Οι τεκτονικές αλλαγές που λαμβάνουν χώρα σε παγκόσμιο επίπεδο επηρεάζουν άμεσα και τη ναυτιλιακή βιομηχανία. Η τελευταία έχει ήδη αρχίσει να λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα για να μπορέσει να ανταποκριθεί στις νέες αυτές προκλήσεις. Γεωστρατηγικές και οικονομικές ανακατατάξεις, νέοι κανονισμοί για το περιβάλλον, αλλά και η χρήση καινοτόμων εργαλείων στην ανάλυση των δεδομένων και στη λήψη αποφάσεων, αποτελούν τις βασικές προσκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει η ναυτιλιακή βιομηχανία τα επόμενα χρόνια.

Η ναυτιλιακή κοινότητα, και κυρίως η ελληνική, προσπαθεί να «διαβάσει» τις εξελίξεις, να αδράξει τις ευκαιρίες και να αποτελέσει τον πρωταγωνιστή στις επερχόμενες αλλαγές. Το πώς θα είναι άραγε η ναυτιλία το 2030 ή ακόμα και το 2050, και πώς θα ανταποκριθούν οι ναυτιλιακές εταιρείες στις νέες αυτές τάσεις και προκλήσεις είναι τα ερωτήματα που απασχολούν και προβληματίζουν. 

Nέοι καροί, νέες προκλήσεις 

Καταρχάς, οι γεωπολιτικές εξελίξεις δημιουργούν συνθήκες αβεβαιότητας σε όλα τα επίπεδα. Ο οικονομικός πόλεμος μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, οι πόλεμοι στην Ουκρανία και στη Γάζα, η ένταση με το Ιράν και οι φόβοι για το κλείσιμο των Στενών του Ορμούζ από τους Φρουρούς της Επανάστασης, τα χτυπήματα των Χούθι σε βάρος εμπορικών πλοίων στην Ερυθρά Θάλασσα, η πολύμηνη δυσλειτουργία της διώρυγας του Παναμά λόγω λειψυδρίας δημιουργούν μία ρευστότητα. Συγχρόνως, νέες εμπορικές ευκαιρίες εμφανίζονται και νέοι εμπορικοί δρόμοι ανοίγονται – Βόρεια Θάλασσα, Αρκτικός Κύκλος. 

Όμως είναι ξεκάθαρο ότι οι περιβαλλοντικές προκλήσεις και οι νέοι κανονισμοί, έχοντας ως κύριο στόχο τη μείωση σε πρώτη φάση και εξάλειψη έως το 2050 των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα (CO2), αλλά και η εξεύρεση εναλλακτικών καυσίμων παραμένει ψηλά στην «καθημερινή» ατζέντα της ναυτιλιακής κοινότητας.

Είναι γνωστό ότι περίπου το 90% των μεταφορών σε παγκόσμιο επίπεδο γίνεται μέσω θαλάσσης. Παρ’ όλ’ αυτά, η παγκόσμια ναυτιλία παράγει μόλις το 2,2% των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα, όταν μόνο η βιομηχανία της μόδας επιβαρύνει κατά 12,5%. 

Συμπερασματικά, η μετάβαση σε ένα περιβάλλον χαμηλών/μηδενικών ρύπων δεν είναι εύκολη υπόθεση. Απαιτεί λύσεις υψηλού τεχνικού επιπέδου, οικονομικά βιώσιμες, και πάνω από όλα ασφαλείς. Έχουν ήδη γίνει μεγάλα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση και έχουν να γίνουν, προφανώς, ακόμα πολλά. Το μόνο σίγουρο στοιχείο είναι ότι η ναυτιλιακή κοινότητα μπορεί, και πρέπει, να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις, έτσι ώστε να μη μείνει αμέτοχη στις επερχόμενες αλλαγές, οι οποίες θα είναι και καθοριστικές.

Τελικά, οι λύσεις που θα δοθούν, θα πρέπει να είναι οικονομικά βιώσιμες και σίγουρα ασφαλείς, έτσι ώστε, εκμεταλλευόμενοι τη σύγχρονη τεχνολογία –ως εργαλείο– να καταστεί η ναυτιλία βιώσιμη και κοινωνικά υπεύθυνη. Επίσης, η ψηφιοποίηση θα είναι το επόμενο μεγάλο βήμα και η καινούργια προσέγγιση η οποία θα κυριαρχήσει στα επόμενα, αρκετά χρόνια στην παγκόσμια ναυτιλία. Πλήθος δεδομένων και πληροφοριών συλλέγονται καθημερινά, τόσο από τα πλοία, όσο και από τις ναυτιλιακές εταιρείες. Το ερώτημα είναι πώς αυτά τα δεδομένα αξιοποιούνται κατάλληλα, έτσι ώστε να είναι δυνατή η λήψη αποφάσεων, τόσο σε επιχειρησιακό επίπεδο όσο και σε επίπεδο ανώτατης διοίκησης. Η ανάλυσή τους, χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα εργαλεία, είναι δυνατόν να φτάσει στη δυνατότητα πρόγνωσης σε τελικό στάδιο. Αυτό είναι πλέον εφικτό μέσω της τεχνολογίας και εξειδικευμένων λογισμικών που ενσωματώνουν πλέον την τεχνητή νοημοσύνη, τη μηχανική μάθηση και μοντέλα πρόγνωσης.

Η Ελληνική Ναυτιλία 

Στη ναυτιλία, η Ελλάδα ελέγχει το 20% του παγκόσμιου εμπορίου, ενώ αποτελεί μόλις το 0,13% του παγκόσμιου πληθυσμού. Ο ελληνικών συμφερόντων στόλος αποτελεί το 60% του εμπορικού στόλου της ΕΕ, συμβάλλοντας καταλυτικά στη δημιουργία ενεργειακής και επισιτιστικής αυτονομίας. Ο ελληνόκτητος στόλος είναι ο μεγαλύτερος παγκοσμίως όσον αφορά τη χωρητικότητα, ο δεύτερος σε αξία, ενώ έχει σε εξέλιξη το τρίτο μεγαλύτερο ναυπηγικό πρόγραμμα.

Η ελληνόκτητη ναυτιλία είναι βασικός πυλώνας της μεταφοράς αναγκαίων αγαθών, καθώς, σύμφωνα με στοιχεία της Ενώσεως Ελλήνων Εφοπλιστών (ΕΕΕ), αντιπροσωπεύει (σε όρους dwt):

■ το 31,27% του παγκόσμιου στόλου πετρελαιοφόρων 

■ το 25,32% του παγκόσμιου στόλου μεταφοράς χύδην ξηρού φορτίου 

■ το 22,65% του παγκόσμιου στόλου μεταφοράς Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (LNG)

■ το 15,79% του παγκόσμιου στόλου μεταφοράς χημικών και προϊόντων πετρελαίου 

■ το 11,46% του παγκόσμιου στόλου μεταφοράς υγραερίου (LPG)

■ το 8,92% του παγκόσμιου στόλου μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων.

Όπως επισημαίνει η ΕΕΕ, η ναυτιλία των Ελλήνων είναι διεθνής και με μεγάλη προσαρμοστικότητα στις σύγχρονες προοπτικές και προκλήσεις. Η πράσινη μετάβαση αποτελεί ευκαιρία για την ελληνική ναυτιλία, η οποία πρωτοπορεί και σε αυτόν τον τομέα παγκοσμίως. Είναι όμως αναγκαία η συμμετοχή όλων των βιομηχανικών κλάδων στην πράσινη μετάβαση, ώστε να εξασφαλιστεί ένα βιώσιμο μέλλον για τις επόμενες γενιές.

Ενώ στην καθημερινότητα των ναυτιλιακών εταιρειών οι καινούργιοι περιβαλλοντικοί κανονισμοί θα φέρουν μεγάλο γραφειοκρατικό βάρος, η ναυτιλία και, ιδιαίτερα η ελληνόκτητη ναυτιλία, είναι πιο έτοιμη από ποτέ να αντιμετωπίσει τα εναλλακτικά καύσιμα και τις καινοτόμες ή καινούργιες τεχνολογίες για τη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου (GHG). 

Η ελληνική ναυτιλία είναι μια οικονομική και στρατηγική δύναμη. Διαθέτει έναν σύγχρονο και τεχνολογικά προηγμένο στόλο, απόδειξη της δέσμευσής της για την προστασία του περιβάλλοντος. Παράλληλα, ο ελληνικός εφοπλισμός έμπρακτα και με συνέπεια επιδιώκει και ενθαρρύνει την προσέλκυση της νέας γενιάς στη ναυτιλία και την άρτια κατάρτισή της στα σύγχρονα δεδομένα, με πίστη στη δύναμη και τη δυναμική του ανθρώπινου κεφαλαίου.

Ο στόλος

Kατά τη διάρκεια του έτους έως τον Μάρτιο του 2024, ο υπό ελληνικό έλεγχο στόλος έχει αυξηθεί σε αριθμό πλοίων, νεκρό βάρος (DWT) και ολική χωρητικότητα (GT) σύμφωνα με τα στοιχεία, της Ελληνικής Επιτροπής Ναυτιλιακής Συνεργασίας του Λονδίνου (Greek Shipping Co operation Committee), με στοιχεία που παρέχονται από τη S&P Global Market Intelligence. 

Τον Μάρτιο του 2024, ελληνικά συμφέροντα ήλεγχαν 4.212 πλοία διαφόρων κατηγοριών, συνολικής χωρητικότητας 355.209.500 DWT και 208.252.588 GT. Σε σύγκριση με τα στοιχεία του προηγούμενου έτους, αυτό αντιπροσωπεύει αύξηση κατά 102 πλοία, 5.992.356 DWT και 3.905.226 GT. Τα στοιχεία δεν περιλαμβάνουν 373 σκάφη διαφόρων κατηγοριών που βρίσκονται υπό παραγγελία από τα ναυπηγεία, τα οποία ανέρχονται συνολικά σε 33.143.130 DWT και 22.889.399 GT.

Αυτό που είναι αξιοσημείωτο είναι ότι οι ελληνικές μητρικές εταιρείες αντιπροσωπεύουν:

• το 30% του παγκόσμιου δεξαμενόπλοιου στόλου,
• το 16,1% του παγκόσμιου στόλου μεταλλευμάτων και χύδην φορτίων και 
• το 10,1% του στόλου υγροποιημένου αερίου. 

Είναι ενδιαφέρον ότι τα στοιχεία του βιβλίου παραγγελιών καταδεικνύουν αύξηση 50% στις νέες παραγγελίες, γεγονός που υποδηλώνει μεγαλύτερο ενδιαφέρον των Ελλήνων πλοιοκτητών για πλοία νέας τεχνολογίας.

Για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια ο στόλος που είναι νηολογημένος υπό ελληνική σημαία παρέμεινε σταθερός όσον αφορά τον αριθμό των πλοίων, και εξακολουθεί να αποτελείται από 496 πλοία. Αυτό αντικατοπτρίζει τα θετικά αποτελέσματα των πρόσφατων μεταρρυθμίσεων στο ελληνικό νηολόγιο.  

Ωστόσο, υπάρχει μια ελαφρά μείωση της χωρητικότητας DWT και ολικής χωρητικότητας (GT), με τα στοιχεία να ανέρχονται πλέον σε 30.759.394 GT και 51.694.269 DWT, σε σύγκριση με τα στοιχεία του προηγούμενου έτους, που ήταν 31.150.523 GT και 52.768.867 DWT.

Η Ένωσις Ελλήνων Εφοπλιστών

Το «στίγμα» της ελληνικής ναυτιλίας, ως παγκόσμιας ηγέτιδας και βασικού πυλώνα της ελληνικής οικονομίας, δίνει η πρόεδρος της Ενώσεως Ελλήνων Εφοπλιστών, Μελίνα Τραυλού σε πρόσφατη δημόσια τοποθέτησή της: 

«Σήμερα, η ελληνική ναυτιλία, κατέχοντας πάνω από το 60% της ευρωπαϊκής, είναι η ραχοκοκαλιά της παγκόσμιας ναυτιλίας. Οι Έλληνες συμβάλαμε και συμβάλλουμε ουσιαστικά, ώστε η ευρωπαϊκή ναυτιλία, που αποτελεί το 40% της παγκόσμιας, να διασφαλίζει την εύρυθμη λειτουργία του διεθνούς οικοσυστήματος. Η ενεργειακή μετάβαση ενέχει πολλές προκλήσεις για τη ναυτιλιακή βιομηχανία. Δεν υπάρχει λύση-πανάκεια, καθολική για όλους τους τύπους πλοίων. Ωστόσο η ναυτιλία δεν υστερεί πια, αλλά ηγείται στο πεδίο της ενεργειακής μετάβασης. Λειτουργούμε με όραμα η Ναυτιλία των Ελλήνων να αποτελεί φάρο της βιώσιμης ανάπτυξης. Επιχειρούμε κάνοντας πράξη την προστασία του περιβάλλοντος. Υποστηρίζουμε σθεναρά τους φιλόδοξους στόχους που έχει θέσει ο παγκόσμιος ρυθμιστικός μας φορέας, ο ΙΜΟ, για μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έως το 2050. Δεσμευόμαστε να μετατρέψουμε τους στόχους σε δράση. Ωστόσο, η ναυτιλία είναι διασυνδεδεμένη με πολλούς άλλους κλάδους και εξωκοινοτικούς φορείς, οι οποίοι καθορίζουν σημαντικές παραμέτρους της δραστηριότητάς της. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, πρέπει όλοι να προχωρήσουμε χέρι χέρι. Εμείς πρωτοστατούμε στις εξελίξεις και τις παγκόσμιες πρωτοβουλίες. Πιστοί στο όραμα και τις δεσμεύσεις μας για ένα βιώσιμο αύριο, επενδύουμε, συνεχώς, σε νέες τεχνολογίες. Και είμαστε περήφανοι, γιατί είμαστε ηγέτες σε έναν κλάδο που διασφαλίζει την ευημερία της ανθρωπότητας, κάνοντας δυνατό το παγκόσμιο εμπόριο. Αποτελώντας τον πιο αποδοτικό τρόπο μεταφοράς βασικών αγαθών και ενέργειας, διατηρούμε το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων παγκοσμίως. Η ναυτιλία είναι η ραχοκοκαλιά της παγκόσμιας οικονομίας. Ας γίνει ο κλάδος μας ένας φάρος κοινής βιώσιμης προόδου. Ας είναι η κληρονομιά μας στις μελλοντικές γενιές ένας ωκεανός γεμάτος ζωή».

Ευρώπη και Ναυτιλία 

Η ευρωπαϊκή ναυτιλία δεν είναι μόνο πρωτοπόρα στις πράσινες επενδύσεις, αλλά και ακρογωνιαίος λίθος της ασφάλειας της Ευρώπης στον τομέα της ενέργειας, των τροφίμων και της εφοδιαστικής αλυσίδας. Όλοι παραδέχονται ότι υπάρχει άμεση ανάγκη για ένα σαφές σχέδιο για την οργάνωση της ενεργειακής μετάβασης και την ενίσχυση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής βιομηχανίας, συμπεριλαμβανομένης της ναυτιλίας.

Η τελευταία ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο Στρασβούργο για την πενταετή θητεία που έληξε, ενέκρινε τον νέο νόμο, ο οποίος αποσκοπεί στην κλιμάκωση της βιομηχανικής ικανότητας για πράσινες τεχνολογίες στην Ευρώπη, στο πλαίσιο του νόμου για τη βιομηχανία καθαρών μηδενικών εκπομπών.

Σε αυτόν συμπεριελήφθησαν τα καθαρά καύσιμα για τη ναυτιλία, συμπεριλαμβανομένων των προηγμένων βιοκαυσίμων και των ηλεκτρονικών καυσίμων, στον κατάλογο των καθαρών μηδενικών τεχνολογιών που εγκρίθηκε. Ο νέος νόμος εισάγει ένα σημείο αναφοράς για την Επιτροπή και τα κράτη μέλη της ΕΕ, προκειμένου να καλύψουν το 40% των αναγκών ανάπτυξης καθαρών καυσίμων για τη ναυτιλία με παραγωγική ικανότητα.

Πρόκειται για ένα ζωτικής σημασίας βήμα, για να διασφαλιστεί ότι τα καθαρά καύσιμα για τη ναυτιλία θα διατίθενται στην αγορά σε προσιτή τιμή, ως προϋπόθεση για να πετύχει η ναυτιλία τον στόχο της βάσει του κανονισμού της ΕΕ για τα καύσιμα στη ναυτιλία. Η κλιμάκωση της παραγωγής και της διάθεσης καθαρών καυσίμων για τη ναυτιλία αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα για την ευρωπαϊκή ναυτιλία. 

Ο Σωτήρης Ράπτης, γενικός γραμματέας της ECSA-Ένωσης Ευρωπαϊκών Εφοπλιστικών Ενώσεων, μιλώντας πρόσφατα για την ενεργειακή και επισιτιστική ασφάλεια της Ευρώπης, υπογράμμισε: «Αυτή η μεγάλη κουβέντα για το πώς θα δημιουργήσουμε παραγωγικότητα στην Ευρώπη είναι κομμάτι της συζήτησης για την ασφάλεια της Ευρώπης. Ειδικά μετά την πανδημία και τον πόλεμο στην Ουκρανία. Και εκεί θα πρέπει να τονίζουμε συνέχεια πόσο σημαντική είναι η ναυτιλία για την ασφάλεια της Ευρώπης: για την ενεργειακή ασφάλεια, για την επισιτιστική ασφάλεια, για την ασφάλεια της εφοδιαστικής αλυσίδας. Η Ευρώπη εισάγει το 90% της ενέργειάς της με πλοία. Τι θα γίνει αν αύριο δεν έχουμε πλοία σε ευρωπαϊκών συμφερόντων ναυτιλιακές εταιρείες; Το γεγονός ότι αυτή τη στιγμή περίπου το 40% του παγκόσμιου εμπορικού στόλου ανήκει σε Ευρωπαίους κάνει την Ευρώπη πρωταθλήτρια στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα. Και αυτό είναι ένα γεωπολιτικό πλεονέκτημα για την Ευρώπη. Και αυτό πρέπει να γίνει κοινός τόπος για όλους μας».

Παράλληλα η ελληνική κυβέρνηση, μέσω του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, έχει αναλάβει τρεις βασικές δεσμεύσεις στον δρόμο προς την πράσινη μετάβαση, την απανθρακοποίηση και το «πρασίνισμα» των λιμενικών υποδομών. Σύμφωνα με τον υπουργό Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής Χρήστο Στυλιανίδη, οι δεσμεύσεις που ανακοινώθηκαν αφορούν:

• στην ανάπτυξη στρατηγικής για την ανανέωση του στόλου των επιβατηγών πλοίων και στη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματός τους∙
• στη χρήση πλοίων χαμηλών εκπομπών, σε ακτοπλοϊκές συνδέσεις δημόσιας υπηρεσίας, όπως στα δρομολόγια που επιδοτούνται από το κράτος, μέσω Σύμπραξης Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα για την κατασκευή «πράσινων» πλοίων, τα οποία δεν θα βασίζονται πρωτίστως σε ορυκτά καύσιμα και
• στο «πρασίνισμα» και τον ενεργειακό μετασχηματισμό των λιμενικών εγκαταστάσεων, με έμφαση στην ηλεκτροδότηση ελλιμενιζόμενων πλοίων –το λεγόμενο «cold ironing»–, σε συνεργασία και με το Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (έως το 2030 τουλάχιστον δώδεκα λιμάνια στα ελληνικά νησιά και στην ηπειρωτική χώρα θα διαθέτουν υποδομές cold-ironing).

Επιπρόσθετα, ο Χρήστος Στυλιανίδης ανακοίνωσε πρόσφατα ότι, σε διεθνές επίπεδο, η Ελλάδα θα συμμετέχει στην Πρωτοβουλία Clean Energy Marine Hubs, στην ανάπτυξη, δηλαδή, ενός «συνεργατικού σχήματος», που θα φέρει κοντά όλη την αλυσίδα των ναυτιλιακών καυσίμων, παραγωγούς και πλοιοκτήτες, καθόσον «στοχεύουμε να ξεκλειδώσουμε την παγκόσμια παραγωγή, μεταφορά και χρήση ναυτιλιακών καυσίμων χαμηλών εκπομπών άνθρακα στην αναγκαία παγκόσμια κλίμακα», όπως ανέφερε χαρακτηριστικά.