Θα υπάρξουν νικητές και χαμένοι από τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης», δηλώνει ο διακεκριμένος καθηγητής του MIT, Ντέιβιντ Ότορ, σε συνέντευξή του στην Οικονομική Επιθεώρηση. Στην εποχή της σύγκλισης με τις «έξυπνες» μηχανές, οι ανθρώπινες δεξιότητες και οι καθημερινές εργασίες αναμένεται να βιώσουν έναν βαθύ μετασχηματισμό, ενώ προβλέπει ότι θα αναδυθούν νέα επαγγέλματα. Μέσα από μια διεισδυτική ανάλυση του κόσμου που έρχεται, ο καθηγητής Ότορ διαβλέπει πως η τεχνητή νοημοσύνη θα παίξει τον ρόλο του πολλαπλασιαστή της γνώσης και της εξειδίκευσης, ενώ συζητώντας μαζί του για το πρόσφατο βιβλίο του The Work of the Future, ο συνδιευθυντής της ομάδας εργασίας του MIT για την «Εργασία του Μέλλοντος» τονίζει ότι η πρόοδος της κοινωνίας δεν μετριέται μόνο από την τεχνολογική εξέλιξη, αλλά και από τον τρόπο με τον οποίο αυτή ενσωματώνεται σε μια κοινωνία που της παρέχει τα μέσα και το θεσμικό πλαίσιο για να ευημερήσουν οι πολίτες της.

Τεχνολογία και θεσμοί

Καθηγητά Ότορ, ο βραβευμένος με Νόμπελ Ρόμπερτ Σόλοου είχε υποστηρίξει ότι «το 80% της ανάπτυξης της αμερικανικής οικονομίας μπορεί να εξηγηθεί από την τεχνολογική πρόοδο». Υπό το πρίσμα αυτό, θεωρείτε ότι η τεχνολογική ανάπτυξη είναι πρωτίστως η κινητήρια δύναμη πίσω από την αύξηση της παραγωγικότητας ή πιστεύετε ότι η επίδρασή της εξαρτάται από άλλους παράγοντες, όπως το θεσμικό πλαίσιο ή η «εξέλιξη» του εργατικού δυναμικού;

Εξαρτάται από διάφορους παράγοντες. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η τεχνολογία έχει κεντρικό ρόλο, αλλά η τεχνολογία δεν αρκεί από μόνη της, αν και συχνά είναι απαραίτητη. Εξαρτάται απολύτως από θεσμικούς παράγοντες, από το δίκαιο, από την ειρήνη, από κατοχυρωμένα δικαιώματα ιδιοκτησίας και από τα κίνητρα. Μπορείτε να σκεφτείτε τους θεσμούς ως ένα είδος υποδομής, η οποία είναι κεντρική για τους ανθρώπους που συνάπτουν συμβόλαια, συναλλάσσονται και εργάζονται εθελοντικά.

Επίσης, νομίζω ότι εξαρτάται από το επίπεδο δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού και το ανθρώπινο κεφάλαιο είναι απαραίτητο, διότι είναι αλήθεια ότι οι ΗΠΑ είχαν αρκετά καλούς θεσμούς πριν από 200-250 χρόνια, αλλά ήμασταν πολύ λιγότερο εύποροι, επομένως η τεχνολογία έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαδικασία ευημερίας, επειδή γίναμε πολύ πιο παραγωγικοί. Πιστεύω λοιπόν ότι η τεχνολογία είναι ένα βασικό συστατικό, αλλά δεν αρκεί από μόνη της.

Στο βιβλίο σας The Work of the Future υποστηρίζετε ότι η τεχνολογία από μόνη της δεν θα λύσει τις προκλήσεις της αγοράς εργασίας. Κατά την άποψή σας, ποιο θεσμικό κομμάτι του «παζλ» λείπει ή πρέπει να μεταρρυθμιστεί για να προσαρμοστεί το εργατικό δυναμικό στις τεχνολογικές αλλαγές;

Υπάρχουν διάφοροι θεσμοί που έχουν σημασία. Η ποιότητα της εκπαίδευσης είναι θεμελιώδης, το ίδιο και η οικονομία και το «δίχτυ κοινωνικής ασφάλειας», που παρέχει εισοδηματική ασφάλεια στους ανθρώπους, την ευκαιρία για επανακατάρτιση, καθώς και τα κίνητρα στους εργοδότες ώστε να είναι δίκαιοι προς τους εργαζομένούς τους, να τους προσφέρουν έναν ασφαλή χώρο εργασίας και να επενδύουν σε αυτούς. 

Πρέπει να γνωρίζετε ότι υπάρχουν πολλές χώρες που έχουν πρόσβαση στην ίδια τεχνολογία, παρόμοια επίπεδα εκπαίδευσης, παρόμοια δημογραφικά χαρακτηριστικά, δηλαδή με άλλα λόγια είναι εκτεθειμένα στις ίδιες παγκόσμιες δυναμικές, ωστόσο διαφέρουν πολύ στο επίπεδο ισότητας, οικονομικής ασφάλειας και φόβου για το μέλλον. Και αυτό είναι συνάρτηση των θεσμικών επιλογών. Οπότε, δεν υπάρχει λόγος να περιμένουμε ότι η τεχνολογία θα λύσει αυτά τα προβλήματα, καθώς η τεχνολογία μεγαλώνει την πίτα και αυξάνει το συνολικό ποσό αυτού που μπορούμε να παράγουμε, αλλά δεν επηρεάζει άμεσα την κατανομή. Και η κατανομή του πλούτου είναι η πρόκληση που αντιμετωπίζουμε σε πολλά μέρη, καθώς ενώ είμαστε αρκετά εύποροι, και σίγουρα κατά μέσο όρο πολύ πιο εύποροι, η πρόκληση της κατανομής δεν είναι μόνο σε μια δεδομένη χρονική στιγμή, αλλά επηρεάζει και τις ευκαιρίες, δηλαδή την ικανότητα των ανθρώπων να ανέλθουν και να αξιοποιήσουν στο έπακρο τις δυνατότητές τους. 

Επομένως, δεν είναι μόνο άδικο να έχουμε ένα σύστημα που είναι εξαιρετικά άνισο, αλλά είναι επίσης αναποτελεσματικό αν εμποδίζει τους ανθρώπους να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες τους, δηλαδή αν εμποδίζει την αξιοκρατία. Επομένως, υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους θα πρέπει να μας ενδιαφέρει πολύ το πώς είναι δομημένη η κοινωνία. 

Αντικατάταση ή συμπλήρωση της ανθρώπινης εργασίας ;

Συζητιέται πολύ το αν η τεχνητή νοημοσύνη θα οδηγήσει τελικά στην αυτοματοποίηση της εργασίας, και συνεπώς στην απώλεια θέσεων εργασίας, ή στην αύξηση της εξειδίκευσης, και συνεπώς στη συμπλήρωση και όχι στην αντικατάσταση της ανθρώπινης εργασίας. Προς ποια πλευρά κλίνετε;

Θα συμβούν και τα δύο. Με την έννοια ότι η αυτοματοποίηση θα εξαλείψει ορισμένους τύπους επαγγελμάτων, χωρίς αμφιβολία, αλλά πιστεύω επίσης ότι, αν τη χρησιμοποιήσουμε σωστά, θα διευρύνει τις ανθρώπινες δυνατότητες. Επομένως, δεν νομίζω ότι θα μας αντικαταστήσει πλήρως στο εγγύς μέλλον, αλλά επιτρέψτε μου να πω ότι θα υπάρξουν νικητές και χαμένοι, και η διαδικασία προσαρμογής είναι συχνά γενεαλογική, δηλαδή οι άνθρωποι που λαμβάνουν τα θετικά δεν είναι οι ίδιοι με αυτούς που λαμβάνουν τα αρνητικά, και έτσι υπάρχει κάθε λόγος να είμαστε αισιόδοξοι και ταυτόχρονα απαισιόδοξοι, και νομίζω ότι είναι ανόητο να πιστεύουμε ότι δεν υπάρχει κανένα πλεονέκτημα από την τεχνητή νοημοσύνη και ότι όλα είναι επιζήμια.

Με την ΑΙ έχουμε πολλές δυνατότητες που μόλις αρχίζουμε να κατανοούμε. Η χρήση της θα μας επιτρέψει να βελτιώσουμε τον τρόπο με τον οποίο παρέχουμε την υγειονομική περίθαλψη, θα μπορέσουμε να βελτιώσουμε την εκπαίδευση, να προωθήσουμε την επιστημονική πρόοδο σε πολλούς τομείς ταχύτερα, και νομίζω ότι οι δυνατότητες αυτές είναι μεγαλύτερες στον λιγότερο ανεπτυγμένο κόσμο, όπου η διαθεσιμότητα αυτών των πόρων είναι πιο σπάνια. Οπότε δεν νομίζω ότι ο βαθμός καταστροφολογίας γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη είναι δυσμενής και υπερβολικός, ωστόσο νομίζω ότι είναι πολύ πιο ασυνήθιστος από ό,τι τις προηγούμενες εποχές, καθώς στην πραγματικότητα οι περισσότερες τεχνολογικές καινοτομίες γίνονταν −και γίνονται− δεκτές με συγκρατημένο ενθουσιασμό, αλλά δεν μπορώ να σκεφτώ τίποτα από την εποχή της ατομικής βόμβας που να έχει χαιρετιστεί με τέτοιο συλλογικό φόβο. Και αυτό είναι ενδιαφέρον.

Πιστεύετε λοιπόν ότι η ποιοτική ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης δεν έχει κατασταλτική επίδραση στους χειρώνακτες χαμηλής ειδίκευσης;

Όχι απαραίτητα. Και φαίνεται ότι η τεχνητή νοημοσύνη είναι χρήσιμη στη γνωστική εργασία, όχι στη σωματική εργασία προς το παρόν. Αυτό σημαίνει ότι θα κινηθούμε προς έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι που κάνουν χειρωνακτικά επαγγέλματα θα γίνουν σχετικά πιο σπάνιοι σε σχέση με τους ανθρώπους που κάνουν γνωστική εργασία. Ωστόσο, δεν νομίζω ότι η πρόοδος της ΑΙ είναι επικίνδυνη για τους ανθρώπους που απασχολούνται στην καθαριότητα, τη φύλαξη ή τις κατασκευές. 

Πρέπει να αναφέρω ότι υπάρχουν πολλά είδη σωματικής εργασίας, και κάποιες φορές μιλάμε για μη εξειδικευμένη εργασία, που δεν απαιτεί ειδική εκπαίδευση ή πιστοποίηση. Επίσης, υπάρχει πολλή εξειδικευμένη σωματική εργασία, π.χ. στις κατασκευές και τις επισκευές, σε εργασίες φροντίδας και στην παραγωγή, και αυτές οι εργασίες νομίζω ότι θα παραμείνουν πολύτιμες για αρκετό καιρό. Αν υπάρχει αβεβαιότητα σε κάποιον τομέα, αυτοί δηλαδή που κινδυνεύουν πολύ περισσότερο, είναι τα «μεσαία» διοικητικά στελέχη, οι δουλειές του «λευκού κολάρου», δηλαδή οι άνθρωποι που εργάζονται στη λήψη αποφάσεων, στη συγγραφή δελτίων και ανακοινώσεων, αντικείμενα που θα απειληθούν, όπως και οι μεταφραστές γλωσσών. Πολλές από τις γλωσσικές μεταφράσεις θα γίνονται από μηχανές, ωστόσο όχι όλες, καθώς θα υπάρχει ένα ανώτερο επίπεδο μεταφράσεων που θα διατηρηθεί, για νομικά έγγραφα και για διπλωματικές συναντήσεις.

Παραγωγικότητα και τεχνογνωσία 

Θα μπορούσε η τεχνητή νοημοσύνη να επανεφεύρει τη μεσαία τάξη;

Υπάρχουν τρόποι με τους οποίους μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την ΑΙ και θα ήταν παραγωγικοί για τη μεσαία τάξη και για τους εργαζόμενους με μεσαίες δεξιότητες, και αυτός θα ήταν να δώσουμε τη δυνατότητα σε ανθρώπους που δεν έχουν υψηλό επίπεδο κατάρτισης να κάνουν πιο πολύτιμη δουλειά στη λήψη αποφάσεων, είτε αυτό είναι στην ιατρική περίθαλψη, δηλαδή στις ιατρικές υπηρεσίες, είτε στη συγγραφή κώδικα λογισμικού χωρίς να χρειάζονται πτυχίο πληροφορικής, ή σε κάποιο είδος νομικής εργασίας χωρίς να χρειάζονται τόσο μεγάλη νομική κατάρτιση. Το ίδιο θα μπορούσε να συμβεί ώστε να μπορέσουμε να κάνουμε τους εκπαιδευτικούς πιο αποτελεσματικούς. 

Πιστεύω λοιπόν ότι η καλύτερη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης είναι ως μηχανισμού υποστήριξης αποφάσεων, ώστε να καταστεί δυνατή η χρήση της ως ενός είδους πολλαπλασιαστή της γνώσης και της τεχνογνωσίας των ανθρώπων, και αυτό είναι το καλύτερο σενάριο. Επομένως, αν μπορούσαμε να δώσουμε τη δυνατότητα σε περισσότερους ανθρώπους να κάνουν περισσότερη από αυτές τις δουλειές, θα ήταν καλό, πρωτίστως για τους ίδιους και δευτερευόντως για τους καταναλωτές, καθώς θα μπορούσε να δημιουργήσει περισσότερο ανταγωνισμό.

Αν εκχωρήσουμε την τεχνογνωσία στις έξυπνες μηχανές, οι άνθρωποι θα γίνουν λιγότερο ικανοί και, κατά συνέπεια, θα παραχθεί λιγότερη γνώση. Ανησυχείτε για την υποβάθμιση της ανθρώπινης γνώσης;

Ανησυχώ, αλλά εξαρτάται από το πώς θα γίνει αυτό, καθώς υπάρχει πολλή τεχνογνωσία που μεταβιβάζουμε συνεχώς στις μηχανές. Κάποτε, για να χρησιμοποιήσετε έναν υπολογιστή απαιτούσε πολύ περισσότερη εμπειρία από ό,τι τώρα για να οδηγήσεις ένα αυτοκίνητο. Κάποτε η στοιχειοθεσία και η εκτύπωση απαιτούσαν πολύ μεγαλύτερη εμπειρία, το ίδιο και πολλές μορφές ιατρικών εξετάσεων, που πλέον γίνονται αυτόματα, και οι άνθρωποι δεν θα γνώριζαν πώς να τις κάνουν αν έπρεπε να τις κάνουν χειροκίνητα. Επομένως, η τεχνογνωσία είναι πάντα μια δυναμική έννοια και χρονικά περιορισμένη. 

Ο όρος «τεχνογνωσία» σημαίνει ειδικές γνώσεις ή ικανότητα για την εκτέλεση κάποιας πολύτιμης εργασίας, όπως τον προγραμματισμό μιας εφαρμογής, το ψήσιμο μιας φρατζόλας ή τη διάγνωση σε έναν ασθενή. Και για να είναι οικονομικά πολύτιμη, πρέπει αυτό που παράγει να είναι χρήσιμο. Δεύτερον, η τεχνογνωσία πρέπει να είναι σπάνια, και μερικές φορές αυτό που κάνει η τεχνολογία είναι να δημιουργεί τεχνογνωσία και ξαφνικά, όταν όλοι έχουν το εργαλείο, να μπορούν να κάνουν ευκολότερα μια διεργασία. 

Ωστόσο, είναι γεγονός ότι δημιουργούμε συνεχώς νέες απαιτήσεις για τεχνογνωσία και ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς που εκτελούμε σήμερα είναι εργασίες που δεν υπήρχαν πριν από πενήντα χρόνια. Έτσι φαντάζομαι ότι θα συνεχίσουμε να δημιουργούμε νέες μορφές εργασίας που απαιτούν εξειδικευμένη κρίση και γνώση, και από εκεί θα προέρχεται η νέα ζήτηση για τεχνογνωσία. Έτσι, η ανησυχία μας είναι ότι βασικά θα εκτοπίσουμε τις παλιές μορφές εργασίας και δεν θα παράγουμε ταυτόχρονα κάτι νέο. Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι θα εκτοπίσουμε τις παλιές μορφές εργασίας, ωστόσο τα ερωτήματα είναι: α) πόση νέα εργασία θα προκύψει, β) πόση τεχνογνωσία θα απαιτηθεί και γ) ποιοι θα έχουν την ικανότητα να την κάνουν σωστά (εργασία).

Η σημασία της πολιτικής πρωτοβουλίας

Στην ορκωμοσία του Τραμπ είδαμε πολλά στελέχη επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας, όπως τον Ζάκερμπεργκ, τον Μπέζος και το Ίλον Μασκ, να κάθονται πίσω από τον Αμερικανό πρόεδρο. Αν είχατε τη δύναμη να συμβουλεύσετε τη νέα κυβέρνηση, πού θα τους λέγατε να επικεντρωθούν;

Νομίζω ότι έχουμε μια αξιοσημείωτη ευκαιρία, καθώς έχουμε ένα σύνολο εργαλείων που δεν είχαμε ποτέ πριν, και τα οποία τώρα μαθαίνουμε πώς να τα χρησιμοποιούμε. Αντί να εστιάζουμε αποκλειστικά στη ρύθμισή τους, οφείλουμε να ρωτάμε πώς πρέπει να τα χρησιμοποιούμε. Για παράδειγμα, το 20% της οικονομίας των ΗΠΑ ξοδεύεται στην υγειονομική περίθαλψη και στην εκπαίδευση. Περισσότερα από τα μισά από αυτά είναι κρατικά χρήματα. Επομένως, πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτά τα εργαλεία (ΑΙ) καλύτερα για να κάνουμε την εκπαίδευση πιο αποτελεσματική και την υγειονομική περίθαλψη πιο προσιτή και λιγότερο επιρρεπή σε λάθη; Νομίζω ότι θα πρέπει να αναρωτηθούμε ποιοι είναι οι κοινωνικά ωφέλιμοι τρόποι για να τα εντάξουμε στην καθημερινότητά μας και ποια προβλήματα θα χρειαστεί να επιλύσουμε. Επομένως, χρειάζεται σχεδιασμός και η κυβέρνηση θα πρέπει να έχει ρόλο σε αυτόν, όπως είχε ρόλο στην ανάπτυξη των ημιαγωγών, της πληροφορικής και του διαδικτύου ή της διαστημικής εκτόξευσης.

Οπότε, αν πρόκειται να χρησιμοποιήσουμε την ΑΙ, δεν είναι μόνο θέμα νομοθετικής ρύθμισης της λειτουργίας ή της κατάχρησής της, αλλά είναι θέμα κατεύθυνσής της στα σωστά προβλήματα και με τα σωστά κίνητρα. Τώρα, αν μιλούσα με τον Τιμ Κουκ, τον Τζεφ Μπέζος, τον Ίλον Μασκ ή τον Μαρκ Ζάκερμπεργκ, αυτό που θα τους τόνιζα είναι ότι υπάρχει μια ποικιλία από πραγματικά σημαντικά προβλήματα, στα οποία η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να είναι χρήσιμη και εμείς πρέπει να δημιουργήσουμε κίνητρα για την επίλυση αυτών των προβλημάτων (π.χ. υγεία και εκπαίδευση), και δεν είναι ξεκάθαρο ότι η αγορά είναι ευθυγραμμισμένη σε αυτά, καθώς η αγορά λέει: «Θέλουμε να κάνετε συνδρομές. Θέλουμε να αγοράζετε το λογισμικό μας και να κοιτάζετε τις διαφημίσεις μας». Οπότε η πολιτική πρωτοβουλία έχει κεντρικό ρόλο στη δημιουργία αυτών των κινήτρων.

Κοιτάζοντας μπροστά, ποιοι τομείς αλληλεπίδρασης μεταξύ της τεχνητής νοημοσύνης και της εργασίας θεωρείτε ότι δεν έχουν διερευνηθεί επαρκώς;

Πολλές από τις πρώιμες έρευνες σχετικά με την ΑΙ και την εργασία υποδηλώνουν ότι απαιτείται κρίση και τεχνογνωσία για τη χρήση της σε αυτό το πεδίο. Δεν θέλεις να τη χρησιμοποιήσεις σε έναν τομέα που δεν καταλαβαίνεις, γιατί θα σου δώσει απαντήσεις που δεν μπορείς να αξιολογήσεις αν είναι καλές. Και αυτό που δεν έχει διερευνηθεί επαρκώς είναι το πώς οι άνθρωποι αναπτύσσουν αυτή την κρίση, δηλαδή να αξιολογούν τι είναι καλό και τι όχι. Είναι εύκολο να πούμε αν οι ακτινολόγοι τα πήγαν χειρότερα ή καλύτερα χρησιμοποιώντας ένα λογισμικό ΑΙ ή αν οι εργαζόμενοι στην τηλεφωνική εξυπηρέτηση ήταν περισσότερο αποτελεσματικοί χρησιμοποιώντας ένα «chatbot», αλλά το ερώτημα που προκύπτει είναι ποια τεχνογνωσία και κρίση ορθής λειτουργίας είχαν και ανέπτυξαν και πώς την απέκτησαν. 

Οι περισσότερες εργασίες απαιτούν εμπειρία και απαιτούν να μαθαίνουμε σιωπηρά μέσω της πρακτικής εξάσκησης, και όχι μόνο μέσα από τις αίθουσες διδασκαλίας. Αν πρόκειται να γίνεις γιατρός, περνάς χρόνια κάνοντας μια ιατρική ειδικότητα, αν πρόκειται να γίνεις δικηγόρος, θα ξεκινήσεις ως νέος δικηγόρος, και αν θέλεις να γίνεις τακτικός καθηγητής, πρέπει να γίνεις πρώτα επίκουρος καθηγητής. Επομένως χρειάζονται χιλιάδες ώρες για να αναπτύξουν οι άνθρωποι καλή κρίση σε κάποιον επαγγελματικό τομέα και το ίδιο απαιτείται για την ορθή χρήση αυτών των νέων εργαλείων.