Η αποχώρηση – την ίδια μέρα – από τον μάταιο τούτο κόσμο του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε και του Ζακ Ντελόρ στο κλείσιμο του 2023 οδήγησε (αναμενόμενο, άλλωστε) σε έναν καταιγισμό από αποχαιρετισμούς, αξιολογήσεις, αναδρομές στις δυο σημαντικές προσωπικότητες της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Προσωπικότητες απόλυτα αντιθετικές, όσο κι αν η ανάγκη Ευρω-ωραιοποίησης των πολιτικών που φεύγουν από την σκηνή έφερε στην επιφάνεια εικόνες ομοιότητας. Θα καταγράψουμε στην συνέχεια τέσσερα συν τρία επεισόδια από το πέρασμά τους, τα οποία με τον ένα ή τον άλλο τρόπο αφορούν/εμπλέκουν την Ελλάδα.

Πρώτα όμως μια επεξήγηση στο περί «αντιθετικότητας» των δύο.

Ο Ζακ Ντελόρ πίστεψε (και μαχήθηκε) για μιαν Ευρώπη συνοχής. Μιαν Ευρώπη που ασφαλώς και προϋπέθετε δημοσιονομική πειθαρχία – ιδίως καθ’ οδόν προς την ολοκλήρωση της ΟΝΕ/την δημιουργία της Ευρωζώνης – αλλά που όφειλε να μεριμνά για την σύγκλιση (την πραγματική σύγκλιση, όχι την ονομαστική/των δεικτών) των Ευρωπαϊκών οικονομιών: τα ΜΟΠ πρώτα, ο συντονισμός των Διαρθρωτικών Ταμείων ύστερα, το Ταμείο Συνοχής στην συνέχεια, αυτό πήγαν να εκφράσουν. Ενώ οι προσπάθειες στην κατεύθυνση κοινωνικού διαλόγου/Κοινωνικής Ευρώπης, με καίριο τον ρόλο της Βάσως Παπανδρέου, είχαν αποτελέσει γνήσιο πολιτικό στοίχημα – τότε.

Ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε ασφαλώς και πίστεψε σε μια Ευρώπη ενιαία – όμως κατ’ εικόνα και ομοίωση της Γερμανικής αντίληψης, της δημοσιονομικής λιτότητας και της βασισμένης σ’ αυτήν νομισματικής σταθερότητας. Κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος καθώς ήταν του Ordo-liberasismus, ενός οικονομικού φιλελευθερισμού βασισμένου σε κανόνες μη επιδεχόμενους παρεκκλίσεις, γι αυτόν «λογικό» ήταν να προτείνει στην Ελλάδα (δια του Βαγγέλη Βενιζέλου, στο υπόγειο του ξενοδοχείου Monopol στο Βρότσλαβ της Πολωνίας, με μάρτυρες Γ. Ζαννιά και Γ. Άσμουσσεν) ένα 10ετές ή 5ετές time-out από την Ευρωζώνη, μάλιστα με επιμελημένη χρηματοδότηση για κάποια απόσβεση του κοινωνικού σοκ. Σκοπός, κυρίως: να μην πληγεί η αξιοπιστία της Ευρωζώνης, εσωτερική και διεθνής, λόγω ενός μοναχικού «μαύρου προβάτου».

* * *

Πάμε τώρα στα επεισόδια που υποσχεθήκαμε. Πρώτα με Ζακ Ντελορ: βρίσκεται επί Ελληνικής Προεδρίας στην Αθήνα, χειμώνα του 1994, και μια στιγμή – με κάποιους ανθρώπους του και περιορισμένα μέτρα ασφαλείας, βαδίζει βράδυ από το Σύνταγμα προς το Κολωνάκι μέσω της Κριεζώτου (ούτε καν της Βουκουρεστίου!). Έχοντας παρακολουθήσει επί χρόνια την Ελληνική περιπέτεια σταθεροποίησης, και μάλιστα την φάση του ΄91-΄93 με τις κοινωνικές εντάσεις που διεκδικούσαν την μηντιακή προσοχή (και) εκτός συνόρων, εκδηλώνει προς τους Έλληνες που συνοδεύουν την κατάπληξή του για την φαινόμενη πρόδηλη ευμάρεια…

Πηγαίνοντας πίσω στον χρόνο, στην δεύτερη φάση εφαρμογής των ΜΟΠ όπως μετεξελίσσονται σε Πακέτα Ντελόρ, ως Πρόεδρος μεν της Επιτροπής αλλά με την ματιά του στα Διαρθρωτικά, «αξιοποιεί» την εγγύτητα προς τον Έλληνα Επίτροπο Γρηγόρη Βάρφη προκειμένου να «περάσει» το μήνυμα προς την Ελλάδα: να μην επικεντρώνεται στην διαβόητη «απορρόφηση» των Ευρωπαϊκών κονδυλίων, που μονοπωλούσε από τις αρχές της δεκαετίας του ΄80 την μηντιακή συζήτηση (και την πολιτική προσοχή). Αντιθέτως, να ασχολείται λίγο περισσότερο με την ουσιαστική αποτελεσματικότητα των δράσεων – ιδίως μάλιστα του Κοινωνικού Ταμείου –  ώστε πέρα από το να προχωρούν π.χ. γρήγορα σε εκταμιεύσεις, να υπάρχει και αποτέλεσμα κατάρτισης του ανθρώπινου δυναμικού. Μέχρι και σήμερα, το μήνυμα αυτό ελάχιστα «πέρασε». [Εδώ κάπου, να θυμηθούμε τον αστικό μύθο, ότι αργότερα ο Ζακ Ντελόρ ρωτούσε τους συνομιλητές του «αν οι Έλληνες συνεχίζουν να τον ταυτίζουν με τα Πακέτα Ντελόρ», μετέπειτα ΕΣΠΑ].

Κάπου μεταξύ των δύο αυτών χρονικών σημείων, μεσολάβησε η μεγάλη αποκαρδίωση του Ζακ Ντελόρ από την Ελλάδα: ήταν όταν, μετά την ήττα του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του 1989-90 (μέσα σε ένα κλίμα σκανδάλων που «στην Ευρώπη» δεν κατόρθωναν να τοπιστέψουν – άλλη διάσταση αυτή, όχι πάντα ειλικρινής), φάνηκε ότι η δημοσιονομική διαχείριση της τελευταίας περιόδου είχε χαλαρώσει επικίνδυνα. Κυρίως όμως ότι τα στοιχεία για την Ελληνική οικονομία είχαν φτιασιδωθεί. Ο Ντελόρ, που είχε φθάσει να θεωρεί την Ευρωπαϊκή πορεία της Ελλάδας και δικό του στοίχημα, με την προτεσταντική ηθική που τον χαρακτήριζε, τον ίδιο και τους κύκλους του, έγινε έξαλλος με «τους Έλληνες». Οι Βρυξέλλες για ένα διάστημα θεωρούσαν κάθε στοιχείο που δινόταν από Ελλάδα ύποπτο… 

Χρειάστηκε μάλιστα να φθάσουμε στην θητεία Στέφανου Μάνου, με συνομιλητή του στις Βρυξέλλες τον (Δανό) Χέννινγκ Κριστόφερσσεν στο χαρτοφυλάκιο των Οικονομικών, ώστε να εκραγεί ως ΥΠΟΙΚ ο Μάνος και να απαιτήσει να μην αμφισβητείται η εντιμότητα των «δικών του» στοιχείων, και να εκτονωθεί εν τέλει η κρίση δυσπιστίας προς τα Ελληνικά στοιχεία. [Που επέπρωτο βέβαια να επανέλθει, ως Greek statistics, κατά πολύ δραματικότερο τρόπο δυο σχεδόν δεκαετίες αργότερα…].

Η τέταρτη αφήγηση που αφορά Ζακ Ντελόρ – και που δείχνει την ματιά «βάθους» που τον χαρακτήριζε πολιτικά – έχει χαρακτήρα πιο δημοσιογραφικό . Δίνει κάποια στιγμή, δεκαετία του΄90,συνέντευξη ο Ζακ Ντελόρ – «εφ όλης της ύλης» – στον τότε Οικονομικό Ταχυδρόμο. Μέσα σ’ όλα τα οικονομικά, αναμενόμενα, και στα ευρύτερα περί μετεξέλιξης της Ευρώπης, ο Ζακ Ντελόρ είχε αναφερθεί και στην διάσταση συνόρων – με ένα μάλιστα σκέλος φράσης που άφηνε να διαφανεί (δεκαετία του΄90, αυτά) ότι τα θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας μπορούσαν να θεωρηθούν και σύνορα της Ευρώπης. Όταν η θέση εκείνη δημοσιεύθηκε, πολύ καιρό πριν τα περιβαλλοντικά ή/και οι περιοχές Natura καταστήσουν την συζήτηση αυτή επίκαιρη για την Ευρωπαϊκή συζήτηση, υπήρξε μια σχετική ανησυχία. Η τότε Επίτροπος Βάσω Παπανδρέου, συμμεριζόμενη την αμφιβολία του επιτελείου Ντελόρ για το (και) πολιτικό περιεχόμενο, διερωτήθηκε – ο δε Χρήστος Λαμπράκης, της εποχής, ανησύχησε για την ακρίβεια της μεταφοράς των απόψεων Ντελόρ. Το σούσουρο παρασκηνίου δεν παρέσυρε τον ίδιο τον Πρόεδρο της Επιτροπής να ξαναδεί την θέση του, βοήθησε και η εμπειρία Βρυξελλών του υπεύθυνου της συνέντευξης…

* * *

Περνάμε, τώρα, στον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. Ο οποίος, κάθε φορά που στην διαπραγμάτευση ερχόταν το θέμα των ορίων αντοχής της Ελληνικής κοινής γνώμης, του Ελληνικού πολιτικού συστήματος, των εκλογικών αναμετρήσεων στην Ελλάδα, με κανονικότητα μετρονόμου θύμιζε ότι «και στην Γερμανία υπήρχε Κοινοβούλιο/Bundestag». Στο οποίο είχε την ευθύνη να φέρνει τις συμφωνίες με την Ελλάδα, να τις περνάει/να τις ψηφίζει. Έτσι λοιπόν προέκυψε η τραυματιστική υπόθεση της δέσμευσης περιουσιακών στοιχείων του (Ελληνικού) Δημοσίου, με λογική ανάλογη της Γερμανικής Treuhand επί επανένωσης των Γερμανιών, που εξελίχθηκε σε Εταιρεία Συμμετοχών και Περιουσίας/HCAP/ «Υπερταμείο».  Ήδη από την εποχή του 2ου Μνημονίου, αυτή η λογική της δέσμευσης στοιχείων ενεργητικού υπήρχε στην γραμμή Σόιμπλε, για να ευδοκιμήσει μετά το παρολίγον Grexit με το 3ο Μνημόνιο. Ακριβώς για να υπάρχει η αίσθηση δέσμευσης, είχε επιμείνει η HCAP να εδρεύει στο Λουξεμβούργο, με εφαρμοστέο δίκαιο το Λουξεμβουργιανό. Χρειάστηκε ο τότε Πρόεδρος της Επιτροπής Ζαν-Κλωντ Γιουνκέρ να πάει πίσω από την πλάτη του Σόιμπλε στην Καγκελάριο Μέρκελ (που αξίζει να δούμε τι και πώς θα καταθέσει η ίδια στις αναμνήσεις της που αναμένονται μέσα στο 2024…), μέσω του «δεξιού χεριού» του, του Μάρτιν Σέλμαγιερ ( «του ισχυρότερου γραφειοκράτη της Ευρώπης» και κομβικού Χριστιανοδημοκράτη) ώστε να μην τραυματισθεί πολιτικά περισσότερο η Ελληνική πλευρά το 2016.

Σε μια προηγούμενη φάση, στα χρόνια του 2ου Μνημονίου, η πλευρά Σόιμπλε είχε προωθήσει με ζήλο το Πρόγραμμα ΗΛΙΟΣ, βάσει του οποίου μεγάλες εκτάσεις της Ελλάδας θα καλύπτονταν από φωτοβολταϊκά, ώστε φθηνή/καθαρή ενέργεια να εξάγεται σε μεγάλες ποσότητες προς την Κεντρική/Δυτική Ευρώπη. Και εδώ, η λογική ήταν πόροι Ελληνικής προέλευσης να λειτουργήσουν ως μορφή εγγύησης για την ενίσχυση που παρεχόταν από την ΕΕ (δηλαδή από την Γερμανία) για «διάσωση» της Ελλάδας. 

Έχει εδώ ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι χρειάστηκε η αντίδραση του επιτελείου Αντ. Σαμαρά, μαζί με το τεχνικό background της ίδιας της Μέρκελ (με διδακτορικό σε κβαντική χημεία και φυσική, έναντι των νομικών του Σόιμπλε…) για να συνειδητοποιηθεί ότι εκείνο το φαραωνικό σχέδιο – ιδίως στο τότε τεχνολογικό επίπεδο, με τις μεγάλες απώλειες ενέργειας κατά την μεταφορά επί χιλιάδες χιλιόμετρα – ήταν οικονομοτεχνικά αναξιόπιστο. Ασχέτως της πολιτικής λειτουργίας του.

Το τρίτο επεισόδιο έχει να κάνει με την επίσκεψη Τσίπρα στο Βερολίνο – όχι την πρώτη φορά, τον Μάρτιο του 2015, όταν ο νεόκοπος τότε Έλληνας Πρωθυπουργός είχε απευθύνει στην Καγκελάριο Μέρκελ 5σελιδη επιστολή (που διέρρευσε στους F.T.) εξηγώντας το αδιέξοδο στο οποίο βρισκόταν η μόλις εκλεγμένη Ελληνική Κυβέρνηση να επιλέξει ανάμεσα σε εξυπηρέτηση του χρέους και κοινωνικές δαπάνες, αλλά στην δεύτερη τέτοια καθοριστική επίσκεψη τέλη 2016 , μετά την σύναψη των συμφωνιών για το Γ’ Μνημόνιο. Τότε, λοιπόν, και ενώ είχαν υποχωρήσει κάπως οι επιθετικές μάχες στερεοτύπων για «τεμπέληδες Έλληνες» και «ανάλγητους Γερμανούς», προτάθηκε από την ακραία λαϊκιστική αλλά μεγάλης επιδραστικότητας Γερμανική Bild υψηλό της στέλεχος να αρθρογραφήσει στην Ελληνική Kontra για τις Γερμανικές προθέσεις – ενώ η Bild να φιλοξενήσει αντίστοιχο άρθρο Έλληνα δημοσιογράφου. Που να «παρουσιάζει»/εξηγεί στο Γερμανικό κοινό τι ήταν/τι αντιπροσώπευε ο Αλέξης Τσίπρας…

Υπήρξε μια σχετική απορία, από πού και ως πού μια τέτοια απόπειρα αλληλογνωριμίας. Έγιναν πάντως οι διασταυρωμένες δημοσιεύσεις. Πήγε αρκετά καλά κι εκείνη η συνάντηση Μέρκελ/Τσίπρα. Κάποια στιγμή, αργότερα, έγινε ενδο-δημοσιογραφικά γνωστό ότι η ρίζα της ιδέας του να «ξανασυστηθεί» η Ελλάδα/η Κυβέρνηση Τσίπρα μέσω της Bild σε ένα Γερμανικό κοινό διόλου ευνοϊκά διατεθειμένο έναντι της Ελλάδας – αρκεί να θυμηθεί κανείς το εξώφυλλο του FOCUS, με την Αφροδίτη της Μήλου να υψώνει το μεσαίο δάχτυλο στους Γερμανούς! – είχε ως προέλευση τον πολύπειρο στην διαχείριση του συντηρητικού κοινού Βόλφγκανγκ Σόιμπλε: «Για να προχωρήσει το πράγμα».