Το μέλλον της εργασίας, που αφορά το περιεχόμενο και τους αριθμούς των εργαζομένων, με βάση τις πρόσφατες εξελίξεις των ψηφιακών τεχνολογιών, όπως των μεγάλων δεδομένων (big data), της τεχνητής νοημοσύνης (AI), του Διαδικτύου πραγμάτων (IoT) και των ψηφιακών δίδυμων (digital twins), είναι ιδιαίτερα πολύπλοκο φαινόμενο, και ιδιαίτερα δύσκολο να προβλεφθεί επακριβώς. Για παράδειγμα, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ αναλύει ότι στα επόμενα πέντε χρόνια παγκοσμίως θα δημιουργηθούν 69 εκατομμύρια θέσεις εργασίας και θα χαθούν 83 εκατομμύρια, ενώ στην Ευρώπη έχουμε ήδη έλλειψη πάνω του ενός εκατομμυρίου θέσεων με προχωρημένες ψηφιακές δεξιότητες. Προβλέπεται ότι διεθνώς, λόγω των ψηφιακών τεχνολογιών, θα έχουμε 26 εκατομμύρια λιγότερες θέσεις σε διοικητική υποστήριξη και τήρηση αρχείων.

Αλλαγές με μεγαλύτερη ένταση και ταχύτητα

Η τεχνητή νοημοσύνη, τουλάχιστον μέχρι τώρα, βοηθάει κυρίως στη λήψη αποφάσεων σε πολύπλοκα προβλήματα στους χώρους της υγείας, των επιχειρήσεων, των χρηματοοικονομικών, αλλά και της άμυνας/ασφάλειας. Άρα, χρειαζόμαστε άμεσα ειδικούς που να εξασφαλίζουν αυτές τις τεχνολογικές λύσεις, αλλά και την αναβάθμιση των σχετικών δεξιοτήτων των εργαζομένων που θα παίρνουν τις αποφάσεις με την υποστήριξη των μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης και μεγάλων δεδομένων. Παράλληλα όμως πρόσφατη έρευνα του ΟΟΣΑ αναφέρει ότι περισσότερες από το ένα τέταρτο των θέσεων εργασίας βασίζονται σε δεξιότητες που θα μπορούσαν να αυτοματοποιηθούν εύκολα με την τεχνητή νοημοσύνη. Σε αντίστοιχη έρευνα της Goldman Sachs επισημαίνεται ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να αντικαταστήσει 300 εκατομμύρια θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης, με τους εργαζόμενους να φοβούνται ότι θα μπορούσαν να χάσουν τις δουλειές τους εξαιτίας της.

Μελλοντικά, με την τελειοποίηση των αλγόριθμων επεξεργασίας φυσικής γλώσσας και πολύπλευρης σημασιολογικής ανάλυσης κειμένων και εικόνων, αλλά και την αναβάθμισης της αναγκαίας υπολογιστικής δύναμης, έτσι ώστε να γίνονται ασύλληπτα νούμερα υπολογισμών σε nano-seconds, σίγουρα θα επηρεαστούν αρνητικά θέσεις εργασίας που αφορούν την απλή ανάλυση και δημιουργία περιεχομένου, καθώς και την τεχνική υποστήριξη και γενικά τις πληροφοριακές διεργασίες σε υπηρεσίες, εμπόριο και κυβερνήσεις. Άρα, η τάση συνεχών αλλαγών στο εργασιακό περιβάλλον, που είχαμε εδώ και τουλάχιστον 25 χρόνια, λόγω των ραγδαίων τεχνολογικών ανακαλύψεων, θα δούμε να εξελίσσεται με μεγαλύτερη ένταση και ταχύτητα.

Η διάδοση των τεχνολογιών chatbot

Οι τεχνολογίες chatbot τεχνητής νοημοσύνης έχουν φτάσει σε προχωρημένο επίπεδο ωριμότητας και ήδη γνωστές τεχνολογικές εταιρείες και start-ups δημιουργούν τυποποιημένες υπηρεσίες που μπορούν να αξιοποιηθούν από τις εταιρείες-χρήστες (ακόμα και μικρές επιχειρήσεις) για να στήσουν τις δικές τους αυτόματες υπηρεσίες δημιουργίας σωστού περιεχομένου, υποστήριξης σε επίπεδο ειδικών, και εξυπηρέτησης όσο τα διεθνώς αναγνωρισμένα call-centers. Άρα στις σχετικές λειτουργίες θα δούμε σύντομα σημαντικές ανατροπές και πιθανή αντικατάσταση των εργαζομένων που έκαναν αυτές τις εργασίες. Ήδη διάφορες διεθνείς εταιρείες εξυπηρέτησης ανακοινώνουν δραστικές μειώσεις στο προσωπικό, με την αξιοποίηση τεχνολογιών/συστημάτων chatbot.

Αυτό πιθανόν να απελευθερώσει χρόνο στο εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό, ώστε να επικεντρωθεί σε πιο δύσκολες/πολύπλοκες εργασίες με μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία. Βέβαια αυτός ήταν πάντα ο στόχος της τεχνητής νοημοσύνης, δηλαδή να μιμηθεί και να αντικαταστήσει τους εμπειρογνώμονες που βρίσκονται σε έλλειψη από τα μέσα της δεκαετίας του 1950. Χρειάστηκαν όμως πάνω από 60 χρόνια συστηματικής έρευνας για να φτάσουμε στις εύχρηστες πλέον τεχνολογίες μεγάλων γλωσσικών μοντέλων (LLM). Άρα δεν είναι βέβαιο ότι θα καταλυθεί τόσο γρήγορα ο «ανθρώπινος παράγοντας», όπως προβλέπουν οι σκεπτικιστές που προέρχονται κυρίως από τον χώρο των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών.

Σήμερα έχουμε συστήματα και υπηρεσίες που αφορούν μόνο την «περιορισμένη ευφυΐα», (που αφορά κυρίως τη μηχανική μάθηση, δηλαδή την επεξεργασία μεγάλου όγκου δεδομένων με σκοπό να δημιουργηθούν μοντέλα πρόβλεψης ή να βρεθούν πρότυπα), και όχι την «υπερ-ευφυΐα», που αφορά μηχανές που έχουν πραγματικό συλλογισμό και συνείδηση. Δεν είναι σίγουρο αν τις επόμενες δεκαετίες φθάσουμε σε αυτά τα πολύ προχωρημένα επίπεδα ευφυΐας ή αν αυτά θα παραμείνουν κινηματογραφικά σενάρια.

Οι ανησυχίες και η σωστή διακυβέρνηση

Αρκετοί επιστήμονες θεωρούν ότι σε μερικά χρόνια η κατάσταση θα είναι ανεξέλεγκτη με τις δυνατότητες αυτο-μάθησης των αλγόριθμων τεχνητής νοημοσύνης, που μπορεί να αξιοποιηθούν από λίγους για πόλωση και παραπληροφόρηση των πολιτών μέσω του Διαδικτύου, για ανεξέλεγκτες κυβερνοεπιθέσεις, για έλεγχο ιατρικών συσκευών, σημαντικών υποδομών και συστημάτων άμυνας κ.ο.κ. Άρα είναι λογικό να δημιουργηθούν άμεσα διεθνή πλαίσια/πρωτόκολλα διαχείρισης των νέων εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης, που θα εξετάζουν ενδελεχώς όλες τις πιθανές επιπτώσεις τους, όπως ακριβώς γίνεται εδώ και χρόνια στον χώρο της υγείας με τα νέα φάρμακα. Βραχυπρόθεσμα αυτό πιθανόν να θεωρηθεί ότι συγκρατεί την πρόοδο, αλλά μακροπρόθεσμα είναι προς όφελος των πολιτών, της κοινωνίας και της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης.

Υπάρχουν επίσης και γεωπολιτικές επιπτώσεις στον ανταγωνισμό μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας για την παγκόσμια τεχνολογική πρωτοπορία λόγω της τεχνητής νοημοσύνης. Στην Ευρώπη όμως η πρόκληση είναι η ομογενοποίηση των διαφόρων θεσμικών πλαισίων των χωρών-μελών, αλλά και η δυνατότητα συμπόρευσής τους στην τεχνολογική ανάπτυξη. Άρα είναι θετική η ενεργή εμπλοκή διεθνών οργανισμών, όπως ο ΟΗΕ, ο ΟΟΣΑ και η ΕΕ. Οι γενικές κατευθύνσεις των ρυθμίσεων της ΕΕ για τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης αναφέρουν ότι πρέπει να είναι ασφαλή, διαφανή, ανιχνεύσιμα, να μην κάνουν διακρίσεις, να είναι φιλικά προς το περιβάλλον, και τέλος να εποπτεύονται από ανθρώπους και όχι από υπολογιστές ή ρομπότ, ώστε να αποφεύγονται τυχόν αρνητικές επιπτώσεις σε ανθρώπους και ευρύτερα στην κοινωνία. Αναφερόμαστε σε παγκόσμιες προκλήσεις που είναι αναγκαίο να αντιμετωπιστούν συλλογικά και με τη διεθνή συλλογική τεχνογνωσία.

Για παράδειγμα, ο καθηγητής Ευγενίου από το INSEAD (ανωτάτη σχολή Δημόσιας Διοίκησης στη Γαλλία), με ειδίκευση σε θέματα σύγχρονης διακυβέρνησης λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων, προτείνει για την τεχνητή νοημοσύνη ένα σύστημα διακυβέρνησης αντίστοιχο με αυτό της υγείας για την ορθή ανάπτυξη των φαρμάκων και γενικά των μηχανημάτων υγείας. Λόγω των ραγδαίων εξελίξεων, σε μερικούς μήνες αναμένουμε να συζητάμε συγκεκριμένα πλαίσια με κανόνες για τη σωστή αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης.

* Ο Γεώργιος Δουκίδης είναι καθηγητής Ηλεκτρονικού Επιχειρείν στο Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.