Τουλάχιστον 3 χαρακτήρες

DARON ACEMOGLU: ΖΟΥΜΕ ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ ΜΕΓΑΛΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ, ΕΠΕΙΔΗ ΟΙ ΘΕΣΜΟΙ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΑΔΥΝΑΜΟΙ.

Daron Acemoglu: Ζούμε μια εποχή μεγάλου κινδύνου, επειδή οι θεσμοί μας είναι πολύ αδύναμοι.
Φωτ. Cody O'Loughlin/The New York Times
Ο διακεκριμένος καθηγητής οικονομικών του MIΤ μίλησε στην Οικονομική Επιθεώρηση για τη σημασία των θεσμών, το «αίνιγμα» της Κίνας, τη γήρανση, την αυτοματοποίηση και τη μετανάστευση.

«Η καθιέρωση συμπεριληπτικών θεσμών, η μείωση της απομύζισης (extraction) και η εισαγωγή του κράτους δικαίου θα δημιουργήσουν μακροπρόθεσμα οφέλη. Γιατί, λοιπόν, η ελίτ δεν αντικαθιστά απλώς το υπάρχον οικονομικό σύστημα;». Με αυτή την αιτιολόγηση η Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Επιστημών αποφάσισε να απονείμει το φετινό Νόμπελ Οικονομίας στους καθηγητές Ντάρον Ατζέμογλου, Σάιμον Τζόνσον και Τζέιμς Α. Ρόμπινσον.

Ο διακεκριμένος καθηγητής οικονομικών του MIT Ντάρον Ατζέμογλου βρισκόταν εκείνες τις ημέρες στην Αθήνα, όπου επρόκειτο να παραχωρήσει ομιλία με θέμα: «Kαταπολέμηση των ανισοτήτων στην οικονομία, την εργασία και την τεχνολογία». Η ανακοίνωση των Νόμπελ από τη Σουηδική Ακαδημία τον βρήκε ανάμεσα σε ακροατές του στο Καβούρι, να συζητά για τους κινδύνους της γήρανσης των πληθυσμών και το ρυθμιστικό πλαίσιο που πρέπει να δημιουργήσουν οι χώρες για να διανείμουν δικαιότερα την ευημερία που προκύπτει από τα νέα τεχνολογικά προϊόντα. Η Οικονομική Επιθεώρηση τον συνάντησε και εκείνος δέχτηκε πρόθυμα να μας παραχωρήσει λίγες ημέρες αργότερα μία από τις πρώτες του συνεντεύξεις ως κάτοχος του Νόμπελ Οικονομίας.

Παρά το γεγονός ότι η συνέντευξη έλαβε χώρα πριν τις αμερικανικές εκλογές και τη νίκη του Ντόναλντ Τραμπ, ο αναγνώστης μπορεί πολύ εύκολα να διακρίνει την προορατικότητα και την επικαιρότητα των αναλύσεων του Ατζέμογλου με επίκεντρο τη σημασία της ενίσχυσης της ανθεκτικότητας των θεσμών.

Η σημασία των θεσμών

Καθηγητά Ατζέμογλου, την τελευταία φορά που συναντηθήκαμε ήταν στην Αθήνα, λίγα λεπτά προτού σας ανακοινωθεί πως σας είχε απονεμηθεί το Νόμπελ Οικονομίας. Σε μια περιοχή που έχει δει το έθνος και την οικονομία της να καταρρέει και να αναγεννιέται, πιστεύετε ότι το βραβείο σας ήρθε σε μια συμβολική στιγμή και σε έναν συμβολικό αντίστοιχα τόπο; 

Αυτή τη στιγμή όλος ο κόσμος έχει θεσμικά προβλήματα και όχι μόνο μια χώρα. Κοιτάξτε, προηγήθηκε μια ιστορική εκλογική αναμέτρηση στις Ηνωμένες Πολιτείες, και υπάρχουν ακόμη σαφείς κίνδυνοι για ορισμένες θεσμικές πτυχές που οι άνθρωποι θεωρούν δεδομένες, ενώ και η Γαλλία θα έχει πολύ δύσκολες εκλογές σε δύο χρόνια. Κατά μία έννοια, όλος ο κόσμος, τόσο ο βιομηχανικός όσο και ο αναπτυσσόμενος, αντιμετωπίζει θεσμικά προβλήματα. 

ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ ΙΣΧΥΡΟΥΣ ΘΕΣΜΟΥΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΠΟΤΕ, ΕΠΕΙΔΗ ΕΧΟΥΜΕ ΜΠΡΟΣΤΑ ΜΑΣ ΤΕΡΑΣΤΙΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ, ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥΣ ΛΟΓΩ ΤΗΣ ΓΗΡΑΝΣΗΣ, ΛΟΓΩ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΚΑΙ ΚΥΡΙΩΣ ΛΟΓΩ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΩΣ ΟΛΟ ΑΥΤΟ ΘΑ ΑΛΛΑΞΕΙ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ. ΕΠΟΜΕΝΩΣ, ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΓΚΗ ΝΑ ΔΙΑΘΕΤΟΥΜΕ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ, ΤΗΝ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΝΕΩΝ ΣΥΝΑΙΝΕΣΕΩΝ, ΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΥ, ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ.

Το άλλο θέμα που κατά κάποιον τρόπο τόνισα πρόσφατα, είναι ότι χρειαζόμαστε ισχυρούς θεσμούς περισσότερο από ποτέ, επειδή έχουμε μπροστά μας τεράστιες προκλήσεις, μετασχηματισμούς λόγω της γήρανσης, λόγω της κλιματικής αλλαγής και κυρίως λόγω της τεχνητής νοημοσύνης, αλλά και του πώς όλο αυτό θα αλλάξει ολόκληρη την οικονομία. Επομένως, είναι επιτακτική ανάγκη να διαθέτουμε εργαλεία για την αντιμετώπιση των προβλημάτων, την οικοδόμηση νέων συναινέσεων, την καλλιέργεια του συμβιβασμού, της επικοινωνίας και του διαλόγου. Και νομίζω ότι είναι μια εποχή μεγάλου κινδύνου, εν μέρει επειδή οι θεσμοί μας είναι πολύ αδύναμοι αυτή τη στιγμή.

Στο διάσημο έργο σας Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη (Εκδόσεις Λιβάνη), τονίζετε τον ρόλο των θεσμών στην προώθηση της ευημερίας. Κατά τη γνώμη σας, ποιοι είναι οι κύριοι μηχανισμοί που διαμορφώνουν την αναπτυξιακή πορεία μιας χώρας και πώς μπορούμε να τους προωθήσουμε σε ολοκληρωτικά ή εύθραυστα κράτη;

Λοιπόν, δεν ξέρω αν υπάρχει μια απλή φόρμουλα για τα ολοκληρωτικά ή τα εύθραυστα κράτη υπό κάποια έννοια. Κατά τη δική μου όμως οπτική η ενίσχυση των θεσμών είναι η κύρια οδός προς μια πιο βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη. Και ο τρόπος με τον οποίο η εργασία μου αντιλαμβάνεται αυτούς τους θεσμικούς παράγοντες είναι κυρίως με την εξασφάλιση ενός πλαισίου − ως πλαίσιο εννοώ τα είδη των αλληλεπιδράσεων στις οποίες εμπλέκονται οι άνθρωποι, για παράδειγμα, μέσω του κράτους δικαίου ή άλλων μηχανισμών που διασφαλίζουν ότι οι άνθρωποι δεν είναι εγγενώς σε πλεονεκτική ούτε σε μειονεκτική θέση σε σχέση με τους άλλους, ότι μπορούν να χρησιμοποιούν τον νόμο για να προστατεύουν τον εαυτό τους και ότι νιώθουν ασφαλείς για τα δικαιώματα ιδιοκτησίας τους, ότι έχουν την ελευθερία να επιλέγουν το επάγγελμά τους, την εκπαίδευσή τους, και τον τρόπο με τον οποίο θέλουν να χρησιμοποιήσουν τα ταλέντα και τις δεξιότητές τους. Αυτές είναι λοιπόν κρίσιμες παράμετροι, αλλά και πάλι πρόκειται για ένα πλαίσιο και επομένως δεν είναι μια φόρμουλα που θα οδηγήσει αμέσως σε οικονομική ανάπτυξη, ούτε είναι αλήθεια ότι σε μια χώρα όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπου βλέπουμε τους δημοκρατικούς κανόνες και τους δημοκρατικούς θεσμούς να αποδυναμώνονται, θα δούμε αμέσως οικονομική κατάρρευση, αλλά αυτό που συμβαίνει είναι ότι μέσα σε αυτό το πλαίσιο λαμβάνουμε αποφάσεις, και ορισμένες από αυτές, για παράδειγμα, όσον αφορά την τεχνολογία, έχουν πολύ σημαντικές επιδράσεις.

Η ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΩΝ ΘΕΣΜΩΝ ΕΙΝΑΙ Η ΚΥΡΙΑ ΟΔΟΣ ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΠΙΟ ΒΙΩΣΙΜΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ. ΚΥΡΙΩΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΗ ΕΝΟΣ ΠΛΑΙΣΙΟΥ − ΩΣ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΝΝΟΩ ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΩΝ ΣΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΕΜΠΛΕΚΟΝΤΑΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ, ΓΙΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ, ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ Η ΑΛΛΩΝ ΜΗΧΑΝΙΣΜΩΝ ΠΟΥ ΔΙΑΣΦΑΛΙΖΟΥΝ ΟΤΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΓΓΕΝΩΣ ΣΕ ΠΛΕΟΝΕΚΤΙΚΗ Η ΜΕΙΟΝΕΚΤΙΚΗ ΘΕΣΗ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ, ΟΤΙ ΝΙΩΘΟΥΝ ΑΣΦΑΛΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΤΟΥΣ, ΟΤΙ ΕΧΟΥΝ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΝΑ ΕΠΙΛΕΓΟΥΝ ΤΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ, ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΩΣ ΘΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΟΥΝ ΤΑ ΤΑΛΕΝΤΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥΣ.

Το αίνιγμα της Κίνας 

Μια χώρα σαν την Κίνα μπορεί να ενταχθεί σε αυτό το μοντέλο θεσμικής κατανομής της ευημερίας; 

Η αλήθεια είναι πως με μεγάλη δυσκολία. Κατά μία έννοια, με τον τρόπο που η Σοβιετική Ένωση ενσωματώθηκε στις δυτικές και δημοκρατικές αξίες. Η Σοβιετική Ένωση ενσωματώθηκε κατά κάποιο τρόπο ακολουθώντας το δυτικό εκπαιδευτικό σύστημα, τα δυτικά πανεπιστήμια, το εμπορικό σύστημα, το είδος των νόμων και των προσδοκιών όσον αφορά την ατομική ελευθερία και ούτω καθεξής. 

Υπήρχαν πολλά ελαττώματα σε αυτό το σύστημα, ωστόσο συχνά και οι ΗΠΑ δεν εφάρμοζαν αυτά που πρέσβευαν, αλλά υπήρχε αυτό το τείχος μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και της Δύσης, το οποίο τελικά είχε μεγάλο κόστος. Όμως, η μεγάλη επιτυχία της Σοβιετικής Ένωσης είναι ότι ενσωματώθηκε στην παγκόσμια οικονομία, ενώ παράλληλα έβγαλε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους από τη φτώχεια, διατηρώντας σε κάποιο βαθμό το δικό της οικονομικό και πολιτικό σύστημα. 

Έτσι, ένα πολύ πιο αυταρχικό μοντέλο, με επικεφαλής το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας, ένα πιο ελεγχόμενο οικονομικό μοντέλο κατά βάση, μπορεί να παρουσιάζει οικονομική ανάπτυξη, διότι ευνοεί ορισμένες επιχειρήσεις που στη συνέχεια υιοθετούν νέες τεχνολογίες επενδύοντας σε αυτές, και αυτό μπορεί να τροφοδοτήσει την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Η Κίνα έχει τροφοδοτήσει την οικονομική της ανάπτυξη, μερικές φορές παρά το αυταρχικό της σύστημα και άλλοτε εξαιτίας αυτού.

Αλλά το πρόβλημα που προκύπτει τώρα είναι ότι η Κίνα είναι ένα τόσο σημαντικό μέρος της παγκόσμιας οικονομίας. Είναι φυσικό να τεθεί το ερώτημα που θέσατε πώς δηλαδή ενσωματώνεται στην παγκόσμια οικονομία, και εδώ είναι που αναδύονται οι εντάσεις που δεν είδαμε με τη Σοβιετική Ένωση, και σε κάποιο βαθμό δεν είχαμε δει και με την ίδια την Κίνα όταν ήταν μικρότερη. Δεν γνωρίζω την απάντηση σε αυτό το ερώτημα, αλλά μια αισιόδοξη άποψη, που διατύπωσαν ορισμένοι άνθρωποι, είναι ότι η Κίνα θα εκσυγχρονιστεί όπως η Δύση όταν γίνει πλουσιότερη. Και από την εμπειρία αυτή ήταν μια λανθασμένη οικονομική πρόβλεψη. Η πολιτική ιστορία έχει δείξει ότι υπάρχουν πολλές περιπτώσεις που διαψεύδουν αυτό το είδος του «μονογραμμικού εκσυγχρονισμού». Έτσι, δεν είναι σαφές αν θα υπάρξουν διαφορετικοί δρόμοι που η Κίνα μπορεί να ακολουθήσει για να μοιάσει λίγο περισσότερο στον υπόλοιπο κόσμο.

Οπότε, ο υπόλοιπος κόσμος μπορεί να γίνει περισσότερο σαν την Κίνα, ή μπορούμε να βρούμε έναν τρόπο να έχουμε μια ειδική σχέση μεταξύ μας όπου, παρά τις διαφορές και παρά την ανάμειξη της μιας πλευράς στις επιχειρήσεις της άλλης, θα συνυπάρχουμε κατά κάποιο τρόπο, ή αντίθετα θα υπάρξει περαιτέρω διαχωρισμός μεταξύ της Κίνας και της Δύσης.

Η ΜΟΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΝΑ ΓΕΡΑΣΕΙ ΑΚΟΜΗ ΕΙΝΑΙ Η ΥΠΟΣΑΧΑΡΙΑ ΑΦΡΙΚΗ, ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΕΧΕΙ ΕΠΙΣΗΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ, ΔΙΟΤΙ Η ΥΠΟΣΑΧΑΡΙΑ ΑΦΡΙΚΗ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΠΟΛΥ ΚΟΝΤΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ, ΠΟΛΥ ΚΟΝΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΚΑΙ ΘΑ ΥΠΑΡΞΟΥΝ ΑΥΞΗΜΕΝΕΣ ΠΙΕΣΕΙΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ. ΚΑΙ ΑΥΤΗ ΘΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΕΙ ΜΙΑ ΔΥΣΚΟΛΗ ΕΞΙΣΩΣΗ, ΔΙΟΤΙ ΟΤΑΝ Η ΕΥΡΩΠΗ ΕΧΕΙ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΗ ΝΕΟΛΑΙΑ, Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΑΠΟ ΦΤΩΧΟΤΕΡΕΣ ΧΩΡΕΣ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΠΡΟΚΛΗΣΗ, ΑΛΛΑ ΙΣΩΣ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΕΥΚΑΙΡΙΑ.

Γήρανση, αυτοματοποίηση, μετανάστευση

Σε πρόσφατη ομιλία σας, αναφερθήκατε στη γήρανση ως μία από τις τάσεις που θα διαμορφώσουν τον κόσμο του αύριο. Ποιες είναι οι συνέπειες της γήρανσης του πληθυσμού για την οικονομική ανάπτυξη των χωρών και ποιες χώρες πιστεύετε ότι θα αντιμετωπίσουν σοβαρότερο πρόβλημα;

Νομίζω ότι η γήρανση αποτελεί ταυτόχρονα απειλή και ευκαιρία. Ένας γηράσκων πληθυσμός είναι λιγότερο επιχειρηματικός, λιγότερο ριψοκίνδυνος, μπορεί να γίνει λιγότερο παραγωγικός κάποια στιγμή, και θα έχει περισσότερους ανθρώπους που θα συνταξιοδοτηθούν και δεν θα παράγουν. Και μπορεί επίσης να καταναλώνει λιγότερο, γεγονός που καθιστά στη συνέχεια την οικονομία λιγότερο δυναμική. 

Έτσι, υπάρχουν προφανείς απειλές, αλλά η δική μου εργασία διαπιστώνει επίσης ότι, όταν οι γηράσκουσες κοινωνίες κάνουν τις σωστές προσαρμογές όσον αφορά τις τεχνολογικές ενσωματώσεις, μπορούν στην πραγματικότητα να αντέξουν την καταιγίδα αρκετά καλά, να αυξήσουν την παραγωγικότητά τους, για παράδειγμα υιοθετώντας το σωστό είδος τεχνολογίας και επανεκπαιδεύοντας τους εργαζόμενούς τους.

Επομένως, υπάρχουν διαφορετικά μοντέλα μπροστά μας και αυτό είναι σημαντικό, διότι αναδεικνύει τις επιλογές που μπορούμε να κάνουμε με πολύ διαφορετικές συνέπειες. Τα καλά νέα είναι ότι έχουμε αναπτύξει ήδη μοντέλα, διότι ορισμένες χώρες έχουν ήδη γεράσει πολύ γρήγορα. Η Ιαπωνία άρχισε να γερνάει τη δεκαετία 1960-70 και είχε μια πολύ ταχεία περίοδο γήρανσης τη δεκαετία του ’80, του ’90 έως το 2000. Η Νότια Κορέα ξεκίνησε αργότερα, αλλά γέρασε ακόμα πιο γρήγορα από την Ιαπωνία. 

Η Κίνα πρόκειται να γεράσει πολύ γρήγορα, η Γερμανία γέρασε πολύ πιο γρήγορα από την υπόλοιπη Ευρώπη, η Ελλάδα προβλέπεται να γεράσει επίσης αρκετά γρήγορα. Αυτό δεν ισχύει τόσο πολύ στις ΗΠΑ, διότι εξακολουθούν να έχουν υψηλό ποσοστό γεννήσεων και μετανάστευσης, και νομίζω ότι η κάθε χώρα θα το βιώσει διαφορετικά, αλλά οι επιλογές προσαρμογής που θα έχουν μπροστά τους είναι παρόμοιες.

Ωστόσο, η μόνη περιοχή στον κόσμο που δεν πρόκειται να γεράσει ακόμη είναι η υποσαχάρια Αφρική, και αυτό έχει επίσης επιπτώσεις, διότι η υποσαχάρια Αφρική βρίσκεται πολύ κοντά στην Ευρώπη, πολύ κοντά στην Ελλάδα, και θα υπάρξουν αυξημένες πιέσεις προς τη μετανάστευση από την Αφρική. Και αυτή θα αποτελέσει μια δύσκολη εξίσωση, διότι όταν η Ευρώπη έχει τη δική της άνεργη νεολαία, η μετανάστευση από φτωχότερες χώρες αποτελεί πρόκληση, αλλά ίσως στο μέλλον να είναι και ευκαιρία.

Πιστεύετε ότι θα υποκατασταθεί η έλλειψη εργατικού δυναμικού από τα αυτοματοποιημένα-ρομποτικά συστήματα, όπως ήδη συμβαίνει σε ορισμένες χώρες;

Σίγουρα, θα γίνει, αλλά το ζητούμενο είναι με ποια ταχύτητα, καθώς και το τι θα κάνουμε με τους εναπομείναντες εργαζόμενους. Το πρόβλημα, για παράδειγμα, στις ΗΠΑ ήταν ότι, όταν οι μεταποιητικές εταιρείες αυτοματοποιούσαν την παραγωγή τους, δεν επανεκπαίδευαν τους εργαζόμενους για να κάνουν άλλα πράγματα. Το είδαμε αυτό να συμβαίνει σε μεγαλύτερο βαθμό στην Ιαπωνία και τη Γερμανία, για παράδειγμα. Οπότε νομίζω ότι η αυτοματοποίηση θα είναι επιτακτική ανάγκη στην εποχή της γήρανσης.

ΚΑΘΕΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ (Π.Χ. AMAZON, APPLE) ΕΧΕΙ ΚΥΡΙΑΡΧΗΣΕΙ ΠΛΗΡΩΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ, ΚΑΙ ΤΟ ΕΧΟΥΝ ΚΑΝΕΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΕΠΕΙΔΗ ΕΧΟΥΝ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ, ΑΛΛΑ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ ΕΠΕΙΔΗ ΕΧΟΥΝ ΕΞΑΓΟΡΑΣΕΙ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥΣ. ΟΤΑΝ ΒΕΒΑΙΩΣ ΕΧΕΙΣ ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ, ΑΥΤΟ ΘΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΕΙ ΣΕ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΣΤΙΣ ΗΠΑ ΤΩΡΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΟΙ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΟΥ ΠΕΡΙΕΓΡΑΨΑ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΠΙΟ ΙΣΧΥΡΕΣ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΔΕΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ. ΕΠΟΜΕΝΩΣ ΠΩΣ ΘΑ ΤΙΣ ΡΥΘΜΙΣΟΥΜΕ; ΝΟΜΙΖΩ ΟΤΙ ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΒΑΣΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ.

Σε αντίθεση με τη χρήση της αυτοματοποίησης, δεν θα ήταν προτιμότερη η λύση της μετανάστευσης των πληθυσμών;

Νομίζω ότι πρέπει να γίνουν και τα δύο. Αλλά η μετανάστευση μεγάλης κλίμακας δημιουργεί πολλά πολιτιστικά προβλήματα. Το βλέπουμε αυτό στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. Το βλέπουμε ακόμη και στις ΗΠΑ, οι οποίες ανέκαθεν αποτελούσαν κόμβο για τους μετανάστες. Επίσης, ο κόσμος στο σύνολό του γερνάει. Έτσι, μια δεδομένη χώρα μπορεί να αντέξει την καταιγίδα επιτρέποντας περισσότερη μετανάστευση, αλλά ο παγκόσμιος πληθυσμός πρόκειται να σταθεροποιηθεί σε ένα συγκεκριμένο νούμερο τα επόμενα είκοσι χρόνια, και στη συνέχεια θα αρχίσει μια μικρή μείωσή του, οπότε η ηλικιακή κατανομή θα είναι προς την κατεύθυνση της γήρανσης με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Νέες τεχνολογίες και νέες ανισότητες 

Παρά τη δυναμική εμφάνιση νέων τεχνολογικών προϊόντων, όπως τα κρυπτονομίσματα, το metaverse και άλλα, βιώνουμε μια στασιμότητα στη διείσδυσή τους στην αγορά. Πιστεύετε ότι οι κοινωνίες δεν είναι έτοιμες για τόσο ραγδαίες αλλαγές ή μήπως μας τελειώνουν τα καινοτόμα τεχνολογικά προϊόντα;

Αν κοιτάξετε πολλές μετρήσεις, ο κόσμος, και ειδικά οι ΗΠΑ, δεν ήταν ποτέ τόσο καινοτόμος όσο τώρα. Αλλά ναι, έχετε δίκιο, δεν τις αναπτύσσουμε πολύ γρήγορα και δεν βλέπουμε μεγάλα κέρδη παραγωγικότητας. Και νομίζω ότι αυτό οφείλεται σε δύο λόγους. Ο ένας είναι ότι πολλές από αυτές τις τεχνολογίες δεν είναι τόσο χρήσιμες, ενώ πιστεύω ότι η κρυπτογράφηση δεν έχει πολύ σημαντικό οικονομικό ρόλο. Είναι περισσότερο ένα εργαλείο για παράνομες δραστηριότητες και οδηγεί σε ένα είδος φούσκας και κερδοσκοπίας. 

Τα ψηφιακά νομίσματα θα μπορούσαν να διαδραματίσουν κάποιο ρόλο, αλλά κατά τη γνώμη μου δεν πρόκειται για μια επαναστατική τεχνολογία. Είναι ένα σημαντικό και νέο εργαλείο, αλλά δεν είναι μια επαναστατική τεχνολογία. 

Επίσης, κάποιες άλλες καινοτομίες, όπως τα ρομπότ και τα νέα ψηφιακά εργαλεία, υπόσχονται πολλά, αλλά πρέπει να τα χρησιμοποιήσουμε σωστά. Πρέπει να αναφέρω ότι ένα από τα προβλήματα στις ΗΠΑ είναι ότι δεν έχουμε αποκομίσει αρκετά οφέλη παραγωγικότητας από τις ψηφιακές τεχνολογίες, διότι δεν τις έχουμε ενσωματώσει επαρκώς. Ακόμα, δεν έχουμε επενδύσει στους εργαζόμενους για να κάνουν τις συμπληρωματικές εργασίες, και νομίζω ότι αυτό είναι το επόμενο στοίχημα κατά μία έννοια.

Βλέπουμε μια τεχνολογική, και ταυτόχρονα οικονομική συγκέντρωση, από τους μεγάλους τεχνολογικούς κολοσσούς. Ανησυχείτε για πιθανές μονοπωλιακές πρακτικές των τεχνολογικών εταιρειών;

Φυσικά, αυτό το βλέπουμε ήδη. Καθεμία από αυτές τις μεγάλες εταιρείες (π.χ. Amazon, Apple) έχει κυριαρχήσει πλήρως στον τομέα της, και το έχουν κάνει όχι μόνο επειδή έχουν καλύτερα προϊόντα, αλλά μερικές φορές επειδή έχουν εξαγοράσει όλους τους ανταγωνιστές τους. Ωστόσο, τα πράγματα είναι πολύ χειρότερα −και όπως έχω ήδη εκφράσει στο βιβλίο Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη με τον Τζέιμς Ρόμπινσον− όταν έχεις τεράστια οικονομική ανισότητα, αυτό θα μεταφραστεί σε πολιτική ανισότητα και αυτό συμβαίνει στις ΗΠΑ τώρα περισσότερο από ό,τι πριν. 

Επιπλέον, οι εταιρείες τεχνολογίας που περιέγραψα είναι οι πιο ισχυρές που έχει δει ο κόσμος, είναι παγκόσμιες, πλουσιότερες και με μεγαλύτερη επιρροή από ορισμένες εθνικές κυβερνήσεις, και πρόκειται να έχουν τεράστια επίδραση στην κοινωνία των ΗΠΑ. Επομένως πώς θα τις ρυθμίσουμε; Νομίζω ότι αυτό είναι ένα βασικό ερώτημα.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ