Το Lipnet, ένα μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης βασισμένο σε νευρωνικά δίκτυα, έλυσε για πρώτη φορά το πρόβλημα της οπτικοακουστικής αναγνώρισης φωνής.

Το εμπνευστήκαμε από την ανθρώπινη επικοινωνία όπου, σε περιβάλλοντα αυξημένου θορύβου, οι κινήσεις των χειλιών της/του συνομιλητή μάς βοηθούν να επεξεργαστούμε το ηχητικό σήμα και να κρατήσουμε τις κατάλληλες λέξεις. Έτσι το LipNet έχει εφαρμογές σε οποιαδήποτε συσκευή κάνει χρήση αναγνώρισης φωνής (κινητά, υπολογιστές, αυτοκίνητα). Το πιο σημαντικό είναι ότι εφαρμογές του σήμερα μπορούν να βοηθήσουν περισσότερους από 100.000 ασθενείς με τραχειοτομή τον χρόνο να επικοινωνήσουν με τους γιατρούς και τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Τέλος, τα επόμενα χρόνια επεκτείναμε την έρευνά μας σε σύνθεση φωνής με στόχο να βοηθήσουμε ασθενείς να επικοινωνήσουν χρησιμοποιώντας την κανονική τους φωνή.

Στο πλαίσιο της έρευνάς μας είχαμε την τιμή να δουλέψουμε με τον Τιμ Σόου, γνωστό παίκτη του αμερικανικού ποδοσφαίρου των ΗΠΑ, που πάσχει από αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση (ALS). Οι πρώτες αντιδράσεις του ίδιου και της οικογένειάς του όταν άκουσε ξανά τη φωνή του ήταν βαθύτατα συγκινητικές».

Είναι συγκινητικό, και συνάμα αποκαλυπτικό για την αξία της τεχνητής νοημοσύνης, να ακούς τον Γιάννη Ασσαέλ να μιλά για τα επιτεύγματά του. Ο Έλληνας επιστή μονας στα 30 του έχει διανύσει μία εντυπωσιακή διαδρομή. Το 2013, αποφοίτησε από το τμήμα Εφαρμοσμένης Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Με πλήρεις υποτροφίες συνέχισε τις σπουδές του στην Οξφόρδη και στο Imperial College του Λονδίνου.

Έχει διακριθεί στους «30 Under 30» εξέχοντες επιστήμονες της Ευρώπης από το περιοδικό Forbes και σήμερα δουλεύει ως ερευνητής −«Staff Research Scientist» είναι ο τίτλος− στην Google DeepMind, μια από τις εταιρείες κάτω από την Alphabet, εστιάζοντας στην έρευνα στην τεχνητή νοημοσύνη.

Πόσο θα αλλάξει η τεχνητή νοημοσύνη τη ζωή μας τα επόμενα χρόνια;

Μπορούμε να σκεφτούμε την τεχνητή νοημοσύνη ως ένα σύνολο «εργαλείων» που μας επιτρέπουν να εξάγουμε γνώση και να κατανοούμε καλύτερα τα δεδομένα που έχουμε στη διάθεσή μας. Στη συνέχεια αυτή τη γνώση μπορούμε να την εκμεταλλευτούμε κάνοντας προβλέψεις σε δεδομένα και καταστάσεις που βλέπουμε για πρώτη φορά. Η κομβική επιρροή της τεχνητής νοημοσύνης είναι ήδη εμφανής σε πολλούς κλάδους, όπως η Ιατρική, η Ακτινολογία, η Βιολογία (πρόβλεψη πρωτεϊνικών δομών), ή στη σταθεροποίηση της πυρηνικής σύντηξης και στην Ιστορία, με την ανάκτηση κατεστραμμένων αρχαίων κειμένων.

Η τεχνολογία τρέχει. Πόσο εύκολο είναι να την ακολουθήσουν άτομα μεγαλύτερης ηλικίας;

Κάποιες φορές μπορεί να είναι δύσκολο για τις μεγαλύτερες ηλικίες να συμβαδίζουν με τον γρήγορο ρυθμό των τεχνολογικών εξελίξεων. Είναι σημαντικό η κοινωνία να λαμβάνει υπόψη της τις ανάγκες αυτών των ατόμων και να διασφαλίζει την πρόσβαση στους πόρους και την υποστήριξη που απαιτούνται για τη συμμετοχή στην ψηφιακή εποχή μέσω της διά βίου μάθησης. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει σημαντικά σε αυτό, καθώς συμβάλλει στη δημιουργία πιο προσαρμοσμένης και φιλικής προς τον χρήστη τεχνολογίας, κάτι που μπορεί να διευκολύνει άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.

Μήπως η τεχνολογική ανάπτυξη διευρύνει τις κοινωνικές ανισότητες; Πώς πρέπει να αντιμετωπιστεί αυτό το ενδεχόμενο;

Η άνιση πρόσβαση σε ευκαιρίες, πόρους και πληροφορίες μπορεί να διευρύνει τις κοινωνικές ανισότητες. Θεωρώ σημαντικό η κοινωνία, με πολιτικές και πρωτοβουλίες, να προωθεί την ίση πρόσβαση στην τεχνολογία, την εκπαίδευση, και να υποστηρίζει κοινωνικές ομάδες που υποεκπροσωπούνται. Το πρόβλημα φυσικά είναι πολυδιάστατο, και την ίδια στιγμή σημαντικό όλοι μας να συμβάλουμε στην άμβλυνσή του. Από τη μεριά μου προσπαθώ να εκπονώ πολλές δράσεις στην Ελλάδα, όπως το Mediterranean Machine Learning Summer School, που διοργανώνουμε φέτος στη Θεσσαλονίκη στις εγκαταστάσεις του ACT όπου θα φιλοξενήσουμε ομιλητές από όλο τον κόσμο. Επίσης συμμετέχω τα τελευταία χρόνια σε προγράμματα καθοδήγησης (mentoring) νέων φοιτητών του κλάδου μου σε χώρες της Αφρικής.

Υπάρχουν νέοι που αντιδρούν στον κατακλυσμό των οθονών και την υπερχρήση τους, και κυρίως τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Ένα σχόλιό σας;

Σίγουρα υπάρχουν ανησυχίες για τις επιπτώσεις της υπερβολικής χρήσης της τεχνολογίας, και ιδιαίτερα των οθονών, στη σωματική και ψυχική μας ευεξία. Είναι ένα σημαντικό αντικείμενο μελέτης και αξίζει περισσότερη προσοχή. Με αφορμή κάποια πρώτα αποτελέσματα, πολλές συσκευές πλέον υποστηρίζουν λειτουργίες περιορισμού του φάσματος των χρωμάτων, ειδικά τις βραδινές ώρες. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε τα πολυάριθμα οφέλη που φέρνει η τεχνολογία στη ζωή μας και να ανακαλύψουμε μια χρυσή τομή.

Έχετε διακριθεί στους «30 Under 30» εξέχοντες επιστήμονες της Ευρώπης από το περιοδικό Forbes. Πώς το πετύχατε;

Η λίστα του Forbes περιλαμβάνει διακεκριμένους νέους από διαφορετικούς κλάδους, και γι’ αυτόν τον λόγο νιώθω μεγάλη τιμή, και ακόμα μεγαλύτερη περηφάνια ως Έλληνας! Μερικά κριτήρια επιλογής είναι η συνεισφορά στον κλάδο τους, η ποιότητα της επιστημονικής έρευνάς τους, τα καινοτόμα χαρακτηριστικά των εφευρέσεών τους, και ο κοινωνικός τους αντίκτυπος. H δημιουργία, η κατανόηση και επίλυση προβλημάτων, παράλληλα με εθελοντικές δράσεις, και η ανάγκη για κοινωνική προσφορά ήταν κάποια από τα χαρακτηριστικά που από μικρή ηλικία με χαρακτήριζαν. Από μικρή ηλικία με έλκυε ο κλάδος της τεχνολογίας πιστεύοντας ότι προσφέρει εργαλεία με τα οποία θα μπορούσαμε να αυτοματοποιήσουμε την επίλυση προβλημάτων, και ιδιαίτερα την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων. Ανακαλύπτοντας στις σπουδές μου τις δυνατότητες του κλάδου της τεχνητής νοημοσύνης, συνειδητοποίησα ότι δίνονται ευκαιρίες επίτευξης λύσεων σε πολύ μεγάλη κλίμακα. Έτσι αποφάσισα να εστιάσω την έρευνά μου σε κλάδους και καινοτομίες που έχουν θετικό κοινωνικό αποτύπωμα.

Πώς μπορεί να βοηθήσει −ρωτώ γιατί έχετε ασχοληθεί με αυτό− η τεχνητή νοημοσύνη τον πολιτισμό και τη μελέτη κατεστραμμένων αρχαίων ελληνικών κειμένων;

Είναι χρέος μας ως επιστήμονες να δημιουργούμε με γνώμονα το αίσθημα της κοινωνικής προσφοράς και ευθύνης. Αυτό το συναίσθημα με καθοδηγεί σε κάθε έρευνα που έχω εκπονήσει. Η εμφάνιση της γραφής ήταν ένα γεγονός κομβικής σημασίας στην ανθρώπινη ιστορία, ιδιαίτερα σημαντικό για την κατανόηση της φύσης μας και του κόσμου που ζούμε σήμερα. Οι αρχαίοι Έλληνες πριν από 2.500 χρόνια και περισσότερο άρχισαν να γράφουν σε πέτρα, αγγεία και χαλκό καταγράφοντας από μισθώσεις και νόμους μέχρι ημερολόγια και χρησμούς, προσφέροντάς μας με αυτόν τον τρόπο μια λεπτομερή εικόνα ολόκληρης της περιοχής της Μεσογείου. Πολλά απ’ αυτά τα διασωθέντα κείμενα βρίσκονται σε επιγραφές, οι οποίες έχουν υποστεί αλλεπάλληλες φθορές στο πέρασμα των αιώνων − κομμάτια τους έχουν καταστραφεί, ενώ άλλες φορές έχουν μετακινηθεί από την αρχική τους θέση. Επίσης, οι σύγχρονες τεχνικές χρονολόγησης, όπως η ραδιοχρονολόγηση άνθρακα-14, δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε αυτά τα υλικά, καθιστώντας τη μελέτη των επιγραφών ιδιαίτερα δύσκολη και χρονοβόρα.

Έτσι φτιάξαμε την «Ιθάκη», το πρώτο μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης για την αποκατάσταση του κειμένου των κατεστραμμένων επιγραφών και τον προσδιορισμό του τόπου και της χρονολογίας γραφής τους. Mε τον ίδιο τρόπο που τα μικροσκόπια και τηλεσκόπια επεκτείνουν το εύρος των όσων μπορούν να κάνουν οι επιστήμονες, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να προσφέρει στους ιστορικούς περαιτέρω εργαλεία για να υποστηρίξουν την έρευνά τους και να βελτιώσουν τη συλλογική μας κατανόηση της αρχαίας ιστορίας και του πολιτισμού.

Για να κάνουμε την «Ιθάκη» ευρέως διαθέσιμη σε ερευνητές και εκπαιδευτικούς, δημιουργήσαμε τον διαδραστικό ιστοχώρο ithaca.deepmind.com, ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τους ίδιους.

Πώς κρίνετε τις εξελίξεις της τεχνητής νοημοσύνης και των συστημάτων διαλόγου; Θα αλλάξει τη λειτουργία των πανεπιστημίων;

Τα τελευταία χρόνια, έχουν σημειωθεί ραγδαίες εξελίξεις στα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης επεξεργασίας γλώσσας και διαλόγου, με αποκορύφωμα τους τελευταίους μήνες. Οι εξελίξεις αυτές καθοδηγούνται από την αύξηση της υπολογιστικής ισχύος, των ψηφιοποιημένων δεδομένων, και την έρευνα στον κλάδο των νευρωνικών δικτύων. Τα μοντέλα αυτά πλέον εκπαιδεύονται σε δεδομένα από όλο το Internet και «προσαρμόζονται» στη συνέχεια σε παραδείγματα σε μορφή διαλόγου. Οι εξελίξεις είναι πραγματικά εντυπωσιακές, και διανύουμε σίγουρα μία από τις πιο ενδιαφέρουσες στιγμές των τελευταίων χρόνων. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι ένα σύνολο εργαλείων, που μπορεί να συμβάλει, να επιταχύνει και να διευκολύνει διαδικασίες.

Μεταξύ πολλών άλλων, μια από αυτές είναι και η εκπαίδευση, και το πώς θα μπορούσε μέρος της διδακτικής διαδικασίας να προσαρμόζεται στις ανάγκες του κάθε φοιτητή στηρίζοντας τη διαφορετικότητα. Σχετικά με τις ανησυχίες σε περίοδο εξετάσεων, κοιτώντας το παρελθόν, νομίζω όλοι συμφωνούμε πως οι τεχνολογικές εξελίξεις, όπως οι αριθμομηχανές, δεν μείωσαν την αποδοτικότητα, ούτε την ευφυΐα των φοιτητών. Για τα υπόλοιπα ίσως είναι αφορμή να αναθεωρήσουμε τον ρόλο της αποστήθισης στην εποχή των «μεγάλων δεδομένων».

Έχετε πετύχει τόσο πολλά σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα. Έχετε θυσιάσει κάτι για να τα πετύχετε και τι;

Υπάρχει ταξίδι χωρίς εμπόδια; Παρ’ όλ’ αυτά αισθάνομαι ευγνωμοσύνη για κάθε ένα σταθμό, και πιστεύω ότι τα εμπόδια υπάρχουν για να τα προσπερνάμε και μέσα από αυτά να μαθαίνουμε κάτι καινούργιο για τον εαυτό μας. Ιδιαίτερο ρόλο σε αυτή τη διαδικασία έχει η ικανότητα και ταχύτητα αναπροσαρμογής σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, που τη θεωρώ μια από τις πιο σημαντικές αρετές.