Σύμφωνα με την πρόσφατη ετήσια έκθεση του «Ινστιτούτου Reuters για τη μελέτη της Δημοσιογραφίας» του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, η εισαγωγή της τεχνητής νοημοσύνης στο πεδίο της ενημέρωσης αναμένεται να έχει βαθιές συνέπειες στο μοντέλο και τη βιωσιμότητα των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης, ακόμα και εκείνων που έχουν ήδη πραγματοποιήσει τη μετάβαση από τον φυσικό στον ψηφιακό κόσμο. Οι συνέπειες αυτές δεν σχετίζονται μόνο την υπερτροφοδότηση ψηφιακού περιεχομένου, το οποίο θα παράγεται ολοένα και περισσότερο με τη βοήθεια αλγόριθμων, αλλά και με αυτό που κάποτε αποκαλούσαμε «διανομή και διάχυση», καθώς νέες και πιο εκλεπτυσμένες μηχανές αναζήτησης και ΑΙ Chatbots θα προσφέρουν έναν πιο άμεσο τρόπο πρόσβασης στην πληροφορία. 

Τα παραπάνω έρχονται να προστεθούν σε μια ήδη συντελεσμένη στροφή του κοινού, ιδίως των νεότερων ηλικιών, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για την ενημέρωσή του, η οποία αποτυπώνεται με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στις περισσότερες έρευνες των τελευταίων ετών. Η δε ενδεχόμενη μείωση των περίφημων referrals, των παραπομπών δηλαδή που κάνουν τα κοινωνικά δίκτυα σε ενημερωτικές ή άλλες ιστοσελίδες, αποτελεί τη μεγαλύτερη ίσως πρόκληση για τα μέσα ενημέρωσης. Οι περισσότερες ενημερωτικές ιστοσελίδες, μετά από χρόνια εξάρτησης από πλατφόρμες όπως το Facebook ή το X, ήδη αναζητούν άλλους τρόπους να οικoδομήσουν μια νέα και πιο στενή σχέση με τους αναγνώστες τους, προσφέροντας και άλλες υπηρεσίες (πχ. podcasts, newsletters, e-books) ή μη δημοσιογραφικό περιεχόμενο (πχ. σταυρόλεξα, βιντεοπαιχνίδια).

Από την άλλη μεριά, το Υπουργείο Παιδείας της Σουηδίας πρόσφατα αποφάσισε να επανατοποθετήσει την έμφαση της εκπαιδευτικής διαδικασίας στα έντυπα βιβλία και την εξάσκηση του χειρόγραφου. Η εν λόγω κίνηση αποτέλεσε την απάντηση της σουηδικής κυβέρνησης στις αιτιάσεις ότι η υπερ-ψηφιοποιημένη προσέγγιση που είχε μέχρι πρότινος η χώρα στις πολιτικές εκπαίδευσης οδηγούσε σε υποχώρηση βασικών δεξιοτήτων των μαθητών. Υπενθυμίζεται ότι η Σουηδία είχε εισαγάγει τη χρήση των tablet ήδη από το νηπιαγωγείο. Σύμφωνα δε με το σουηδικό ινστιτούτο Karolinska −την πιο σοβαρή ιατρική σχολή της χώρας− «υπάρχουν σαφείς επιστημονικές αποδείξεις ότι τα ψηφιακά εργαλεία επιδεινώνουν αντί να ενδυναμώνουν τη διαδικασία της μάθησης». 

Οι θέσεις αυτές δεν αποτελούν εκδήλωση κάποιας σουηδικής ιδιαιτερότητας. Η πιο γνωστή έρευνα για το θέμα, που βασίστηκε σε στοιχεία άλλων ερευνών που διενεργήθηκαν σε βάθος χρόνου σχεδόν μιας εικοσαετίας (2000-2017), υποστηρίζει ότι το έντυπο αποτελεί ένα σαφώς προσφορότερο μέσο για την κατανόηση ενός κειμένου, ιδίως όταν ο χρόνος είναι περιορισμένος και το περιεχόμενο δεν αφορά λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας.

Δύο σκηνές, δύο διαφορετικές και αντιθετικές πραγματικότητες; Σίγουρα όχι. Είναι λάθος να ορίζουμε την πολυσύνθετη σύγχρονη συνθήκη μας με το ευδιάκριτο, κομψό και περιποιημένο δίπολο «print vs. digital». Το πραγματικό διακύβευμα βρίσκεται κάτω από αυτή την επιφάνεια και έχει λεπτές αποχρώσεις.

Από τη μια μεριά, είναι αλήθεια ότι στους ιλιγγιώδεις ρυθμούς της καθημερινότητας το διάβασμα και η ενημέρωση των περισσότερων από εμάς γίνεται, σχεδόν αναπόφευκτα, ψηφιακά. Δεν απαιτείται κάποια ιδιαίτερη διανοητική ικανότητα για να εξηγήσει κανείς το γιατί. Ο χρόνος διαρρέει, βιώνεται αποσπασματικά και η ανάγκη για άμεση, συνοπτική και αξιόπιστη πληροφόρηση, δεδομένων των συνταρακτικών μεταβολών που συντελούνται στον κόσμο μας, όλο και μεγαλύτερη. Αυτήν ακριβώς την ανάγκη καλύπτει, όπως και πολλοί άλλοι ιστότοποι, το economia.gr. O σύγχρονος, εύκολα πλοηγήσιμος και αισθητικά πρωτοποριακός ιστότοπος της Οικονομικής Επιθεώρησης, σε συνδυασμό με τους λογαριασμούς μας στα social media ακολουθώντας τις τάσεις, τους «κανόνες» και τις απαιτήσεις της ψηφιακής ενημέρωσης, φιλοξενούν ειδήσεις, γνώμες και ψύχραιμες προσεγγίσεις, που μπορεί κανείς να τις διαβάσει σε συνθήκες ταχύτητας.

Ωστόσο, η πολυπλοκότητα των μετασχηματισμών ενός κόσμου σε μετάβαση, όπως είναι ο κόσμος που ζούμε σήμερα, απαιτεί εμβάθυνση και πλαισίωση, προκειμένου να κατανοηθεί πραγματικά. Η εμβάθυνση, η πλαισίωση, η διαμόρφωση άποψης, με τη σειρά τους, προϋποθέτουν συγκέντρωση και προσοχή, και το καλύτερο μέσο γι’ αυτό, σύμφωνα με τις έρευνες, ήταν και παραμένει το έντυπο. Ενώ η e-ανάγνωση και οι οθόνες προσφέρουν σημαντικά προτερήματα σε συγκεκριμένες καταστάσεις (ταχύτητα, αμεσότητα, συγκεφαλαίωση, εύρος), το έντυπο ενδείκνυται για την κατανόηση μεγαλύτερων και πιο απαιτητικών κειμένων. Γι’ αυτό και εμείς, όπως αρκετά ιστορικά και έγκυρα έντυπα σε όλο τον κόσμο, επιμένουμε στο χαρτί. Άλλωστε η μεγάλη δύναμη της Οικονομικής Επιθεώρησης ήταν και παραμένει το υψηλού επιπέδου περιεχόμενο, που προκαλεί και προσκαλεί σε ουσιαστικό και γόνιμο προβληματισμό. 

Εδώ βεβαίως βρίσκεται και η μεγάλη πρόκληση. Για το πολυάσχολο αναγνωστικό μας κοινό, που βιώνει την εποχή του, κινείται συνεχώς και η δουλειά του είναι να αποφασίζει, ο χρόνος που απαιτείται για τη συγκέντρωση και την εμβάθυνση δεν είναι πλέον καθόλου αυτονόητος. Το να βρεθεί ο χρόνος να σκεφτείς έχει φτάσει να είναι μια διαδικασία που χρειάζεται πολύ κόπο και επιμονή. Κι όμως, αυτός ο αγώνας για τη διαφύλαξη ενός χώρου απερίσπαστης προσοχής και διανοητικής αναμέτρησης με κείμενα που διεγείρουν το πνεύμα, μοιάζει να λαμβάνει σήμερα, όλο και περισσότερο, υπαρξιακά χαρακτηριστικά. Κατά τη γνώμη μου, εξελίσσεται σε μια από τις μεγάλες και κρίσιμες μάχες των καιρών μας. Διότι αφορά τη διάσωση των προϋποθέσεων για την ανάπτυξη της αναλυτικής και εμπεριστατωμένης σκέψης σε έναν κόσμο όπου οι προκλήσεις πληθαίνουν και οι εύκολες απαντήσεις δημιουργούν άλυτα προβλήματα.

Σε αυτή τη μάχη, η Οικονομική Επιθεώρηση βρίσκεται παρούσα από το 1934 μέχρι και σήμερα, απευθυνόμενη στο κοινό που γνωρίζει την αξία του να βρίσκεις χρόνο.

*Ο Γιάννης Θωμάτος είναι διευθύνων σύμβουλος της Economia Media.