Ο τομέας των θαλασσίων μεταφορών πολύ ορθά χαρακτηρίζεται ως ένας πολύτιμος «υπηρέτης» της παγκοσμιοποίησης. Μάλιστα, την τρέχουσα χρονική περίοδο, συγκεκριμένα στατιστικά στοιχεία που συσσωρεύονται από αντίστοιχο φορέα κάτω από την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών (Η.Ε.) δεικνύουν σαφώς ότι ένα ποσοστό που ξεπερνά τα τέσσερα πέμπτα του συνολικού όγκου του παγκόσμιου εμπορίου διεκπεραιώνεται διά θαλάσσης. Περαιτέρω, πρέπει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο όρος «Συμπληγάδες Πέτρες» αποδίδονταν σε δύο πολύ μεγάλους βράχους που βρίσκονταν πριν από συγκεκριμένο θαλάσσιο στενό (δίαυλος). Καθώς αυτοί μετακινούνταν συνεχώς (δηλαδή, ενώνονταν και αποχωρίζονταν μεταξύ τους), στην πραγματικότητα καθιστούσαν αδύνατο το ασφαλές πέρασμα ενός πλοίου. Η παρούσα, ιδιαίτερα μικρής έκτασης ανάλυση, έχει αξιοποιήσει στον τίτλο της τον συγκεκριμένο όρο μεταφορικά, αφού στη σύγχρονη ελληνική γλώσσα έχει ουσιαστικά καθιερωθεί ότι αυτός απεικονίζει τον συνδυασμένο κίνδυνο από δύο διαφορετικούς παράγοντες, οι οποίοι ωστόσο αλληλοεπιδρούν έντονα μεταξύ τους. 

Νέες προκλήσεις, νέες διακινδυνεύσεις

Ειδικότερα, αναδεικνύει τη συνδυασμένη επίδραση στους στόλους των Ελλήνων εφοπλιστών, αλλά και στο ευρύτερο σύνολο της παγκόσμιας ναυτιλιακής βιομηχανίας, καταρχάς της επανομαζόμενης κλιματικής αλλαγής. Και τούτο διότι η όλη αντιμετώπιση του πολυδιάστατου αυτού φαινομένου έχει ουσιαστικά επιβάλει τον δραστικό περιορισμό (μείωση) των εκπομπών άνθρακα που σχετίζονται με τη λειτουργία των πλοίων, καθώς και την έντονη προώθηση των επονομαζόμενων πράσινων ναυτιλιακών πρακτικών. Επιπρόσθετα, αξιοποιεί συγκεκριμένες εξελίξεις που λαμβάνουν ήδη χώρα, για να καταδείξει ότι η ελευθερία της ναυσιπλοΐας σε συγκεκριμένες περιοχές του κόσμου βρίσκεται σε πραγματική διακινδύνευση και ότι το ευρύτερο γεωπολιτικό τοπίο έχει αλλάξει δραστικά σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν. Είναι λοιπόν σχεδόν αυτονόητο ότι η συνδυασμένη επίδραση αυτών των δύο παραγόντων ουσιαστικά επιβάλει την επίδειξη ευελιξίας και μεγάλη προσαρμοστικότητα στο νέο αυτό περιβάλλον, προκειμένου να συνεχιστεί ομαλά η διεκπεραίωση των εμπορευμάτων από τα πολυάριθμα πλοία που διασχίζουν άοκνα τις θάλασσες και τους ωκεανούς της Γης, και να αποφευχθούν ταυτόχρονα πολύ οδυνηρές συνέπειες για τον μέσο καταναλωτή.  

Στην εξέλιξη του χρόνου, ανθρωπογενείς δραστηριότητες έχουν οδηγήσει σε σημαντική αύξηση της συγκέντρωσης αερίων {όπως διοξείδιο του άνθρακα (CO2), μεθάνιο (CH₄), χλωροφθοράνθρακες (CFCs) κ.ά.}, σε συνδυασμό δυστυχώς με τη μείωση της ικανότητας απορρόφησής τους από το παγκόσμιο οικοσύστημα μέσω της ενσωμάτωσης στον φυσικό κύκλο ροής ενέργειας και ύλης (π.χ. καταστροφή των δασών και του φυτοπλαγκτόν). Αποτέλεσμα της παραπάνω διατάραξης του φυσικού περιβάλλοντος είναι η αύξηση της ακτινοβολίας που απορροφάται και η επακόλουθη αύξηση της θερμοκρασίας, σε παγκόσμιο μάλιστα επίπεδο. Για να συνδράμει αποτελεσματικά στις διευρυμένες προσπάθειες, που είναι προφανώς αναγκαίες για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της κατάστασης, και προκειμένου να αντιμετωπιστεί κατάλληλα το πρόβλημα των ατμοσφαιρικών ρύπων από τα πλοία, ο Διεθνή Ναυτιλιακός Οργανισμός (IMO) έχει αναπτύξει μια αρκετά έντονη ρυθμιστική δραστηριότητα. Ως πολύ σημαντική εξέλιξη, η πρόσφατη σύνοδος της Επιτροπής Προστασίας Θαλάσσιου Περιβάλλοντος (Marine Environment Protection Committee-MEPC 80) ενέκρινε/επικαιροποίησε τον Ιούλιο του 2023 τη στρατηγική του ΙΜΟ για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τα πλοία, με ενισχυμένους στόχους για την αντιμετώπιση των επιβλαβών αυτών εκπομπών. Πιο συγκεκριμένα, η αναθεωρημένη Στρατηγική Greenhouse Gases (GHG) του IMO περιλαμβάνει μια ενισχυμένη κοινή φιλοδοξία για επίτευξη καθαρών μηδενικών εκπομπών GHG από τη διεθνή ναυτιλία κοντά στο έτος 2050, μια δέσμευση να διασφαλιστεί η απορρόφηση εναλλακτικών καυσίμων GHG μηδενικών και σχεδόν μηδενικών μέχρι το 2030, καθώς και ενδεικτικά σημεία ελέγχου της όλης προσπάθειας για τα έτη 2030 και 2040.

Από τον πόλεμος στην Ουκρανία στις επιθέσεις των Χουθι

Επιπρόσθετα, όσον αφορά τις εξελίξεις στο γενικότερο γεωπολιτικό τοπίο, η εικόνα είναι μάλλον έντονα αρνητική. Καταρχάς, συνεχίζονται οι πραγματικά δυσμενείς συνέπειες για τη ναυτιλία που σχετίζονται με την ένοπλη σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, οι οποίες και έχουν επιδράσει στον όλο τρόπο διεξαγωγής θαλασσίων μεταφορών διαμέσου της Μαύρης Θάλασσας, σε συνδυασμό μάλιστα με τις πολυποίκιλες οικονομικές κυρώσεις (sanctions) που έχει θεσπίσει συλλογικά ο δυτικός κόσμος εναντίον της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη ότι ένα εκτιμώμενο ποσοστό, που αγγίζει το 30% των θαλάσσιων μεταφορών, περνάει από τη Διώρυγα του Σουέζ, είναι η δράση των ένοπλων ανταρτών Χούθι (που ελέγχουν ένα τμήμα της Υεμένης, έχουν τη στήριξη του Ιράν και αποτελούν ένα ιδιαίτερα δυναμικό μέρος του επονομαζόμενου «άξονα αντίστασης» κατά του Ισραήλ και της Δύσης) οι οποίοι αποτελούν τη νέα πρόκληση για τους Έλληνες εφοπλιστές, αλλά και την παγκόσμια ναυτιλιακή βιομηχανία γενικότερα. Οι ένοπλες επιθέσεις τους αποτελούν προφανώς κίνδυνο και έχουν ως αποτέλεσμα τον αναπροσανατολισμό των κύριων ναυτιλιακών οδών (βλ. περίπλου της Αφρικής) για την αποφυγή της απειλής, αναδεικνύοντας τις λειτουργικές πολυπλοκότητες που πρέπει να αντιμετωπίσει ο συγκεκριμένος κλάδος. Κρίνεται λοιπόν ως ένα θετικό βήμα ότι συγκεκριμένες ναυτικές δυνάμεις έχουν αναλάβει την προστασία των πλοίων που διασχίζουν την περιοχή και μάλιστα έχει δημιουργηθεί ναυτική αποστολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Ερυθρά Θάλασσα με την ελληνική επωνυμία «Ασπίδες» (EUNAVFOR ASPIDES).

Πέρα από τις ήδη γνωστές και πολλαπλά αναδεικνυόμενες περιβαλλοντικές επιπλοκές και ανησυχίες, η κλιματική αλλαγή επηρεάζει άμεσα την παγκόσμια οικονομία. Μάλιστα, η ναυτιλία –ως κλάδος άμεσα συνυφασμένος με το περιβάλλον και τη γενικότερη οικονομική δραστηριότητα– λόγω της συνεχιζόμενης αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη, έχει ήδη τεθεί αντιμέτωπη με πολλαπλές προκλήσεις. Παράλληλα, οι νέες γεωπολιτικές προκλήσεις καθιστούν προφανώς δυσκολότερο τον περιορισμό των ατμοσφαιρικών ρύπων από τα πλοία, αφού ουσιαστικά οδηγούν σε μεγαλύτερες διαδρομές (δηλαδή, επιμήκυνση του όλου χρόνου ταξιδιού) προκειμένου να επιλυθούν  τα ανακύπτοντα προβλήματα ασφαλείας. Ουσιαστικά, η Διεθνής Κοινότητα θα πρέπει αρχικά να προστατέψει και στη συνέχεια να αποκαταστήσει την έννομη τάξη στις περιοχές που έχει τεθεί σε διακινδύνευση η ίδια η ελευθερία της ναυσιπλοΐας, με έμφαση στις προσβάσεις της Διώρυγας του Σουέζ. Και τούτο διότι, οριοθετούμενη κυριολεκτικά ανάμεσα σε Ευρώπη, Αφρική και Ασία, αποτελεί έναν εξαιρετικά πολυσύχναστο θαλάσσιο διάδρομο, απαραίτητο για την ομαλή διεξαγωγή του παγκόσμιου εμπορίου. 

Άμεση ανάγκη για καινοτομία

Παράλληλα, υπάρχει η άμεση ανάγκη για καινοτομία (innovation), προκειμένου να δημιουργηθούν και να αξιοποιηθούν οι κατάλληλες τεχνολογίες, ώστε οι εκπομπές άνθρακα από τα πλοία να συμμορφώνονται αποτελεσματικά με τους ήδη θεσπισμένους κανονισμούς. Τέλος, τροποποιήσεις του όλου τρόπου λειτουργίας των σύγχρονων πλοίων, όπως για παράδειγμα η χρήση ελάττωσης/υιοθέτησης βέλτιστης οικονομικής ταχύτητας (όπου είναι φυσικά αυτό εφικτό για λόγους ασφαλείας), η άμεση υιοθέτηση της χρήσης εναλλακτικών καυσίμων (αυτών που σχετίζονται με λιγότερους ρύπους σε σχέση με τα υφιστάμενα), αλλά και η ελαχιστοποίηση των χρόνων αναμονής των πλοίων πριν από την είσοδό τους στον λιμένα, καθώς και η παροχή ρεύματος με διασύνδεση στην ξηρά για τα πλοία κατά την παραμονή τους εντός του λιμανιού, είναι όλα εργαλεία που μπορούν να έχουν θετική συνεισφορά στην επίτευξη του επιθυμητού αποτελέσματος. 

Ο Δημήτριος Δαλακλής είναι καθηγητής (Safety and Security) στο Παγκόσμιο Ναυτιλιακό Πανεπιστήμιο (WMU).