Η στροφή της αμερικανικής πολιτικής, που επιχειρεί ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, δημιουργεί τις βάσεις για τεράστιες αλλαγές, που θα επιδράσουν, μεταξύ άλλων, όπως φαίνεται, στο διεθνές εμπόριο. Οι απειλές επιβολής δασμών έναντι όλων των μεγάλων εμπορικών εταίρων των ΗΠΑ, ανεξάρτητα από το αν γίνουν πράξη ή κάποιες μείνουν στα λόγια, αφήνουν το στίγμα τους στις οικονομίες. Καθώς η δράση γεννά την αντίδραση, όλες οι αναλύσεις των τελευταίων μηνών επιχειρούν να διαπιστώσουν εάν ο κόσμος μπαίνει ξανά σε ένα περιβάλλον κρατικού προστατευτισμού και εάν το ελεύθερο εμπόριο πλέον μετρά χρόνους…

Για την Ελλάδα αυτή η αναστάτωση έρχεται σε μια στιγμή κατά την οποία οι κόποι των προσπαθειών για περισσότερο εξωστρεφή οικονομία έχουν αρχίσει να αποδίδουν καρπούς. Ειδικά στο κομμάτι των εξαγωγών αγαθών, χρόνο με τον χρόνο περισσότερες ελληνικές εταιρείες καταφέρνουν να διεισδύσουν σε ξένες αγορές, με αποτέλεσμα πλέον οι εξαγωγές μας να υπερτριπλασιαστούν απ’ τα επίπεδα του 2009, όταν η χώρα έμπαινε στην κρίση, φθάνοντας το 2024 λίγο κάτω απ’ τα 50 δισ. ευρώ, γεγονός που πλέον καθιστά τις εξαγωγές σημαντικό στοιχείο για την ανάπτυξη και την ευημερία της οικονομίας μας, παρά το γεγονός ότι ακόμη έχουν δρόμο να καλύψουν. 

Τα πολλά ανοιχτά μέτωπα 

Το ζήτημα είναι αν μπορούν πλέον να φτάσουν σε ένα περιβάλλον που φαίνεται να αλλάζει σημαντικά. Μπορούν να προσαρμοστούν στον νέο κόσμο του Τραμπ; Έναν κόσμο όπου οι ευρωπαϊκές οικονομίες, ο μεγαλύτερος εμπορικός μας εταίρος, που απορροφούν το 55% των εξαγωγών μας, πασχίζουν με χίλια δυο προβλήματα φλερτάροντας με την ύφεση;

«Δεν σας κρύβω πως είναι ένας διαφαινόμενος κίνδυνος η ύφεση στην Ευρώπη. Ο μεγαλύτερος όγκος των εξαγωγών μας κατευθύνεται στην ΕΕ. Οπότε αυτό δημιουργεί ένα πρόβλημα που μπορεί να αυξηθεί σημαντικά εάν τελικά η Ευρώπη δεν ανταποκριθεί στις προκλήσεις και δεν ανεβάσει “ταχύτητα”», λέει ο πρόεδρος του Πανελλήνιου Συνδέσμου Εξαγωγέων κ. Αλκιβιάδης Καλαμπόκης. «Γενικά, τα ανοικτά μέτωπα, στα οποία εμπλεκόμαστε κι εμείς άμεσα και έμμεσα, είναι αρκετά. Η ύφεση που έχει η Γερμανία, τα διαρθρωτικά προβλήματα της Ευρωζώνης, το εμπάργκο στη Ρωσία, οι πόλεμοι στην Ουκρανία και το Ισραήλ, τα προβλήματα στις μεταφορές, το ενεργειακό κ.ο.κ. δημιουργούν ήδη ένα μεγάλο ανάχωμα που οι Έλληνες εξαγωγείς πρέπει να υπερπηδήσουν. Αν προστεθεί σε αυτά και ένας εμπορικός πόλεμος μεταξύ των μεγάλων οικονομιών με επιβολή δασμών κ.ο.κ., αυτό το ανάχωμα θα γίνει ακόμα μεγαλύτερο! Η πολιτική του Ντόναλντ Τραμπ είναι ξεκάθαρη. Δημιουργεί προστατευτισμούς. Αυτούς βέβαια πρέπει να πούμε ότι τους βλέπουμε και σε άλλες χώρες που θέλουν να προστατεύσουν την παραγωγή τους, όπως π.χ. στην Τουρκία. Σε κάθε περίπτωση η αντίδραση των ΗΠΑ θα δημιουργήσει ένα αρνητικό φαινόμενο και δεν ξέρω κατά πόσο μπορεί η Ευρώπη να αντιδράσει σε αυτό. Οπότε θα έλεγα πως το εμπόριο αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε μία κρίση συνολικά. Δεν είναι μεγάλη ακόμη. Μπορεί όμως να κλιμακωθεί με την οριζόντια επιβολή δασμών. Τότε θα μιλάμε ανοικτά για έναν εμπορικό πόλεμο, στον οποίο τελικά κανείς δεν κερδίζει. Προς το παρόν θα έλεγα πως οι Έλληνες εξαγωγείς, με τη βοήθεια εργαλείων που πρέπει να ετοιμάσει η κυβέρνηση, πρέπει να στραφούν περισσότερο σε τρίτες χώρες και αναδυόμενες οικονομίες. Σε κάποιους τομείς ειδικά, όπως τα τρόφιμα, το brand “Ελλάδα” είναι πλέον ισχυρό και έπειτα υπάρχει μεγάλη διασπορά εταιρειών. Οπότε υπάρχει ευκαιρία. Το ίδιο και στα χημικά θα έλεγα. Αυτοί είναι δύο κλάδοι που σταθερά αναπτύσσονται τα τελευταία χρόνια. Υπάρχουν μία σειρά από σημαντικές εταιρείες πλαστικών που έχουν διεισδύσει σε σημαντικές αγορές και εξελίσσονται σε υπολογίσιμες δυνάμεις παγκοσμίως». 

Τα στοιχεία 

Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία από την ΕΛΣΤΑΤ οι εξαγωγές αγαθών το διάστημα Ιανουαρίου – Νοεμβρίου 2024 υποχώρησαν κατά 3%, στα 45,87 δισ. ευρώ, από 47,8 δισ. ευρώ ένα χρόνο πριν. Χωρίς τα πετρελαιοειδή όμως οι εξαγωγές εμφανίζονται αυξημένες κατά 1,2%, στα 33,08 δισ. ευρώ έναντι 32,68 δισ. ευρώ. 

Εξετάζοντας την κατανομή των εξαγωγών στο ίδιο διάστημα, διαπιστώνεται ότι η συνολική αξία των εξαγωγών, συμπεριλαμβανομένων των πετρελαιοειδών, υποχώρησε προς τις χώρες της ΕΕ κατά 6,6% (στα 25,33 δισ. ευρώ), ενώ προς τις τρίτες χώρες αυξήθηκε κατά 2% (στα 20,53 δισ. ευρώ). Χωρίς τα πετρελαιοειδή, οι εξαγωγές και πάλι περιορίζονται κατά 1,2% προς τις χώρες της ΕΕ (στα 21,6 δισ. ευρώ), ενώ διευρύνονται κατά 6,1% προς τις τρίτες χώρες, (στα 11,48 δισ. ευρώ).

Σε ό,τι αφορά τους κλάδους επιχειρηματικής δραστηριότητας, αυξημένες εξαγωγές εμφανίζουν τέσσερις από αυτούς σε σχέση με πέρυσι: Τρόφιμα (8,6%), Χημικά (2,1%), Πρώτες Ύλες (5,7%) και Ποτά & Καπνός (9,4%). Αντίθετα, πτώση καταγράφουν έξι κλάδοι: Πετρελαιοειδή-Καύσιμα (-10%), Βιομηχανικά (-1,4%), Μηχανήματα (-3,1%), Διάφορα Βιομηχανικά (-1,7%) καθώς και οι μικρότερες σε αξία εξαγωγές των κατηγοριών Λάδια (κατά -27,9%) και Εμπιστευτικά Προϊόντα (κατά -6,2%).

Το διμερές εμπόριο με τις ΗΠΑ, παρά το γεγονός ότι έχει κάνει άλματα την τελευταία πενταετία, εξακολουθεί και παραμένει σε επίπεδα μικρά, οπότε και ο άμεσος αντίκτυπος στις διμερείς εμπορικές σχέσεις Ελλάδας-ΗΠΑ θα ήταν αντίστοιχα σχετικά μικρός εφόσον επιβληθούν δασμοί οριζόντια στις χώρες της ΕΕ απ’ την αμερικανική κυβέρνηση. Το διμερές εμπόριο το 2024 έφθασε τα 4,6 δισ. ευρώ, εκ των οποίων 2,4 δισ. ήταν οι ελληνικές εξαγωγές. 

Παράθυρο αισιοδοξίας 

Στην τελευταία εξαμηνιαία μελέτη του για την κατάσταση που επικρατεί μεταξύ των εξαγωγέων, που παρουσιάστηκε στα τέλη Ιανουαρίου, ο Σύνδεσμος Εξαγωγέων Βορείου Ελλάδος ανακοίνωσε πως ο σχετικός δείκτης «εξαγωγικών προσδοκιών» που καταρτίζει παρουσίασε αισθητή άνοδο σε σχέση με έξι μήνες πριν. Συγκεκριμένα έφθασε τις 126,3 μονάδες από τις 123,4 που ήταν τέτοιο καιρό πέρυσι. Κάτι που σημαίνει πως οι εξαγωγείς εξακολουθούν σε γενικές γραμμές να είναι αισιόδοξοι, παρά τις προκλήσεις που φαίνονται μπροστά, έστω κι αν οι διεθνείς οικονομικές συνθήκες εμφανίζονται ως ο μεγαλύτερος παράγοντας ανησυχίας στην έρευνα. 

Την ίδια αισιοδοξία μοιάζει να μοιράζεται και ο πρόεδρος του Συνδέσμου κ. Σίμος Διαμαντίδης. «Αρχικά, δεν νομίζω ότι θα έχουμε πρόβλημα σοβαρό με τις ΗΠΑ. Εξάγουμε κυρίως τρόφιμα και πετρελαιοειδή. Και να βάλουν δασμούς μεγαλύτερους στα τρόφιμα –γιατί σε κάποια ήδη επιβάλλουν– δεν νομίζω ότι θα ξεπερνούν το 10%. Οπότε κάτι θα απορροφήσουμε εμείς, κάτι οι Αμερικάνοι εισαγωγείς που βάζουν μεγάλο ποσοστό κέρδους στα ελληνικά προϊόντα που εισάγουν, θα προσαρμοστούμε. Πρέπει όμως να δούμε και τη μεγάλη εικόνα. Ο Τραμπ δεν μπορεί να βάλει οριζόντια δασμούς, δεν θα θέλει να εισάγει προϊόντα; Έπειτα π.χ. λέει ότι θα βάλει δασμούς στα κινεζικά αυτοκίνητα 60%. Θα γίνουν πανάκριβα. Εάν βάλει π.χ. 20% στα ευρωπαϊκά, όπως λέγεται, τότε σημαίνει ότι τα μικρομεσαία “made in Europe” αυτοκίνητα θα λάβουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι των κινέζικων, θα γίνουν πιο ελκυστικά. Θέλω να πω με αυτό ότι, όταν ξεκινάει έτσι μια ιστορία, ποτέ δεν ξέρεις τι ισορροπίες τελικά θα διαμορφωθούν. Από την άλλη, ίσως και όλο αυτό το κλίμα που έχει διαμορφωθεί, γιατί ακόμη πράξεις δεν έχουμε δει, είναι προκειμένου να έχει ισχυρά διαπραγματευτικά χαρτιά. Σε κάθε περίπτωση πάντως θέλει προσοχή. Επίσης θέλει παρεμβάσεις, ώστε να υπάρξουν όσο το δυνατόν περισσότερα “εργαλεία” στη διάθεση του εξαγωγέα, αλλά και για το χτίσιμο μιας αλυσίδας παραγωγής και εξαγωγών που παράλληλα θα θωρακίσει και τη χώρα έναντι της ανάγκης εισαγωγών πρώτων υλών. Αυτό που πρέπει να κάνουμε στην πορεία είναι να κάτσουμε να δούμε τι εισάγουμε από πρώτες ύλες, να δούμε τι χρειάζεται ο δευτερογενής τομέας που παίρνει τα προϊόντα του πρωτογενούς τομέα και τα μεταποιεί, ποια απ’ αυτά εισάγουμε και μετά να δώσουμε κατευθύνσεις μέσω του ΥΠΑΑΤ στους αγρότες τι να καλλιεργήσουν. Να καλλιεργήσουν αυτά που χρειάζονται οι επιχειρήσεις μας για να εξάγουν. Έτσι θα δώσουμε προοπτική στους αγρότες να ξέρουν τι να καλλιεργήσουν και απ’ την άλλη θα μειώσουμε το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών που είναι και το μεγαλύτερο πρόβλημα», λέει ο κ. Διαμαντίδης. 

Τα μαθήματα της κρίσης 

Επενδύσεις και όσο το δυνατόν μεγαλύτερη διασύνδεση με τις αλυσίδες του εξωτερικού είναι ο τρόπος με τον οποίο η ΜΕΒΓΑΛ έχει εξελιχθεί σε μία σημαντική εξαγωγική επιχείρηση αντλώντας το 40% των εσόδων της απ’ το εξωτερικό. Μάλιστα η αμερικανική αγορά αποτελεί τη μεγαλύτερη ξένη αγορά για τη γαλακτοβιομηχανία, εξάγοντας κυρίως φέτα. «Δασμούς ήδη αντιμετωπίζουμε. Οπότε το ερώτημα είναι πόσο μπορούν αυτοί να αυξηθούν κι άλλο; 10%, 20%; Δεν νομίζω ότι πραγματικά μπορεί να κάνει τη διαφορά», λέει η πρόεδρος της εταιρείας κα Μαίρη Χατζάκου. «Βέβαια, εάν πάει και σε ένα +50%, αλλάζει το πράγμα. Έτσι όμως είναι σαν να απαγορεύει στον Αμερικανό να τρώει φέτα. Από την άλλη βέβαια αυτό είναι ένα προϊόν που δεν είναι ακριβό για τον μέσο Αμερικανό. Έπειτα υπάρχουν καλές προοπτικές και στο γιαούρτι, το οποίο εξάγουμε κατά κύριο λόγο στην ΕΕ. Οι διατροφικές συνήθειες, η ανάγκη για πρωτεΐνη, γενικά το ελληνικό γιαούρτι έχει γίνει πλέον mainstream και έχει αρκετά μεγάλο κοινό». 

Η ίδια πάντως θεωρεί ότι στις νέες συνθήκες που θα διαμορφωθούν η εταιρεία θα μπορέσει να προσαρμοστεί. «Όταν περάσεις εποχή όπως ήταν το 2021-2022, που για το επιχειρείν ήταν… Εγώ είμαι 67 χρονών και δεν είχα ξαναζήσει τέτοιες καταστάσεις. Ούτε από την εποχή του πατέρα μου, που ήξερα πόσο δύσκολα ήταν τα πράγματα. Αυτή η απότομη αύξηση δεν ξέρεις τι γίνεται. Να μην έρθουν τέτοια χρόνια. Το 22 ήταν πολύ δύσκολη η χρονιά. Το πρόβειο γάλα ακρίβυνε 75%! Πού να περάσω εγώ τέτοια αύξηση τιμών στα προϊόντα. Πουλήσαμε κάτω του κόστους, όμως έτσι είναι η αγορά! Οπότε ναι, όποια δυσκολία δημιουργηθεί θα προσπαθήσουμε να την ξεπεράσουμε, να βρούμε εναλλακτικές. Μετά την κρίση που περάσαμε έχουμε μάθει», τονίζει.