Γνωστή πλέον η επιλογή του «Δικτύου για την Μεταρρύθμιση» της Άννας Διαμαντοπούλου, να σηκώνει στο προσκήνιο θεματικές που – με τον ένα ή τον άλλο τρόπο – άπτονται της ψηφιακής μετάβασης. Όμως όχι με τον συνηθισμένο, περιγραφικό-«εμπνευστικό» τρόπο, αλλά προσπαθώντας να προσγειώσει στην πραγματικότητα: Δικαιοσύνη, Εκπαίδευση, βιομηχανία, κοινωνική προστασία, υλοποίηση Ευρωπαϊκών προγραμμάτων, όλα αυτά έχουν απασχολήσει το Δίκτυο…

Όμως και πάλι, ξαφνιάζει η πρωτοβουλία του να εντάξει στις συζητήσεις του τον αγροτικό τομέα, υπό την έννοια προσέγγισης του ψηφιακού μετασχηματισμού του– και μάλιστα με εισηγήσεις ουσίας ανθρώπων όπως ο Θωμάς Μπαρτζάνας (Αντιπρύτανης Έρευνας της Γεωπονικής), ο Μιλτιάδης Γκουζούρης της Ολλανδικής HVA (γνωστή η πρωτοπορία της Ολλανδίας – μαζί και του Ισραήλ – στην προωθημένη τεχνολογική γεωργία , γνώριμος κι ο ίδιος από το «σχέδιο ΔΕΛΤΑ» για την Θεσσαλία), ο Μόσχος Κορασίδης (από πλευράς αγροτικών συνεταιρισμών) ή πάλιν ο Σταύρος Αθενίδης (από την Κοινωνία της Πληροφορίας). Αλλά και με ουσιαστική παρουσία κόσμου τόσο από την αγροτική παραγωγή, όσο και από τις εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον αγροβιομηχανικό τομέα.

• Με πολύπλευρη αναφορά της στο πόσο βίαια και καθοριστικά εισορμά η ψηφιακή τεχνολογία στον αγροτικό τομέα – όπου το παράδειγμα μιας Ολλανδίας «που πνίγεται στο νερό» και εκείνο του Ισραήλ, «που ζει σε συνθήκες ερήμου», δείχνει τι μπορεί να σημαίνει/πού να οδηγεί τα αποτελέσματα η σωστή χρήση τεχνολογίας των μέσων και οργάνωσης – η Άννα Διαμαντοπούλου εξήγησε ότι, ειδικά για τον Ελληνικό αγροτικό τομέα ο ψηφιακός μετασχηματισμός καταλήγει να είναι βαθύτερα πολιτική υπόθεση. Μετασχηματισμός που, λόγω των υστερήσεων της χώρας και του αγροτικού τομέα της αλλά και των νέων προκλήσεων της κλιματικής κρίσης που βρίσκονται μπροστά μας, άμεσα, ισοδυναμεί με άλμα. «Χωρίς το οποίο, κινδυνεύουμε να γίνουμε χώρα-παρίας».

Βαριά λόγια, αλλ’ ακριβώς η συζήτηση που πλέχθηκε γύρω από την ατάκα «από το τρακτέρ στο drone», δείχνει ότι είναι λόγια με περιεχόμενο. Που θα ήταν επικίνδυνο – πολιτικά: να το πάλι! – να περιορισθεί η συζήτηση είτε στις καλές προθέσεις, είτε στην «ανακάλυψη» των προβλημάτων στα εκάστοτε μπλόκα των τρακτέρ, είτε (θα προσθέταμε) στην διαβεβαίωση περί σθεναρής επαναδιαπραγμάτευσης της ΚΑΠ» (όπως τώρα, πάλι). Κάνουμε ένα άλμα στο τέλος-τέλος μιας τέτοιας συζήτησης: το «Δίκτυο» κατέθεσε μια minimax πλατφόρμα. Από τον «ευγενή στόχο» οργάνωσης παρατηρητηρίου για την παρακολούθηση των εξελίξεων μέχρι και την (πρόταση για) δημιουργία «κυψελών καινοτομίας» για την ψηφιακή γεωργία. (Γιατί «κυψελών»; Διότι αγροτικός κόσμος δεν είναι μόνο οι αγρότες, αλλά και οι γεωπόνοι, οι κτηνίατροι, οι μηχανικοί διαφόρων εφαρμοσμένων ειδικοτήτων, οι βιολόγοι, οι διαχειριστές γης, ακόμη και οι οικονομολόγοι. Και – προσοχή! – διότι η επιμορφωτή στήριξη/εισαγωγή των αγροτών στην ψηφιακή εποχή ΔΕΝ έχει νόημα να γίνεται σε σεμινάρια σε αμφιθέατρα και σε αίθουσες ξενοδοχείων ανά την Ελλάδα: χρειάζεται να γίνεται κοντά στον αγρότη, στο χωράφι/στην κτηνοτροφική μονάδα, «δίπλα» στο πρόβλημα). Το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα ΑΚΙS/Συστήματα Γνώσης και Καινοτομίας στην Γεωργία) ακριβώς αυτό είχε εισηγηθεί και την προηγούμενη δεκαετία – και πέρασε διεξοδικά σε εφαρμογή, με την Ελλάδα σε μια από τις λιγότερο πετυχημένες εκδόσεις εν προκειμένω.

• Σε μια διεξοδική κάλυψη της πραγματικότητας της αγροτικής παραγωγής σήμερα – κι ακόμη περισσότερο αύριο – ο Θ. Μπαρτζάνας θύμισε την συρροή υποβάθμισης των εδαφών, προβληματικής διαθεσιμότητας νερού, επίδρασης της (επιδεινούμενης) κλιματικής κρίσης. Μπροστά σε αυτή την κατάσταση, υπάρχουν διαθέσιμα όλο και περισσότερα τεχνικά μέσα: δορυφορικά data, αισθητήρες με δικτύωση, ρομπότ, δυνατότητες έξυπνης διαχείρισης. Αυτές οι δυνατότητες εξήγησε πώς θάπρεπε να οργανωθούν γύρω από 5 προτεραιότητες:

1. Γενίκευση της χρήσης ψηφιακής τεχνολογίας που επιτρέπει μετάβαση σε «γεωργία ακριβείας». Αυτή που θα διεξάγεται πλέον όχι βάσει μέσων όρων καλλιεργητικής πρακτικής, αλλά στοχευμένα ανά συγκεκριμένο κτήμα, θα επιτρέψει να λειτουργήσει ένα σύστημα σωστής διαχείρισης των εισροών – που συγκρατεί το κόστος, αλλά και βελτιώνει την φροντίδα.
2. Η παραγωγή βαθμιαία θα μετατοπισθεί σε «ελεγχόμενες συνθήκες». Ήδη η κλιματική αλλαγή το επιβάλλει αυτό σε πολλές περιπτώσεις/για πολλά προϊόντα. Καλυμμένες καλλιέργειες/θερμοκήπια, υδροπονία/καλλιέργεια «απουσία εδάφους» είναι τα επόμενα βήματα.
3. Η ρομποτική/τα αυτόματα μηχανήματα θα γενικευθούν στην καλλιεργητική φροντίδα, αλλά ήδη λειτουργούν και ως βάση για την συλλογή και μεταφορά δεδομένων/data.

[Πάντα η χρήση ρομπότ οδηγεί στην συζήτηση για απώλεια θέσεων εργασίας. Όμως εν προκειμένω οι θέσεις που απειλούνται είναι εκείνες εργατών γης, οι οποίοι όλοι επισημαίνουν ότι λείπουν. Αντισταθμιστικά, θα προκύψουν νέες θέσεις εργασίας/ζήτηση για νέες δεξιότητες. Που αναβαθμίζουν την δραστηριότητα του γεωργού].

4. Η ιχνηλασιμότητα θα βοηθήσει στην ποιοτική βελτίωση των παραγόμενων προϊόντων, όπως π.χ. στην παραγωγή και εμπορία γάλατος/Πρόγραμμα Artemis, αλλά και στην ουσιαστική αναβάθμιση της περιβαλλοντικής προστασίας.
5. Η διαχείριση δεδομένων είναι το καίριο επόμενο βήμα. Δεδομένασυγκεντρώνονταιπαντού, όμως «wedrownindata, butarestarving for information».

• Στην δική του παρέμβαση ο Μιλτ. Γκουζούρης της HVA International, με κύρια δραστηριότητα την εξαγωγή τεχνολογίας και μεθόδων που έχουν ωριμάσει στην Ολλανδική πρακτική σε χώρες της Αφρικής και της Ν.Α.Ασίας, με στενή συνεργασία και με το ειδικευόμενο στην γεωργία πανεπιστήμιο του Wageningen, έκανε με την σειρά του αναφορά στις προκλήσεις του αύριο «που ήδη γίνονται αισθητές από σήμερα».

Πρώτα-πρώτα, ο πληθυσμός αυξάνεται και θα συνεχίσει να αυξάνεται παγκοσμίως: παράλληλα αυξάνεται η ζήτηση τροφίμων, ενώ αναβαθμίζεται και η ζήτηση για ποιοτικά αναβαθμισμένα είδη διατροφής. Εδώ προστίθεται το φαινόμενο των conscious consumers, δηλαδή των καταναλωτών με απαιτήσεις ακόμη και στην εμφάνιση των προϊόντων (συχνά πετιέται πολύ φαγητό ως «άσχημο» αυτό μπορεί να σοκάρει αλλά δεν παύει να ισχύει).

Ταυτόχρονα, πληθαίνουν φαινόμενα διάβρωσης του εδάφους («χάνουμε κάθε χρόνο έδαφος») και υποβάθμισής του, π.χ. με την υφαλμύρωση του υδροφόρου ορίζοντα. Παράλληλα με την σπάνι υδάτινων πόρων, αυτό ωθεί προς εισαγωγή αυτοματισμών, γενίκευση της στάγδην άρδευσης κοκ. Άλλες πάλι τεχνολογίες, όπως η χρήση του Internet of Things μπορούν να εξασφαλίσουν αποφυγή ασθενειών.

Και αυτός αναφέρθηκε στις τεχνολογίες θερμοκηπίου νέας γενιάς: στην κάθετη καλλιέργεια, στην γεωργία ακριβείας, στην εναλλαγή καλλιεργειών, στα προγράμματα βελτιωτικής αναπαραγωγής, στην ανάγκη πιστοποίησης των προϊόντων. Όμως, με νωπή την εμπειρία από χώρες με ριζικά διαφορετικό καλλιεργητικό περιβάλλον, ο Μ. Γκουζούρης προειδοποίησε για την ανάγκη «να μην υιοθετούνται αυτούσιες τεχνολογίες». Άλλη η πραγματικότητα του υλικού που χρησιμοποιείται για θερμοκήπια στην Ολλανδία, άλλη στην Ελλάδα. Το να εισαγάγεις χρήση dronesόταν δεν έχεις καλή λήψη σήματος είναι καταστροφική επιλογή^. ομοίως όταν δεν έχεις αξιόπιστη παροχή ρεύματος, ή δύσκολη (ή αργή) αποστολή ανταλλακτικών για περιπτώσεις βλάβης.

• Στην εισήγηση του Μόσχου Κορασίδη, από μέρους ΕΘΕΑΣ (αγροτικών συνεταιρισμών) επισημάνθηκε το έλλειμμα παραγωγικότητας στα τρόφιμα, που κινδυνεύει να διευρυνθεί σημαντικά σε ορίζοντα 2050 πράγμα που οδηγεί σε εμφατική αναζήτηση πρόσθετων επενδύσεων (αύξηση της τάξεως του 50%) με τεχνολογικό περιεχόμενο. Επισημάνθηκε όμως και η διάσταση των κοινωνικών περιορισμών που υπάρχουν (και θα συνεχίσουν να υπάρχουν) στην εισδοχή νέων τεχνολογιών. Γι αυτόν «το τρακτέρ γίνεται ήδη drone», πώς; με τα ποικίλα παρελκόμενα που του προστίθενται.

Η πείρα των προηγούμενων μεταβάσεων διδάσκει, πάντως, ότι η υιοθέτηση της τεχνολογίας γίνεται – αλλά γίνεται με αργούς ρυθμούς.

Στην τωρινή φάση πραγμάτων, έχει βοηθήσει πολύ η δυνατότητα που παρέχεται με την φορητότητα για πρόσβαση σε δεδομένα– κρίσιμη η περίπτωση των κινητών τηλεφώνων. Κινητό διαθέτουν οι περισσότεροι, GPS στα τρακτέρ γύρω στο 20%, αισθητήρες χρησιμοποιούν μόλις 10%. Ενώ δε αρκετοί συμφωνούν στην αναγνώριση της ανάγκης για ψηφιακό εξοπλισμό και χρήση μεθόδων, μόλις 2%  θα επένδυαν….

Σημαντική, εδώ, η εξασφάλιση ανοιχτών δεδομένων, στα οποία να δίνεται δυνατότητα πρόσβασης χωρίς οικονομική επιβάρυνση καθώς και η ειλικρινής αντιμετώπιση του ότι μόνον άμα «οι πολλοί» περάσουν στην ψηφιακή τεχνολογία θα προχωρήσει το πράγμα. Αυτό , με την σειρά του θέτει το ζήτημα του κόστους των επενδύσεων: θα ενισχυθούν προς την κατεύθυνση αυτή οι συνεταιρισμοί; Χαρακτηριστική, τέλος, η αποστροφή που αφορούσε την χρήση των drones: «δεν υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο αλλά… χρησιμοποιούνται». Η κατάρτιση χειριστών drones είναι ουσιαστική ανάγκη.

Η διαδρομή αυτή δείχνει πόσο νόημα είχε η αποστροφή της Άννας Διαμαντοπούλου, που επεξηγούσε τον τίτλο της ημερίδας: «Από το τρακτέρ στο drone. Είναι εφικτό»: «Δεν γίνεται να μην είναι «εφικτό!»