Όταν το ιδιωτικό αεροσκάφος του Πάβελ Ντούροφ προσγειώθηκε στο αεροδρόμιο Le Bourget, στα βόρεια του Παρισίου, ο CEO του Telegram δεν πρόλαβε να απολαύσει το παραμικρό από όσα η γαλλική πρωτεύουσα έχει να προσφέρει στους επιφανείς δισεκατομμυριούχους. Ο 39χρονος επιχειρηματίας συνελήφθη από τη γαλλική αστυνομία για αδικήματα που σχετίζονται με τη δημοφιλή εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων, κατηγορούμενος, μεταξύ άλλων, για άρνηση συνεργασίας με τις διωκτικές αρχές με φόντο καταγγελίες και εγκλήματα που έχουν διασταυρωμένα διαπραχθεί ή ενορχηστρωθεί μέσω της πλατφόρμας του.

Επισήμως, το Telegram αρνείται τις επικρίσεις για ανεπαρκείς ελέγχους, αλλά οι διαβεβαιώσεις των υπευθύνων είναι μάλλον δύσκολο να πείσουν όταν, για παράδειγμα, η πλατφόρμα είναι κυριολεκτικά η «αγαπημένη» του Ισλαμικού Κράτους κάθε φορά που θέλει να προωθήσει προπαγανδιστικό υλικό. Δεν είναι φυσικά απλώς η προτίμηση των τρομοκρατών, που τοποθετεί το Telegram στη στοίβα με τους επίφοβους ψηφιακούς χώρους. Ο «διάβολος» κρύβεται σε πολύ πιο βασικές λεπτομέρειες αφού, για παράδειγμα, οι προεπιλεγμένες ρυθμίσεις σε έναν νέο λογαριασμό, επιτρέπουν σε αγνώστους να προσθέτουν τους ανυποψίαστους χρήστες σε τυχαία «κανάλια» διαφορών θεματικών και δραστηριοτήτων, συχνά παραβατικών.

Ο σκοτεινός Ιστός στην τσέπη σας

Ασφαλώς και οι εγκληματίες βρίσκουν διόδους επικοινωνίας και μέσα από τα δημοφιλέστερα social media, αλλά το ζήτημα που θέτουν φορείς σε κρατικό αλλά και ενωσιακό επίπεδο, είναι σε τι βαθμό ο ιδρυτής του Telegram έχει την παραμικρή διάθεση να εφαρμόσει στοιχειώδεις ελέγχους για να περιορίσει την εγκληματική δραστηριότητα − από διακίνηση ναρκωτικών και όπλων μέχρι ανταλλαγή υλικού παιδικής πορνογραφίας. 

Κλεμμένα διαβατήρια και πιστωτικές κάρτες, κακόβουλο λογισμικό, όλα πωλούνται στο Telegram με αναλυτικούς τιμοκαταλόγους για τους ενδιαφερομένους. Σε άλλες, πιο «light» ομάδες, μπορεί να αγοράσει κανείς μισοτιμής πλαστά κουπόνια και δωροκάρτες για την Apple, την Amazon, τα ξενοδοχεία Marriott, το Airbnb και την American Airlines. Στα γκρουπ του Telegram οι ενδιαφερόμενοι βρίσκουν ό,τι κι αν ψάχνουν αφιλτράριστα. 

Η σύλληψη του Ντούροφ στη Γαλλία και η απαγγελία κατηγοριών ανανέωσαν τη συζήτηση για τον ψηφιακό υπόκοσμο και τις ευθύνες των ιδιοκτητών των social media. Ο 39χρονος επιχειρηματίας ωστόσο έχει ιστορικό εναντίωσης σε κάθε «κρούση» για έλεγχο και μεγάλη εμπειρία στην αντίσταση.

Η σύγκρουση με τις ρωσικές αρχές

Κατά τη διάρκεια των πανεπιστημιακών του σπουδών, ο Ντούροφ είχε δημιουργήσει το εξαιρετικά δημοφιλές φόρουμ spbgu.ru, και λίγο αργότερα, το 2006, ίδρυσε το VKontakte μαζί με τον αδελφό του, και κατάφερε μέσα σε δύο χρόνια να το αναδείξει στη μεγαλύτερη κοινωνική πλατφόρμα στη Ρωσία.

Το 2011, ενεπλάκη σε μια αντιπαράθεση με την αστυνομία στην Αγία Πετρούπολη, όταν η κυβέρνηση απαίτησε την αφαίρεση των σελίδων των πολιτικών της αντιπολίτευσης μετά τις εκλογές του 2011 για τη Δούμα. Ο Ντούροφ είχε τότε δημοσιεύσει ως απάντηση μια φωτογραφία ενός σκύλου που φορά κουκούλα, με τη γλώσσα έξω.

Το 2013 ίδρυσε το Telegram και το 2014, μετά από μια σύγκρουση με τους νέους ιδιοκτήτες της εταιρείας και την πίεση των ρωσικών αρχών για έλεγχο των λογαριασμών της αντιπολίτευσης, ο Ντούροφ παραιτήθηκε από τη θέση του διευθύνοντος συμβούλου του VK και εγκατέλειψε τη Ρωσία για την Ομοσπονδία Αγίου Χριστόφορου και Νέβις στην Καραϊβική, όπου έλαβε και υπηκοότητα κάνοντας μία δωρεά 250.000 δολαρίων..

Το 2017 μετακόμισε στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα φροντίζοντας να μεταφέρει στο Ντουμπάι τα κεντρικά γραφεία της πλατφόρμας, επιμένοντας να διαφημίζει την επτασφράγιστη προστασία των δεδομένων των χρηστών. Πλέον η εφαρμογή του πλησιάζει το ένα δισ. χρηστών και η προσωπική περιουσία του αγγίζει τα 15,5 δισ. δολάρια, κατατάσσοντάς τον στην 120η θέση των πλουσιότερων ανθρώπων στον κόσμο.

Οι δύο πλευρές του φεγγαριού 

Το Telegram επιτρέπει τη δημιουργία κλειστών ομάδων μεγέθους ακόμα και 200.000 μελών. Σε κάποια από αυτά τα γκρουπ, έχει διαπιστωμένα διαδοθεί νεοναζιστικό περιεχόμενο και υλικό που σχετίζεται με την τρομοκρατία. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η εφαρμογή ελέγχεται για «κανάλια» ακροδεξιών που θεωρήθηκαν κρίσιμα στη διοργάνωση των αναταραχών του Ιουλίου. Το Telegram ούτε σε αυτή την περίπτωση αφαίρεσε ορισμένες ομάδες, και εν γένει το σύστημα εσωτερικού ελέγχου για διακίνηση παράνομου υλικού είναι σημαντικά πιο αδύναμο σε σύγκριση με άλλες πλατφόρμες. 

Σκιώδη κανάλια του Telegram απασχόλησαν πριν από περίπου ένα χρόνο και τις ελληνικές αρχές, όταν αποκαλύφθηκαν δεκάδες ομαδικές συνομιλίες όπου Ελληνες και Κύπριοι διακινούσαν πορνογραφικό υλικό γυναικών χωρίς τη συναίνεσή τους, σε πόλεις των δύο χωρών. Μάλιστα πολλοί έδιναν, κατά παραγγελία, στοιχεία συγκεκριμένων γυναικών ζητώντας προσωπικές τους φωτογραφίες και βίντεο. Ένα από αυτά τα κανάλια αριθμούσε πάνω από 15.000 μέλη.

Μακριά από τη «σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού», το Telegram χρησιμοποιούν όμως την ίδια στιγμή κατά κόρον θεσμοί και μίντια, αναγνωρίζοντας το κρίσιμο μερίδιο της πλατφόρμας στην αγορά.

Σύμφωνα με το Politico, η εφαρμογή κρυπτογραφημένης ανταλλαγής μηνυμάτων χρησιμοποιείται επί μονίμου βάσεως σε πολιτικούς κύκλους, ακόμα και στην, οψίμως εχθρική για τον Ντούροφ, Γαλλία, συμπεριλαμβανομένου του ίδιου του Εμανουέλ Μακρόν και της «Αναγέννησής» του: ο Γάλλος πρόεδρος κοινοποιεί δηλώσεις και ειδήσεις στους 30.000 ακολούθους του και το κόμμα του ενημερώνει καθημερινά το δικό του κανάλι στέλνοντας ανακοινώσεις μέσω Telegram σε μία ομάδα 150 δημοσιογράφων. Κανάλια διαθέτουν ακόμα η Γαλλική Προεδρία και το γαλλικό Υπουργείο Εσωτερικών.

Ρύθμιση ή ελευθερία του λόγου; 

Στις ελάχιστες δημόσιες τοποθετήσεις του, ο Ντούροφ επιμένει πως το Telegram είναι τεχνολογικά και ιδεολογικά απρόσβλητο και αυτοπροβάλλεται ως μια τεχνολογική ιδιοφυΐα κατά του κατεστημένου εξαιτίας όσων πέρασε στη Ρωσία. Όμως το αφήγημα του τεχνο-ιδεαλισμού χάνει τα ερείσματά του όταν μετατρέπεται σε δικαιολογία για να μη διερευνηθούν εγκλήματα του κοινού ποινικού κώδικα.

Παρά την έχθρα του με το καθεστώς του Πούτιν στη Ρωσία, το Κρεμλίνο δεν έχασε ευκαιρία να διαμαρτυρηθεί για τη σύλληψη του Ντούροφ στη Γαλλία, κατηγορώντας την Ευρώπη για πολιτικά κίνητρα πίσω από τη δίωξη. Τα Ηλύσια απέρριψαν τις κατηγορίες και ο Ντούροφ αφέθηκε μεν ελεύθερος με εγγύηση 5 εκατ. ευρώ, αλλά τέθηκε υπό επίσημη έρευνα για έξι κατηγορίες, μεταξύ άλλων και για συνέργεια σε παράνομες συναλλαγές οργανώσεων, ενώ του απαγορεύτηκε και η έξοδος από τη Γαλλία.

Υποστηρικτές του διατυμπανίζουν πως με τη στάση του αναδεικνύεται σε «μάρτυρα» της ελευθερίας του λόγου. Όμως η δικαστική υπόθεση στη Γαλλία θα μπορούσε να σηματοδοτήσει το τέλος μιας εποχής κατά την οποία οι ισχυροί άνδρες της τεχνολογίας θεωρούνται ελάχιστα υπεύθυνοι για το περιεχόμενο που διακινείται στις πλατφόρμες τους. Το πρόβλημα είναι διεθνές και διατρέχει όλο το φάσμα των social media: με ενδιαφέρον διαβάσαμε πρόσφατη έκθεση της ιαπωνικής αστυνομίας που ανέφερε αύξηση της εγκληματικής δραστηριότητας με θύματα παιδιά του δημοτικού, σε δημοφιλείς πλατφόρμες ανηλίκων, όπως το «αειθαλές» Instagram του Μαρκ Ζάκερμπεργκ και το TikTok της κινεζικής ByteDance. Ακόμα και οι κολοσσοί που επιμένουν πως έχουν αυστηρά συστήματα ελέγχου, είναι προφανές πως οφείλουν να εντείνουν την προσπάθεια, αναλαμβάνοντας την ευθύνη.