Μεταξύ ιστορικής έρευνας, παιγνιώδους διάθεσης και συνειρμικής γραφής, το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί ένα ξεφύλλισμα της διαδρομής της ελληνικής οικονομίας, εμπνευσμένο από τις σελίδες της (Βιομηχανικής) Οικονομικής Επιθεώρησης, με αφορμή τα 90 χρόνια κυκλοφορίας της. Κάποια εξώφυλλα και άρθρα δημιουργούν την αίσθηση ότι ζούμε τη μέρα της μαρμότας, ενώ άλλα ότι έχει περάσει μια αιωνιότητα.

| Πτώχευση | Έκδοση | Ασφάλιση | Υποτίμηση | Ανάπτυξη | Θαύμα | Συμφωνία |  Ένωση | Αστυφιλία | Αλλαγή | Εθνικοποίηση | Χρέος | Διόγκωση | Πλεόνασμα | Ευρώ | Δαπάνη | Κρίση | Μνημόνιο | Αγανάκτηση | Αναδιάρθρωση | Δημοψήφισμα | Έξοδος | Αυτοδυναμία | Αποπληρωμή | Eπαναφορά |

1932 Πτώχευση: την Τετάρτη 27 Απριλίου 1932 ο τότε πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, μετά από άκαρπες προσπάθειες να εξασφαλίσει εξωτερικό δανεισμό, ανακοινώνει την τέταρτη χρεοκοπία της χώρας. Οι τρεις προηγούμενες συνέβησαν το 1827 (Καποδίστριας), το 1843 (Όθωνας), και το 1893 (Τρικούπης). Το 2010 θα ακολουθούσε η πέμπτη και χειρότερη χρεοκοπία του ελληνικού κράτους, σε χρονικό διάστημα μικρότερο των δύο αιώνων.

Όσο απίστευτο κι αν ακούγεται, υπάρχουν χώρες που δεν έχουν πτωχεύσει ποτέ: Καναδάς, Δανία, Βέλγιο, Φινλανδία, Μαλαισία, Μαυρίκιος, Νέα Ζηλανδία, Νορβηγία, Σιγκαπούρη, Αγγλία.

Η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που μας ξεπερνά αριθμητικά σε πτωχεύσεις είναι η Ισπανία, ενώ διεθνώς τα ηνία κρατά η Λατινική Αμερική, με πέντε χώρες να έχουν κηρύξει πτώχευση περισσότερες από εννιά φορές έκαστη. 

Η Βενεζουέλα διατηρεί το παγκόσμιο ρεκόρ των 11 πτωχεύσεων. 

1934 Έκδοση: Ο Σπύρος Βοβολίνης εκδίδει για πρώτη φορά τη Βιομηχανική Επιθεώρηση. 

1937 Ασφάλιση: τον Οκτώβριο ξεκινά η λειτουργία του ΙΚΑ.

Fast forward στο καλοκαίρι του 2010: τεχνοκράτες της Τρόικα κάθονται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με μέλη της κυβέρνησης Παπανδρέου για να συμφωνήσουν στα μέτρα λιτότητας που πρέπει να επιβληθούν στη χώρα στο πλαίσιο του Α΄ Μνημονίου. Και κάπως έτσι ξεκινάει για τους εκπροσώπους του ΔΝΤ, της ΕΚΤ και της Κομισιόν το συναρπαστικό ταξίδι στον υπαρκτό ελληνικό σουρεαλισμό. 

Ερώτηση: «Πόσοι είναι οι εγγεγραμμένοι συνταξιούχοι στο εθνικό σύστημα ασφάλισης;» 

Απάντηση: «Δεν ξέρουμε». 

1944 – 1953 Υποτίμηση: μεταξύ 1944-1953 η χώρα διοικείται από 18 διαφορετικές κυβερνήσεις, οι οποίες προβαίνουν σε 8 υποτιμήσεις της δραχμής. 

Fun fact: Η λέξη «δραχμή» προέρχεται από το ρήμα δράττω, που σημαίνει αρπάζω, πιάνω σφικτά. Υπήρξε βασική μονάδα του νομισματικού συστήματος του αρχαίου κόσμου, αφού η χρήση της διαδόθηκε μέσω των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ενώ υπάρχουν μέχρι σήμερα νομίσματα που της οφείλουν το όνομά τους (ντραμ, ντιρχάμ κ.ά.). Κανένα άλλο νόμισμα με 2.700 χρόνια ιστορία, τόσο ισχυρό brand name, και θρυλική καταβολή δεν κυλίστηκε έτσι στον βούρκο όσο η δραχμή. 

1953 Ανάπτυξη: στις 9 Απριλίου ο Σπύρος Μαρκεζίνης προχωρά στην πιο επιτυχημένη υποτίμηση της δραχμής (100%) στη σύγχρονη ιστορία του πολύπαθου νομίσματος. Λαμβάνει μια δέσμη οικονομικών μέτρων που θέτουν την ελληνική οικονομία σε τροχιά ανάπτυξης, η οποία διαρκεί δύο δεκαετίες, οδηγώντας σε αυτό που ο Γιώργος Αλογοσκούφης στο βιβλίο του Οι ιστορικοί κύκλοι της ελληνικής οικονομίας αποκαλεί «το αναπτυξιακό ‘θαύμα’ της περιόδου 1953-1973». 

Όπως λέει και ο Ματιέ Κασοβίτς στο εμβληματικό Το Μίσος, «Σημασία δεν έχει η πτώση, αλλά η πρόσκρουση».

1955 – 1963 Θαύμα: επειδή το branding είναι τα πάντα, με τη λέξη «θαύμα» χαρακτηρίστηκε και η οχταετία της πρωθυπουργίας Καραμανλή, χάρη στα τέσσερα πόδια* της ελληνικής οικονομίας. Η Ελλάδα εκείνη την εποχή είναι η δεύτερη ταχύτερα αναπτυσσόμενη χώρα στην Ευρώπη μετά τη Γερμανία. 

*τέσσερα πόδια: ναυτιλιακό, συνάλλαγμα ομογένειας, τουριστικό συνάλλαγμα, εξαγωγές αγροτικών προϊόντων (λάδι, ελιές, σταφίδα, κ.ά.). 

Σαν να μην πέρασε μια μέρα.

1961 Συμφωνία: υπογράφεται η συμφωνία μελλοντικής σύνδεσης της Ελλάδας με την ΕΟΚ.

Μερικές εκ των σημαντικότερων συνεισφορών της Ελλάδος στην ευρωπαϊκή της οικογένεια:  

1. Ο θεσμός της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, ιδέα της τότε υπουργού Πολιτισμού, Μελίνας Μερκούρη, (Συμβούλιο Υπουργών, 1985).∙
2. Η θέσπιση των Μεσογειακών Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων (1985), κατά τη διάρκεια ενός επεισοδιακού bras de fer μεταξύ Μάργκαρετ Θάτσερ και Θεόδωρου Πάγκαλου, το οποίο κέρδισε ο αείμνηστος Έλληνας πολιτικός. Τα ΜΟΠ αποτέλεσαν τον προθάλαμο των Πακέτων Ντελόρ και των προγραμμάτων ΕΣΠΑ, τα οποία συνιστούν τα βασικά εργαλεία της ενωσιακής οικονομικής σύγκλισης και κοινωνικής συνοχής.
3. Η εξαιρετική διοργάνωση της 4ης Ελληνικής Προεδρίας (2003) της ΕΕ, η οποία διαχειρίστηκε τρία γεγονότα-ορόσημα στην εξέλιξη της Ένωσης, την παρουσίαση του σχεδίου του Ευρω-Συντάγματος, την τελετή υπογραφής της Συνθήκης ένταξης των 10 νέων χωρών-μελών, και τη θεμελίωση της διεύρυνσης προς τα Δυτικά Βαλκάνια. 

«Η Ευρώπη χωρίς την Ελλάδα δεν θα ήταν Ευρώπη». [Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν, 28 Μαΐου 1979]

1972 Αστυφιλία: κορυφώνεται το δεύτερο κύμα της εσωτερικής μετανάστευσης. Ο πληθυσμός της Αθήνας αγγίζει τους 1.500.000 κατοίκους, ενώ η «περιφέρεια πρωτευούσης» αριθμεί συνολικά 2.500.000. Η αντιπαροχή καθιερώθηκε μέσω του νόμου περί «οριζόντιας ιδιοκτησίας», το 1929, και εφαρμόστηκε ως λύση στο οξύ στεγαστικό πρόβλημα που προκλήθηκε μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή (1923) και τον Εμφύλιο (1946−1949). Σε αυτήν στηρίχθηκε μεταπολεμικά η οικοδόμηση της Αθήνας και των προαστίων. 

Η αθηναϊκή πολυκατοικία είναι ένας ιδιωτικός, δημόσιος χώρος. 

1979 Ένωση: η Ελλάδα υπογράφει συνθήκη προσχώρησης στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα. 

Μεταξύ 1981 και 2021, η Ελλάδα λαμβάνει (μέσω ΜΟΠ, Πακέτων Ντελόρ & ΕΣΠΑ), περισσότερα από 180 δισ., χρηματοδοτεί πανελλαδικά περί τα 70.000 έργα υποδομών, μεταξύ αυτών τα πιο εμβληματικά: αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος», Μετρό Αθήνας και Θεσσαλονίκης, μεγάλα οδικά δίκτυα όπως η Εγνατία, η Ολυμπία και η Ιονία οδός, την αναβάθμιση των μεγάλων λιμένων, τη Σήραγγα των Τεμπών και το Μουσείο της Ακρόπολης. 

«Είναι η οικονομία, ηλίθιε».

1981 Αλλαγή: τον Οκτώβριο του 1981 πρωθυπουργός της χώρας αναδεικνύεται ο Ανδρέας Παπανδρέου. Αρκετοί σπεύδουν να χαρακτηρίσουν την άνοδό του στην πρωθυπουργία ως το «τέλος της Μεταπολίτευσης». Επόμενα ορόσημα που θεωρήθηκαν πιθανά γεγονότα λήξης αυτής της περιόδου ήταν ο θάνατος του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ, η σύλληψη της 17Ν και η έναρξη της περιόδου των μνημονίων. 

Πενήντα χρόνια μετά, εξακολουθούμε να αναρωτιόμαστε αν ήρθε το τέλος (της Μεταπολίτευσης). 

1981−1985 Εθνικοποίηση: η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ προβαίνει σε μαζικές εθνικοποιήσεις βιομηχανικών γιγάντων: ΛΑΡΚΟ, ΠΥΡΚΑΛ, ΑΓΕΤ-ΗΡΑΚΛΗΣ, ναυπηγεία Σκαραμαγκά και Πειραϊκή-Πατραϊκή περιέρχονται στον έλεγχο του ελληνικού δημοσίου. 

Μετά από μια μακρά περίοδο επικράτησης των αρχών του νεο-φιλελευθερισμού, την οποία πυροδότησαν οι δύο πετρελαϊκές κρίσεις της δεκαετίας του ’70, ένα νέο παγκόσμιο γεγονός, η πανδημία του Covid-19, επισφραγίζει την επαναφορά του κράτους, εν μέσω απο-παγκοσμιοποίησης. 

1990 Χρέος: τον Απρίλιο, όταν ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση της χώρας, το χρέος αντιστοιχεί στο 80% του ΑΕΠ. Τον Οκτώβριο του 1993 αγγίζει το 110%.

Η πορεία του δημόσιου χρέους μεταξύ 1974−2021:

1975−1981: 852 δισ. δραχμές (2,4 δισ. ευρώ) = 34,5% του ΑΕΠ

1982−1989: 8,6 δισ.

1993: 60,5 δισ. =111,6% του ΑΕΠ

1996−2004: το χρέος αυξήθηκε κατά 70 δισ. ευρώ

2004−2009: 299,7 δισ. ευρώ = 129,85% του ΑΕΠ (ρεκόρ αύξησης κατά 131,9%) 

Όχι άλλο χρέος: Σύντομα η Ελλάδα θα πάψει να είναι η πιο χρεωμένη χώρα της ευρωζώνης.

1993 Διόγκωση: ο δημόσιος τομέας της οικονομίας διογκώνεται με μαζικούς διορισμούς στο δημόσιο, ενώ διοχετεύονται χρήματα από την ΕΕ σε μη-βιώσιμες ή ελλειμματικές δημόσιες και ιδιωτικές επιχειρήσεις. 

1995–1999 Πλεόνασμα: το πρωτογενές πλεόνασμα της εθνικής οικονομίας αυξάνεται από 2,2% σε 4,3% του ΑΕΠ. Σε συνδυασμό με τη μείωση του κόστους εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους, από το 11,2% στο 7,4% του ΑΕΠ, επιτυγχάνεται μείωση ελλειμμάτων και χρέους. Ο Κώστας Σημίτης προέκρινε ξεκάθαρα την πορεία της χώρας προς την ευρωπαϊκή ενοποίηση στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και εκπροσωπώντας τον «εκσυγχρονιστικό» πόλο του ΠΑΣΟΚ, έθεσε ως κύριο στόχο την οικονομική μεταρρύθμιση της ελληνικής οικονομίας και την κοινωνική σύγκλιση της ελληνικής κοινωνίας με την «ισχυρή» Ευρώπη. 

2002 Ευρώ: την 1η Ιανουαρίου 2002 η χώρα εισέρχεται επισήμως στη ζώνη του ευρώ. 

1 ευρώ = δρχ. 340,75

2003−2008 Δαπάνη: οι δαπάνες για μισθούς και συντάξεις αυξάνονται κατά 28%.

Το word-cloud της δεκαετίας 2010−2020

Τρόικα − Έλλειμμα − Task Force − Eurogroup − PSI − Bailout − Bank run − Capital Controls. Μπρρρ.

2009 Κρίση: η Ελλάδα σημειώνει αρνητικό ρυθμό ανάπτυξης -2,3%. Το μέσο ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα των ελληνικών νοικοκυριών κατά την περίοδο 2009−2014 μειώθηκε κατά 42%. Την ίδια περίοδο το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 26%.

2010 Μνημόνιο: Στις 3 Μαΐου, η Ελλάδα αιτείται 80 δισ. ευρώ από τις (15) χώρες του ευρώ και 30 δισ. από το ΔΝΤ. 

2011 Αγανάκτηση: ξεσπά το κίνημα των Αγανακτισμένων. Η Αθήνα φλέγεται. 

2012 Αναδιάρθρωση: στις 9 Μαρτίου ολοκληρώνεται το PSI και αναδιαρθρώνεται το ελληνικό χρέος.

2015 Δημοψήφισμα: στις 5 Ιουλίου οι Έλληνες ψηφίζουν, με ποσοστό 61,31%, ένα «ΟΧΙ» που έγινε «ΝΑΙ». 

2018 ‘Έξοδος: στις 21 Αυγούστου ο τότε πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας ανακοινώνει την έξοδο της χώρας από τα μνημόνια.

2019 Αυτοδυναμία: στις 7 Ιουλίου η ΝΔ με επικεφαλής τον Κυριάκο Μητσοτάκη σχηματίζει αυτοδύναμη κυβέρνηση μετά από 10 ολόκληρα χρόνια.

2022 Αποπληρωμή: τον Απρίλιο η Ελλάδα αποπληρώνει το σύνολο του δανείου προς το ΔΝΤ.

2024 Επαναφορά: Σύμφωνα με την αναφορά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οικονομική πρόβλεψη για την Ελλάδα για το 2025 είναι:

ΑΕΠ: 2,3% (2,2% για το 2024 και 2% για το 2023)

Πληθωρισμός: 2,1% (από 2,8% το 2024 και 4,2% το 2023)

Ανεργία: 9,7% (από 10,3% το 2024 και 11,1% το 2023)

Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης: -0,8% (από -1,2% το 2024 και -1,6% το 2023)

Ακαθάριστο δημόσιο χρέος (% ΑΕΠ): 149,3% (από 153,9% το 2024 και 161,9% το 2023)

Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών: -4.8 (από -5.2 το 2024 και -5.8 το 2023) 

Οι περισσότερες από τις μισές άμεσες ξένες επενδύσεις στην Ελλάδα το 2022, οι οποίες ανήλθαν συνολικά σε περίπου 7,5 δισ. ευρώ, προέρχονται από χώρες της Βόρειας Ευρώπης, οι οποίες τα τελευταία χρόνια δοκιμάζονται από ασθενή ανάπτυξη. Στον τομέα των εξαγωγών γεωργικών προϊόντων, καυσίμων και φαρμακευτικών προϊόντων −εκ των οποίων τα 2/3 διοχετεύονται σε χώρες-μέλη της ΕΕ−, που συνολικά αντιμετωπίζει ζητήματα ανταγωνισμού και μειωμένου ρυθμού ανάπτυξης, σημείωσαν πτώση σχεδόν κατά 9%[*]. 

Για το 2023, η οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας επιβραδύνθηκε στο 2%, εν μέρει ως αποτέλεσμα των οικονομικών δυσχερειών που αντιμετωπίζουν οι βασικοί της εταίροι και σύμμαχοι.

Τροφή για σκέψη. 

*Με πληροφορίες από έρευνα του Λευτέρη Παπαδήμα για λογαριασμό του πρακτορείου REUTERS