υλοποίηση του οράματός τους. Στην έρευνα συμμετείχαν ανώτατα στελέχη από 400 μεγάλες οργανωμένες επιχειρήσεις και για την ψηφιακή ηγεσία αναλύθηκαν δύο κύρια ζητήματα: τι θα πρέπει να επιτυγχάνουν οι ηγέτες και ποια είναι η ηγετική συμπεριφορά ώστε να υπάρχουν τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Όσον αφορά το ζήτημα της επίτευξης των στόχων, αναλύθηκαν: (1) αν η έμφαση είναι στην αξιοποίηση των πληροφοριακών συστημάτων και στα επιχειρηματικά οφέλη, (2) αν μέσω του ψηφιακού μετασχηματισμού επιτυγχάνεται κυρίως επιχειρηματικός μετασχηματισμός. Όσον αφορά το ζήτημα της αποτελεσματικής ψηφιακής ηγετικής συμπεριφοράς, αναλύθηκαν: (3) αν έχουν επίγνωση της πραγματικής εμπλοκής των επιχειρήσεών τους με τις ψηφιακές τεχνολογίες, (4) αν λαμβάνουν υπόψη τα τεχνολογικά και οργανωσιακά προαπαιτούμενα, (5) πώς αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις και διαχειρίζονται το outsourcing των υπηρεσιών από προμηθευτές, (6) αν μπορούν για τις τεχνολογικές επενδύσεις να προσδιορίζουν/εξασφαλίζουν τους αναγκαίους χρηματοοικονομικούς πόρους και αν απαιτούν αξιολόγηση των επιχειρηματικών αποτελεσμάτων.

Προκλήσεις και κρίσιμοι παράγοντες επιτυχίας

Στο άρθρο αυτό αναλύονται τα έξι κύρια ευρήματα, εντοπίζονται τα προβλήματα της ψηφιακής ηγεσίας στις ελληνικές οργανωμένες επιχειρήσεις όσον αφορά τους στόχους και τη συμπεριφορά τους, ενώ προτείνονται βέλτιστες πρακτικές ώστε να υπάρχει πραγματική ψηφιακή ηγεσία με τα αναγκαία χαρακτηριστικά και τις ικανότητες των ανώτατων στελεχών.

(1) Να δοθεί έμφαση στην αξιοποίηση των πληροφοριακών συστημάτων και όχι στην απλή χρήση τους. Πάνω από 7 στις 10 επιχειρήσεις χρησιμοποιούν ευρέως όλα τα σημαντικά πληροφοριακά συστήματά (ERP, CRM, WMS, HRIS) που καλύπτουν τις βασικές λειτουργίες μιας επιχείρησης. Η αξιοποίηση όμως είναι περιορισμένη, αφού λιγότερες από 6 στις 10 επιχειρήσεις έχουν ψηφιοποιήσει/αυτοματοποιήσει τις διαδικασίες στα συγκεκριμένα τμήματα σε ικανοποιητικό βαθμό. Επίσης, πάνω από 8 στις 10 επιχειρήσεις χρησιμοποιούν τα γνωστά ψηφιακά κανάλια (ιστοσελίδα, κοινωνικά μέσα), κυρίως όμως για προώθηση. Μόνο 4 στις 10 τα αξιοποιούν για συναλλαγές που δίνουν σημαντικά οφέλη. Άρα μόνο 1 στις 2 επιχειρήσεις αναφέρουν επιχειρηματικά οφέλη από τις ψηφιακές τεχνολογίες: μείωση κόστους και αύξηση παραγωγικότητας, καλύτερη λήψη αποφάσεων, αύξηση πωλήσεων και ανταγωνιστικότητας. Ο στόχος όμως του ψηφιακού ηγέτη πρέπει να είναι η ουσιαστική αξιοποίηση των πληροφοριακών συστημάτων με πραγματικά οφέλη για την επιχείρηση.

(2) Ο ψηφιακός μετασχηματισμός πρέπει να είναι πρωτίστως επιχειρηματικός μετασχηματισμός. Μία στις 2 επιχειρήσεις αναφέρουν εμπλοκή σε πρωτοβουλίες ψηφιακού μετασχηματισμού, που αφορά όμως, σε μεγάλο βαθμό, καθαρά τεχνολογικές πρωτοβουλίες/έργα (π.χ. μεταφορά των ψηφιακών υποδομών στο cloud, θωράκιση της εταιρίας στις κυβερνοεπιθέσεις). Αυτά όμως δεν οδηγούν υποχρεωτικά σε επιχειρηματικό μετασχηματισμό, που είναι ο στόχος του ψηφιακού ηγέτη. Μόνο 1 στις 3 επιχειρήσεις αναφέρουν ότι έχουν στρατηγική επιχειρηματικού μετασχηματισμού μέσω της πληροφορικής που αφορά τον μετασχηματισμό των επιχειρηματικών διαδικασιών, της εμπειρίας των πελατών καθώς και του ίδιου του επιχειρηματικού μοντέλου, ενώ μόνο 1 στις 5 επιχειρήσεις αποκομίζουν κάποια στρατηγικά πλεονεκτήματα από τον ψηφιακό μετασχηματισμό όπως: καλύτερη λήψη αποφάσεων, καλύτερη διεπαφή με τους πελάτες, αύξηση της απόδοσης και προστιθέμενης αξίας των προϊόντων, νέο επιχειρηματικό μοντέλο.

(3) Αναγκαία η επίγνωση της πραγματικής εμπλοκής με τις ψηφιακές τεχνολογίες. Υπάρχουν υψηλά ποσοστά των επιχειρήσεων που αναφέρουν ότι εμπλέκονται με τις προχωρημένες ψηφιακές τεχνολογίες: Cloud (8/10), Data Analytics (3/4), Internet of Things (1/2), Μηχανική Μάθηση και ΑΙ (1/5). Αφορούν όμως κυρίως τον πειραματισμό με αυτές τις τεχνολογίες ή/και άγνοια επιπέδου ουσιαστικής εμπλοκής από πλευράς των ψηφιακών ηγετών. Για παράδειγμα, ενώ 3 στις 4 επιχειρήσεις αναφέρουν ότι χρησιμοποιούν data analytics τεχνολογίες, μόνο 1 στις 5 εφαρμόζουν state-of-art data analytics. Αυτό προκύπτει από το γεγονός ότι μόνο 2 στις 10 συλλέγουν μεγάλο όγκο δεδομένων από διαφορετικές πηγές (που είναι η βάση για τα big data analytics), ενώ μόνο 1 στις 3 συλλέγουν ουσιαστικά στοιχεία καταναλωτών (δημογραφικά, αγοραστικά, πλοήγησης) που μέσω data analytics τεχνικών μπορεί να υλοποιήσουν πελατοκεντρικές στρατηγικές που συνήθως είναι το αρχικό στάδιο επιχειρηματικής στρατηγικής για την ανάλυση μεγάλου όγκου δεδομένων. Σχετικό παράδειγμα επίσης είναι η κυβερνοασφάλεια, όπου ενώ 9 στις 10 επιχειρήσεις λένε ότι τη θεωρούν σοβαρή πρόκληση, αλλά μόνο 6 στις 10 την αντιμετωπίζουν ως καθολική επιχειρηματική στρατηγική εκπαιδεύοντας συστηματικά τους υπαλλήλους τους για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων.

(4) Προσδιορισμός και επίλυση των τεχνολογικών και οργανωσιακών προαπαιτούμενων.  Σε έργα πληροφορικής είναι αναγκαίο να προσδιοριστούν από την αρχή τα οργανωσιακά (π.χ. διαχείριση αλλαγών, αναδιοργάνωση διαδικασιών, εκπαίδευση χρηστών) και τεχνολογικά προαπαιτούμενα (π.χ. τεχνολογικές υποδομές, ανάπτυξη συστημάτων). Οι ψηφιακοί ηγέτες, πέρα από την απαίτηση να γνωρίζουν τα προαπαιτούμενα, θα πρέπει να καταστρώσουν ένα πλήρες σχέδιο ετοιμότητας για την επιτυχημένη αντιμετώπισή τους. Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει συχνά, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση της τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ). Η οργανωμένη αντιμετώπιση της πρόκλησης της ΑΙ −για να αποδώσει επιχειρηματικά και να φέρει το πολυπόθητο μετασχηματισμό− είναι πολυπαραγοντική και πολυεπίπεδη. Ενώ το 30% των επιχειρήσεων έχουν κάποιο πλάνο χρήσης της ΑΙ, 20% πειραματίζονται με την ΑΙ, 17% έχουν τις εξειδικευμένες δεξιότητες που απαιτούνται για την ΑΙ, 15% έχουν στρατηγικό πλάνο για την ΑΙ, 10% έχουν τις αναγκαίες υποδομές διαχείρισης δεδομένων για αποδοτική εφαρμογή της ΑΙ. Δηλαδή, μόνο 4% των επιχειρήσεων έχουν όλα τα προαπαιτούμενα για επιτυχημένη υλοποίηση της ΑΙ.

(5) Αντιμετώπιση των προκλήσεων και διαχείριση του outsourcing υπηρεσιών από προμηθευτές. Οι ψηφιακοί ηγέτες θα πρέπει να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις του ψηφιακού μετασχηματισμού και να διαχειρίζονται αποδοτικά τις υπηρεσίες από προμηθευτές όταν δεν έχουν τους αναγκαίους πόρους και την τεχνογνωσία. Τα θέματα αυτά δεν είναι αμελητέα και χρειάζεται ηγεσία στην αντιμετώπισή τους. Οι σημαντικές προκλήσεις για τον ψηφιακό μετασχηματισμό περιλαμβάνουν: το τεχνολογικό χρέος με ξεπερασμένα και ασύνδετα πληροφοριακά συστήματα (αναφέρθηκε από τις 5 στις 10 επιχειρήσεις), η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού (4 στις 10), ο ελλιπής προϋπολογισμός για τεχνολογικές επενδύσεις και οι μειωμένες ευκαιρίες χρηματοδότησης (3 στις 10). Επίσης 1 στις 2 επιχειρήσεις έχουν την πρόθεση να ζητήσουν υποστήριξη σε outsourcing ψηφιακών πόρων και δεξιοτήτων σε τεχνολογικά θέματα (κυβερνοασφάλεια, Cloud, ανάπτυξη εφαρμογών), αλλά και διοικητικά θέματα (ψηφιακό μάρκετιγκ, ψηφιακή στρατηγική, διοίκηση έργων).

(6) Επενδύσεις: Προσδιορισμός/εξασφάλιση των χρηματοοικονομικών πόρων και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων. Οι τεχνολογικές επενδύσεις −ειδικά σε αναδυόμενες ψηφιακές τάσεις− πολλές φορές είναι δύσκολο να προσδιοριστούν επακριβώς και να δικαιολογηθούν, ειδικά όταν υπάρχει έλλειμα ψηφιακής ηγεσίας. Επίσης υπάρχει πρόβλημα στην ουσιαστική αξιολόγηση των αποτελεσμάτων των επενδύσεων, λόγω έλλειψης γνώσης/καταγραφής της επιχειρηματικής τους επίδρασης. Τρεις στις 4 επιχειρήσεις έχουν σημαντικά επενδυτικά πλάνα για την πληροφορική, που αφορούν πληθώρα τμημάτων, με τον μέσο όρο των αναγκαίων επενδύσεων σε τρία χρόνια να υπολογίζεται σε πάνω από €300.000. Υπάρχουν όμως ανοικτά θέματα όσον αφορά την αντίληψη για τα αναγκαία ποσά και την επιχειρηματική αξιολόγηση των αποτελεσμάτων, αφού μόνο 1 στις 7 προγραμματίζουν να επενδύσουν πάνω από €300.000 τα επόμενα τρία χρόνια στην πληροφορική, 1 στις 3 θα προσπαθήσουν να ενταχθούν σε πρόγραμμα (ΕΣΠΑ, RRF), ενώ μόνο 3 στις 10 χρησιμοποιούν KPI (κρίσιμοι δείκτες απόδοσης) για να αξιολογήσουν τα αποτελέσματα των επενδύσεων πληροφορικής.

Καλλιεργώντας τις αναγκαίες ικανότητες 

Τέλος προτείνονται χαρακτηριστικά και ικανότητες των ανώτατων στελεχών, ούτως ώστε να μπορούν να αναπτύξουν αποτελεσματικά στην πράξη την ψηφιακή ηγετική τους συμπεριφορά.

α. Κουλτούρα καινοτομιών, συνεχούς βελτίωσης και αλλαγών: Οι ψηφιακές τεχνολογίες αλλάζουν συνεχώς τις διαδικασίες, τις αγορές, τα δίκτυα διανομής κ.τ.λ. Άρα οι ψηφιακοί ηγέτες έχουν την ευθύνη να εξασφαλίζουν την επιχειρηματική ικανότητα για συνεχείς καινοτομίες (στα προϊόντα, στις διαδικασίες, στο επιχειρηματικό μοντέλο), έγκαιρες αλλαγές και συνεχή βελτίωση σε όλα τα συστατικά των επιχειρήσεων. Αυτό σημαίνει ότι οι ψηφιακοί ηγέτες εξαλείφουν τους γραφειοκρατικούς ελέγχους, εξασφαλίζουν την επαγρύπνηση και τη συνεχή παρακολούθηση των αλλαγών, δημιουργούν ένα κλίμα δημιουργικής κριτικής, και εξασφαλίζουν τη δημιουργικότητα και τον πειραματισμό.

β. Ανάπτυξη ομάδας και πνεύματος συνεργασίας: Οι ψηφιακές τεχνολογίες ωθούν σε πιο λιτές και ευέλικτες οργανωσιακες δομές, λίγα ιεραρχικά επίπεδα, απλές και ταχύτατες διαδικασίες. Στα πλαίσια αυτά, το πνεύμα συνεργασίας και η ομαδική εργασία είναι κρίσιμος παράγοντας επιτυχίας. Άρα οι ψηφιακοί ηγέτες πρέπει να αναπτύσσουν το πνεύμα συνεργασίας και να μετατρέπουν ένα άθροισμα ανθρώπων σε μια δεμένη και αποτελεσματική ομάδα είτε για την ανάπτυξη ενός νέου πληροφοριακού συστήματος είτε στην αντιμετώπιση ενός ανταγωνιστή που μεταμορφώνει τον κλάδο μέσω του ανατρεπτικού του ψηφιακού επιχειρηματικού μοντέλου.

γ. Μετα-ικανότητες για άσκηση των ηγετικών ρόλων: Για την αποτελεσματική άσκηση των ψηφιακών ηγετικών ρόλων, και την ηγετική συμπεριφορά γενικότερα, απαιτούνται η ικανότητα δημιουργικής λήψης αποφάσεων και επίλυσης προβλημάτων, η συναισθηματική νοημοσύνη για χειρισμό με αποτελεσματικό τρόπο των συναισθημάτων, η αυτορρύθμιση για αυτοέλεγχο και σωστή διαχείριση του συγκινησιακού εαυτού, η επικοινωνία για αποτελεσματική μετάδοση μηνυμάτων και αποτελεσματική ακοή, η ενσυναίσθηση (empathy) για αντίληψη των συναισθημάτων/αναγκών/αξιών/προβλημάτων των άλλων συνεργατών και εργαζομένων.

*Ο Γεώργιος Ι. Δουκίδης είναι καθηγητής στο Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών