Με τις Ευρωεκλογές του Ιουνίου σε απόσταση αναπνοής, πλέον, πλήθυναν ανά την Ευρώπη οι – λιγότερο ή περισσότερο δομημένες – πρωτοβουλίες να δοθεί μια αίσθηση αναζήτησης μέλλοντος /περιγραφής αυριανής προοπτικής για την Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Πρωτοβουλίες που να μπορούν να κινητοποιήσουν την κοινή γνώμη/τους Ευρωπαίους. Πρωτοβουλίες της ίδιας της τεχνοδομής των Βρυξελλών (αυτή είναι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όσο κι αν προσπαθεί να αυτο-πολιτικοποιηθεί) ή και της ιδιότυπης δημοκρατικής έκφρασης της ΕΕ (αυτό είναι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που ναι μεν προκύπτει από το 1979 και μετά με άμεση ψηφοφορία αλλά σταδιακά έχει έκτοτε διεκδικήσει ουσιαστικό ρόλο πολιτικής νομιμοποίησης) έχουν δώσει κείμενα κατεύθυνσης, όπως πιο πρόσφατα η Έκθεση Λέττα και η – αναμενόμενη, αλλ’ ήδη συζητούμενη – Έκθεση Ντράγκι.

Καθώς όμως η ίδια η προσέγγιση προς τις κάλπες έχει δείξει ότι «κάτι» λείπει αν είναι η κοινή γνώμη να αισθανθεί αληθινά ότι υπάρχει μια αναζήτηση για καινούργιες/διαφορετικές κατευθύνσεις – «πέρα από τα συνεχώς επανερχόμενα» – είδαμε πρωτοβουλίες όπως η πρόσφατη διοργάνωση EuroJam 2024. Οργανωμένο την παραμονή της Ημέρας της Ευρώπης στο Βερολίνο, ένα μήνα πριν τις Ευρωεκλογές με αντικείμενο (κατά την παρουσίαση των ίδιων των διοργανωτών) «Μια προσδοκία: Νέες ιδέες για την Ευρώπη!».

Εκεί, λοιπόν , βρέθηκε – κι ακούστηκε απροσδόκητο, αυτό – και ο αρκετά αποσυρμένος Αλέξης Τσίπρας. Του οποίου περισσότερο «πέρασε» στα δικά μας η (ενδιαφέρουσα όντως) ατάκα ότι «αγοράζουμε απλώς χρόνο μέχρι την επόμενη κρίση» όσο «δεν συζητάμε για την ενδυνάμωση της Ευρώπης, αλλά για την ενδυνάμωση των ευρωπαϊκών ελίτ», και μάλιστα με την έκκληση να τερματιστεί «η λογική business-as-usual για την Ευρώπη». Κι από δίπλα η άλλη επισήμανσή του: ότι απάντηση στην τάση των πολιτών για αποχή, ή πάλι για αντιπολιτική κίνηση προς την Ακροδεξιά δεν μπορεί να είναι η μετα-πολιτική λογική του «γίνομαι viral»…

Το αληθινά ενδιαφέρον είναι ωστόσο το ότι ακολούθησε επί της ουσίας την προσέγγιση περί έκδοσης κοινού χρέους της ΕΕ, όπως την είδαμε ήδη για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας με το Ταμείο Ανάκαμψης (και Ανθεκτικότητας…)/το NextGenEU, πλην όμως με στόχο «την στήριξη δημοσίων αγαθών όπως η υγεία, η εκπαίδευση, η έρευνα», καθώς με την προοπτική αντιμετώπισης «δυο υπαρξιακών κινδύνων: της δημογραφικής κρίσης και της κλιματικής κρίσης» (μάλιστα με έμφαση στην δίκαιη μετάβαση), για να περιγράψει με τέτοια βάση τι θα μπορούσε να αποτελέσει μια προοδευτική ατζέντα για την Ευρώπη. Το πήγε όμως κι ένα βήμα παραπέρα: μίλησε για αύξηση των ιδίων πόρων της ΕΕ «φορολογώντας αποτελεσματικά τον πλούτο [αφού] 10% των Ευρωπαίων κατέχουν το 67% του Ευρωπαϊκού πλούτου».  Μια προσγείωση, δηλαδή της προσέγγισης Πικεττύ ή Ζούκμαν /Σαέζ στην Ευρωπαϊκή συζήτηση, με απόηχο Αμερικανικών εκλογών 2020.

Επειδή, βέβαια, δεν γίνεται σήμερα να υπάρξει Ευρωσυζήτηση χωρίς αναγωγή στην συζήτηση περί βιομηχανικής πολιτικής (με φόντο το Αμερικανικό Inflation Reduction Act), ακολούθησε η επισήμανση ότι μια απλώς ισχυρή βιομηχανική πολιτική «θα ωφελήσει τις ήδη προνομιούχες περιοχές» (πράγμα που ήδη συμβαίνει), οπότε θα χρειαστεί «ένα ισχυρό χρηματοδοτικό εργαλείο για περιφερειακή βιομηχανική πολιτική», ως μέσο αντιμετώπισης των περιφερειακών και κοινωνικών ανισοτήτων.

Δεν ήταν ακριβώς στο κλίμα αναζήτησης του EuroJam 2024 η παρέμβαση αυτή, ούτε ασφαλώς στην σκιά Λέττα-Ντράγκι η εν λόγω σειρά τοποθετήσεων από πλευράς Τσίπρα. Για αυτό και επισημάνθηκε, αντιλαμβανόμαστε. Επισημάνθηκε «εκεί», στο τρίγωνο Βερολίνου-Βρυξελλών-Παρισίων. 

Εδώ που τα λέμε, πάντως, χρειάζεται να έχεις κάποιες αντοχές για να μιλήσεις ανοιχτά στην Ευρώπη της τρίτης δεκαετίας του 21^ου αιώνα για… φορολόγηση. Και μάλιστα για φορολόγηση πλούτου! (Ή ίσως χρειάζεται απόσταση από την πρώτη γραμμή της πολιτικής). Ενώ, πάλι, χρειάζεται κάτι αντίστοιχο ώστε να μιλήσεις «από τα αριστερά» για χρηματοδότηση μιας ισχυρής βιομηχανικής πολιτικής, και όχι απλώς για επίκλησή της. ‘Αλλωστε η τοποθέτηση Τσίπρα είχε και αγγίγματα Μακρόν, είχε και αναφορές στην λησμονημένη «στρατηγική αυτονομία» της Ευρώπης και στην ανάγκη ίδιου γεωπολιτικού ρόλου στις περιοχές εντάσεων.

Μπορεί λοιπόν μια τέτοια θεματολογία να παραξένεψε ως πλατφόρμα εξ αριστερών ενόψει Ευρωεκλογών 2024, μια ματιά προς τα πίσω φέρνει μιαν  ενδιαφέρουσα ηχώ. 

Ήδη στα μέσα της δεκαετίας του ΄70, η Έκθεση ΜακΝτάουελ είχε διατυπώσει – με παραγγελία της Επιτροπής Ορτολί, ενόψει της προεδρίας Τζένκινς – την πρόταση να φθάσει ο Προϋπολογισμός της τότε ΕΟΚ (των «9», προ της εισόδου της Ελλάδας και των χωρών της Ιβηρικής) στο 5% του Ευρωπαϊκού ΑΕΠ: ήταν λίγο μετά την ένταξη Μεγ. Βρετανίας-Ιρλανδίας-Δανίας, λίγο μετά την δημιουργία του ΕΤΠΑ/Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης και με την προοπτική των πρώτων άμεσων εκλογών για ανάδειξη του ΕυρωΚοινοβουλίου (1979). Μέχρι και σήμερα, ο Προϋπολογισμός της ΕΕ παλεύει να ξεπεράσει το 1% του ΑΕΠ (των 19,5 τρις ευρώ)!

Ίσως όμως ακόμη πιο ενδιαφέρον να είναι ένα άλλο δίδυμο Εκθέσεων για την ΕΕ και το (τότε) μέλλον της – το θύμιζε προ ημερών με αφορμή το τωρινό δίδυμο Λέττα-Ντράγκι ο Αλέκος Κρητικός στο KReport. Πρόκειται για την Έκθεση Ντελόρ και την Έκθεση Πάντοα-Σκιόππα – αυτές ήταν στο κλείσιμο της δεκαετίας του ΄80. Θεωρήθηκε ότι δρομολόγησαν την πορεία προς την Ευρωζώνη, όμως υπήρχε μια ουσιώδης διαφορά. Ενώ η Έκθεση Ντελόρ «είδε» την επιτάχυνση της προώθησης της ΟΝΕ (που θα κατέληγε στην δημιουργία του κοινού νομίσματος, του ευρώ) ως λογική συνέπεια μιας ολοκληρωμένης Εσωτερικής Αγοράς (η οποία είχε ήδη δρομολογηθεί), η Έκθεση Πάντοα-Σκιόππα που ακολούθησε σε μικρή χρονική απόσταση αναζητούσε τις συνέπειες αυτής της διαδρομής νομισματικής ολοκλήρωσης. Άλλωστε, διόλου τυχαία η Έκθεση Πάντοα-Σκιόππα αναφερόταν σε «Αποτελεσματικότητα, Σταθερότητα και Δικαιοσύνη» : αυτή η λεξούλα, το «και», κάπου στην συνέχεια παράπεσε – όπως και η μέριμνα για την ανάγκη ο βηματισμός της ΟΝΕ να λάβει υπόψη τις επιπτώσεις της δυναμικής ενοποίησης σε επίπεδο δημιουργίας ανισοτήτων, ιδίως περιφερειακών.

Βλέπουμε λοιπόν, εφόσον βέβαια θέλουμε να δούμε, ότι η αναζήτηση μελλοντικών προοπτικών για το Ευρωπαϊκό οικοδόμημα, οσάκις κάθε τόσο η Ευρώπη αναστοχάζεται τον εαυτό της, δεν είναι χωρίς ριζοσπαστικές αναζητήσεις. Ή χωρίς αναζητήσεις που εκ των υστέρων μας φαίνονται ριζοσπαστικές, ενώ μπορεί και να ανήκουν στην σφαίρα του αυτονοήτου.