Mια από τις πλέον συνηθισμένες προσεγγίσεις της ιστορίας της ενέργειας είναι η ανάλυσή της με όρους μετάβασης. Το ξύλο αντικατέστησε τον άνθρακα, το πετρέλαιο τον άνθρακα, τα πυρηνικά το πετρέλαιο, ενώ κάποια στιγμή στο μέλλον όλα τα παραπάνω θα δώσουν τη θέση τους στην πράσινη ενέργεια. Ο Jean-Baptiste Fressoz, ιστορικός της επιστήμης και τεχνολογίας με θητεία στο Imperial College του Λονδίνου και ερευνητής σήμερα στο Centre National de la Recherche Scientifique του Παρισιού, διατυπώνει στο βιβλίο του με τίτλο More and more and more. An All-Consuming History of Energy μια αρκετά αιρετική θέση. Στην πραγματικότητα, υποστηρίζει, η ιδέα αυτή είναι μια αυταπάτη. Δεν είχαμε, και δεν έχουμε, να κάνουμε με μεταβάσεις, αλλά με αλληλοδιαπλοκές, καθώς κάθε νέα φάση του ενεργειακού πεδίου παρέμενε άρρηκτα συνδεδεμένη με τις προηγούμενες. Η Οικονομική Επιθεώρηση του ζήτησε να ρίξει περισσότερο φως σε αυτήν τη θέση, καλώντας τον να αναδείξει τις ρίζες της, αλλά και να εξηγήσει γιατί, κατά τη γνώμη του, αργά ή γρήγορα, στο ζήτημα της κλιματικής κρίσης θα πρέπει να μιλήσουμε σοβαρότερα για το θέμα της μείωσης της ζήτησης και της αναδιανομής. 

Oι ρίζες της ιδέας της ενεργειακής μετάβασης 

Έχετε εναντιωθεί σε σειρά τοποθετήσεών σας στην έννοια −πάντως στον όρο− «ενεργειακή μετάβαση». Μπορείτε να εξηγήσετε την άποψή σας αυτή διεξοδικότερα για τους αναγνώστες μας;

Μέχρι τη δεκαετία του 1970, σχεδόν κανείς ειδικός δεν αναφερόταν σε ενεργειακή μετάβαση. Και τούτο επειδή αναγνώριζαν ότι η δυναμική εξέλιξη της ενέργειας είναι άλλη υπόθεση απ’ ό,τι η μετάβαση. Αναφέρεται η δυναμική αυτή σε σύμπλεξη, σε συσσώρευση – όχι σε μετακίνηση από μια μορφή ενέργειας σε μιαν άλλη. Μέχρι τη δεκαετία του 1970 μόνον μια ομάδα πυρηνικών επιστημόνων στις ΗΠΑ έκαναν λόγο για ενεργειακή μετάβαση. Άλλωστε ο ίδιος ο όρος «ενεργειακή μετάβαση» προέρχεται από την πυρηνική φυσική: αναφέρεται στη μεταβολή της κατάστασης των ηλεκτρονίων γύρω από τον πυρήνα τους, και χρησιμοποιήθηκε εν συνεχεία από τους πυρηνικούς επιστήμονες προκειμένου να υποδηλώσουν την ανάγκη να υπάρξει μετακίνηση της ανθρωπότητας στην πυρηνική ενέργεια στο απώτερο μέλλον. Όταν δηλαδή θα έχουν εξαντληθεί τα ορυκτά καύσιμα, κάποτε στο μέλλον. Από αυτό το περιβάλλον της πυρηνικής ενέργειας μας προέκυψε λοιπόν ο όρος – καθώς και από έναν νεο-μαλθουσιανισμό, από μιαν αναφορά στην εξάντληση των πόρων ορυκτών καυσίμων. Αλλά και πάλι: ξεκίνησε η συζήτηση από μιαν εξαιρετικά μικρή ομάδα ανθρώπων.

Του τύπου Λέσχης της Ρώμης, κατά κάποιον τρόπο;

Η προσέγγιση της Λέσχης της Ρώμης έρχεται αργότερα, τη δεκαετία του ’70, ενώ η συζήτηση για μετάβαση στην πυρηνική ενέργεια είναι από το ’50,. αλλ’ όντως πρόκειται για τον ίδιο διανοητικό κύκλο που αναφέρεται στην εξάντληση των πόρων. Το αληθινό σκάνδαλο, όμως, είναι άλλο: αυτή η πολύ παράξενη μελλοντολογία –για μετάβαση από ένα είδος ενέργειας σ’ ένα άλλο– υιοθετείται στο τέλος της δεκαετίας του ’70 και στη δεκαετία του ’80, τότε που αναδύεται η υπόθεση της κλιματικής αλλαγής, και τούτο ως λύση για το πρόβλημα του κλίματος.

Πώς το εννοείτε το «σκάνδαλο»;

Γιατί αναφέρομαι σε σκάνδαλο; Επειδή οι δυο αυτές καταστάσεις δεν έχουν απολύτως τίποτε το κοινό: το πρόβλημα της εξάντλησης των ορυκτών καυσίμων είναι ένα πολύ μακρινό πρόβλημα κι άλλωστε οι πυρηνικοί επιστήμονες δεν έβλεπαν εκείνη την ενεργειακή μετάβαση πριν από δυο ή τρεις αιώνες, ενώ τώρα υποτίθεται ότι πρέπει να φύγουμε απ’ όλα τα ορυκτά καύσιμα μέσα σε τρεις ή τέσσερις δεκαετίες. Με άλλα λόγια, η κλίμακα του χρόνου είναι ριζικά διαφορετική. Πέραν τούτου, την ενεργειακή μετάβαση στην οποία αναφέρονταν οι πυρηνικοί επιστήμονες θα την οδηγούσε το γεγονός ότι –στο μέλλον– τα ορυκτά καύσιμα θα γίνονταν πιο ακριβά, ακριβώς επειδή θα ήταν πλέον πιο σπάνια. Ενώ μέχρι και σήμερα τα ορυκτά καύσιμα παραμένουν πολύ φθηνά. Ενεργειακή κρίση και κλιματική κρίση δεν έχουν τίποτε το κοινό.

Από τη μετάβαση στην αλληλοδιαπλοκή 

Τότε, λοιπόν, πώς κατέληξε η ενεργειακή μετάβαση να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της πολιτικής συζήτησης;

Ο λόγος είναι απλός: οι ειδικοί της κλιματικής αλλαγής μεγάλωσαν μέσα στο κλίμα της δεκαετίας του 1970, τότε άρχισαν να εργάζονται, τότε ξεκίνησαν τις καριέρες τους. Μέσα σε ένα περιβάλλον ενεργειακής κρίσης. Ήταν ειδικοί της ενεργειακής κρίσης, αλλ’ εν συνεχεία ανακύκλωσαν τις θεωρίες και τα μοντέλα τους στις απαιτήσεις της κλιματικής κρίσης! Ήταν οι ίδιοι ειδικοί, οι ίδιες ερευνητικές ομάδες, οι ίδιοι θεσμοί, η Εθνική Ακαδημία Επιστημών στις ΗΠΑ, η IIASA στη Βιέννη – πολύ σημαντική ομάδα εμπειρογνωμόνων σε καίριο ήδη ρόλο στη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC). Το 1975 δημιούργησαν ένα πρώτο μοντέλο πλήρους ενεργειακής μετάβασης, μέσα στην κορύφωση της ενεργειακής κρίσης: αυτό ενέπνευσε τα net zero μοντέλα που χρησιμοποιούνται σήμερα… 

Βλέπουμε συνεπώς ένα απόλυτο συνεχές εμπειρογνωμόνων μεταξύ ενεργειακής κρίσης και κλιματικής κρίσης: αυτή είναι η ουσία όλης αυτής της υπόθεσης. Και μην παραβλέπουμε ότι είναι ιδιαίτερα βολικό το επιχείρημα: έχουμε κλιματική κρίση, ας κάνουμε μιαν ενεργειακή μετάβαση! Λες και είχε ξαναγίνει ποτέ, αυτό, στην ανθρώπινη ιστορία. Λες και η ιστορία της ενέργειας είχε καταγράψει παρόμοιες ενεργειακές μεταβάσεις. Όλα αυτά είναι ψέμα.

Όμως βρίσκονται ως προσεγγίσεις στο προσκήνιο.

Όντως, έχετε σημαντικούς πολιτικούς όπως ο Τζον Κέρι –ο απεσταλμένος των ΗΠΑ για θέματα κλιματικής αλλαγής– να εξηγούν ότι «πρέπει να ζήσουμε μια νέα Βιομηχανική Επανάσταση», λες και οι βιομηχανικές επαναστάσεις ήταν, υφ’ οιανδήποτε έννοια, μεταβάσεις! Προσθέστε, εδώ, ότι οι ΗΠΑ είχαν κεντρικό ρόλο στην ανάδειξη τεχνικών λύσεων για το κλίμα, την ίδια στιγμή που ήταν και η βασική χώρα-πηγή ρύπανσης τη δεκαετία 1980-90. Τη λογική της ενεργειακής μετάβασης την προώθησαν καταφανώς τόσο η αμερικανική κυβέρνηση όσο και οι αμερικανικές τεχνολογίες στο Ρίο –στη Σύνοδο του 1992– ως μια μέθοδο προκειμένου να μη θεσπιστούν δεσμευτικοί στόχοι! Έχετε εκεί τον επικεφαλής του επιτελείου του Τζορτζ Μπους, του πρεσβύτερου, τον Τζον Σουνούνου, να εξηγεί στον επικεφαλής του Working Group III του IPCC τη λογική της ενεργειακής μετάβασης. Είχε νόημα, αυτό, για τις ΗΠΑ: πρώτοι στη ρύπανση, πρώτοι στην τεχνολογία, άρα ενεργειακή μετάβαση. Διόλου πειστική προσέγγιση…

Πλην όμως οι Ευρωπαίοι το αγοράσαμε το επιχείρημα! Το κάναμε δε κεντρικό πυλώνα της πολιτικής μας προσέγγισης. Έτσι δεν είναι; 

Είναι αλήθεια κι αυτό. Βέβαια για την Ευρώπη το πράγμα είναι ελαφρώς διαφορετικό: οι ΗΠΑ προσέγγισαν αυτό το θέμα δέκα ή είκοσι χρόνια πριν από τους Ευρωπαίους, ειδικά δε όσον αφορά την ΕΕ η κινητοποίηση για την ενεργειακή μετάβαση ξεκίνησε μετά το 2000 να γίνεται τόσο σημαντική υπόθεση, όταν φθάνουμε στη συμφωνία για τον στόχο κάτω από +2°C και εν συνεχεία –το 2015– στη Συμφωνία των Παρισίων, που δημιούργησε πελώρια πίεση να περάσουμε στο «καθαρό μηδέν» εκπομπών άνθρακα. Για να πετύχεις κάτι τέτοιο, χρειάζεται να επιδιώξεις ενεργειακή μετάβαση, ακόμα κι αν κάτι τέτοιο είναι αδύνατον.

Θα μπορούσατε να διευκρινίσετε για τους αναγνώστες μας –που δεν γνωρίζουν τη δουλειά σας– πού βρίσκεται η αυταπάτη στη συζήτηση περί ενεργειακής μετάβασης; Δηλαδή στο ότι δεν υπάρχουν καθαρές τομές μεταξύ διαφόρων μορφών ενέργειας, οι οποίες παραμένουν αλληλοσυμπλεκόμενες…

Θα μπορούσα να το επιχειρήσω αυτό, είτε ως ιστορικός είτε μιλώντας για την ενεργειακή κρίση όπως τώρα. Ως ιστορικός θα επισημάνω ότι π.χ. κατά τη Βιομηχανική Επανάσταση δεν ζήσαμε μια μετάβαση από το ξύλο στον άνθρακα, ως καύσιμο. Όσο –στις ευρωπαϊκές πάντως χώρες– χρησιμοποιούσαμε περισσότερο άνθρακα, τόσο χρησιμοποιούσαμε και ξύλο. Ο άνθρακας δεν αντικατέστησε το ξύλο.

Πώς αυτό;

Μόνο και μόνο για την εξόρυξη του άνθρακα χρειάζονται πελώριες ποσότητες ξυλείας για την αντιστήριξη των ανθρακωρυχείων, των στοών. Η Βρετανία, στις αρχές του 20ού αιώνα, κατανάλωνε περισσότερη ξυλεία γι’ αυτή τη χρήση απ’ ό,τι έκαιγε τον 18ο αιώνα. Συνολικά, η κατανάλωση ξυλείας στη Βρετανία του 19ου αιώνα είχε εξαπλασιαστεί. Και σήμερα, η Βρετανία καίει τουλάχιστον τέσσερις φορές περισσότερη ξυλεία απ’ ό,τι κατά τον 18ο αιώνα. Δεν υπήρξε λοιπόν κάποιου είδους ενεργειακή μετάβαση: οι μορφές ενέργειας πορεύθηκαν αλληλοσυμπλεκόμενες. Αλλά και η εντύπωση ότι υπήρξε μετάβαση από τον άνθρακα στο πετρέλαιο είναι και αυτή γελοία. Απλός ο λόγος: το πετρέλαιο χρησιμοποιείται βασικά για την κίνηση των αυτοκινήτων, πλην για την κατασκευή των αυτοκινήτων χρειάζεσαι μεγάλες ποσότητες άνθρακα. Στη δεκαετία του ’30, χρειαζόσουν 7 τόνους άνθρακα για να κατασκευάσεις ένα αυτοκίνητο: περισσότερο, σε βάρος, απ’ όλο το πετρέλαιο που θα έκαιγε στη ζωή του το ίδιο αυτό αυτοκίνητο. Και σήμερα, για να παραχθεί ένα αυτοκίνητο χρειάζεται 3 τόνους άνθρακα –στην Κίνα–, ακόμη περισσότερο δε αν πρόκειται για ηλεκτρικό αυτοκίνητο. Αυτή λοιπόν η ιδέα, ότι θα μετακινηθούμε από μια μορφή ενέργειας σε άλλη, αποτελεί υπεραπλούστευση.

Καινοτομία και απανθρακοποίηση 

Συναντά κανείς μια ενδιαφέρουσα επιπρόσθετη ιδέα στο βιβλίο σας: ότι όλο το αφήγημα προς την έννοια της ενεργειακής μετάβασης ξεκινά από την πίστη στην τεχνολογική καινοτομία.

Όχι γενικώς στην καινοτομία. Όπως ήδη ανέφερα, η ρίζα βρίσκεται στην πυρηνική τεχνολογία. Όμως η αλήθεια είναι ότι σήμερα ο συνολικός λόγος περί καινοτομίας στρέφει τα μάτια προς το μέλλον. Όσοι έχουν επικρίνει το βιβλίο μου, λένε «Καλές οι εξιστορήσεις του παρελθόντος, όμως τώρα τα πράγματα θα εξελιχθούν διαφορετικά, χάρις στην καινοτομία».

Υποχρεωτική καινοτομία, υπό κάποιαν έννοια…

Πρόκειται για εμπιστοσύνη, για πίστη στη δυνατότητα της τεχνολογίας να οδηγήσει την οικονομία.

Κάποιου είδους τεχνο-οπτιμισμός;

Με συγχωρείτε, αλλά πρόκειται για τεχνο-ανοησίες! Άμα δεν θέλεις να κάνεις κάτι σοβαρό, μιλάς για καινοτομία. Αυτό όμως είναι περισσότερο κι από παραπλανητικό, είναι ανέντιμο διανοητικά. Προσοχή! Δεν είμαι εναντίον της καινοτομίας – άλλο είναι το θέμα. Υπάρχουν ολόκληροι τομείς της οικονομίας όπου δεν έχουμε καθόλου απανθρακοποίηση, όπου δεν υπάρχει καμιά διαδικασία απανθρακοποίησης. Μπορώ να σας τους απαριθμήσω. Η αγοραστική παραγωγή πρώτα πρώτα. Ύστερα οι κατασκευές με το τσιμέντο και τον χάλυβα. Αλλά και οι αεροπορικές συγκοινωνίες δεν έχουν απανθρακοποιηθεί, ενώ στις θαλάσσιες μεταφορές δύσκολα θα είχαμε απανθρακοποίηση. Αλλά και την παραγωγή ηλεκτρισμού αν δούμε, αυτή βαρύνεται με 40% όλων των εκπομπών αερίων – με το υπόλοιπο τι θα κάνεις;

Ωραία, αλλ’ αν αυτό που κάνουμε σήμερα δεν αποτελεί ενεργειακή μετάβαση, τότε τι είναι;

Είναι μείωση της έντασης των οικονομιών σε CO2. Μειώνουμε το ποσό διοξειδίου του άνθρακα που εκλύεται στην προσπάθειά μας να παραγάγουμε το ΑΕΠ μας. Και το επιδιώκουμε κάτι τέτοιο με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, συν με τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Όμως το αληθινά σημαντικό –άμα το κοιτάξεις αυτό ως ιστορικός– είναι ότι αυτό το κάνουμε εδώ και πολύν καιρό. Δεν πρόκειται για κάτι καινούργιο.

Παράδειγμα;

Στην εποχή του Μεσοπολέμου, όπου αντικαθιστούσες μια ατμομηχανή με ηλεκτροκινητήρα, περιόριζες στο 1:10 την ένταση σε CO2 της κινητικής ενέργειας που παραγόταν. Πρόκειται για πελώρια πρόοδο. Σήμερα πάλι, όταν αντικαθιστάς μια μονάδα ηλεκτροπαραγωγής με φυσικό αέριο με μια μονάδα που βασίζεται σε φωτοβολταϊκά πάλι διαιρείς διά 10 την ένταση σε CO2 του παραγόμενου ηλεκτρισμού. Το έχουμε ξανακάνει, λοιπόν, αυτό που γίνεται σήμερα! Δεν πρόκειται για κάποιου είδους ριζοσπαστική μετάβαση. Η ιστορική μελέτη της ενέργειας μας βοηθά να κατανοήσουμε τον χαρακτήρα αυτού που κάνουμε τώρα…

Μείωση της ζήτησης και αναδιανομή

Πολιτικά, όμως, προκύπτει αν είναι χρήσιμο το να χρησιμοποιεί κανείς τον όρο «ενεργειακή μετάβαση» – όχι;

Ασφαλώς! Το επικίνδυνο είναι να παριστάνουμε ότι έτσι έχουμε τα πράγματα υπό έλεγχο. Να παριστάνουμε ότι έχουμε κάποιο σχέδιο , να παριστάνουμε ότι έτσι θα λύσουμε το πρόβλημα. Ξέρετε, η αναφορά στην ενεργειακή μετάβαση είναι πολύ χρήσιμη για να μην κάνουμε τίποτε!

Δεν φοβάστε, μ’ αυτό που λέτε, ότι θα μπορούσατε να κατηγορηθείτε ότι το επιχείρημά σας αυτό είναι κάπως κοντινό με την τραμπική προσέγγιση;

Όχι. Το επιχείρημα Τραμπ είναι τελείως διαφορετικό: είναι «δεν υπάρχει κλιματική αλλαγή οπότε γιατί να ασχολούμαστε!». Είναι εντελώς διαφορετικό το να πεις: «Υπάρχει κλιματική αλλαγή, αλλά οι λύσεις που προτείνονται δεν είναι ανάλογης κλίμακας με το πρόβλημα». Με την παραμονή στη συζήτηση περί ενεργειακής μετάβασης το αποτέλεσμα είναι να μην ασχολούμαστε με τη ζήτηση της ενέργειας. Και μάλιστα με τη μείωση της ζήτησης…

Άρα, το θέμα είναι η συζήτηση περί πηγών παραγωγής του ΑΕΠ.

Ακριβώς. Είναι επικίνδυνο να περιθωριοποιείται αυτή η διάσταση, καθώς και να περιθωριοποιείται η συζήτηση περί αναδιανομής. Επιστρέφω στο βασικό ζήτημα, του περιορισμού της έντασης CO2  στις οικονομίες. Γιατί θεωρώ ότι έτσι οφείλουμε να διατυπώνουμε το πρόβλημα. Επειδή μας υποχρεώνει να μη βγάζουμε από το τραπέζι τη μεγέθυνση της οικονομίας. Όταν μιλάς για «ενεργειακή μετάβαση», αυτό σε κάνει να πιστέψεις ότι σε κάποιες δεκαετίες θα μπορείς να έχεις μιαν οικονομία απολύτως αποσυνδεδεμένη από την επιβάρυνση σε CO2 και από την κλιματική αλλαγή. Δηλαδή ότι πηγαίνεις σε μια κατεύθυνση που δέχεται ότι η οικονομία θα μεγεθύνεται αδιάκοπα, μέσα στους ερχόμενους αιώνες. Και ότι όλα τα προβλήματα φτώχειας θα λυθούν με την οικονομική μεγέθυνση, με πολύ κλασικό κεϋνσιανό τρόπο. Εξαιρετικά παραπλανητικό, αυτό.

Αντ’ αυτού;

Αν δεχθούμε ότι η οικονομία δεν θα μεγεθύνεται άνευ τέλους, τότε θα υποχρεωθούμε να μιλήσουμε σοβαρότερα για αναδιανομή. Για ποιους σκοπούς η παραγωγή με έκλυση CO2 είναι χρήσιμη; Αυτό θα ’πρεπε να είναι το κέντρο της συζήτησης περί κλίματος. Είναι εξαιρετικά πιθανό, στον ορίζοντα του 2050, να παραμένει ακόμη πολύ CO2 στην οικονομία, οπότε… πού είναι χρήσιμο να υπάρχει η εκπομπή του; Ποιο θα είναι το CO2 πολυτελείας; Ποιο θα είναι το CO2 ζωτικών αναγκών; Τα Οικονομικά δεν έχουν μελετήσει αυτή την πλευρά των πραγμάτων, όσο κι αν αυτό ακούγεται εκπληκτικό. Έχουν παραχθεί αυτά τα εντυπωσιακά μοντέλα για το «καθαρό μηδέν» εκπομπών άνθρακα, δηλαδή για έναν στόχο που είναι απολύτως άπιαστος και δεν αγγίζουν στα σοβαρά το πού θα πρέπει να δεχόμαστε CO2.

Τώρα μια ολισθηρή ερώτηση: και τι θα ’πρεπε να κάνουμε, αντί γι’ αυτό που κάνουμε; Ποιες οι βασικές γραμμές μιας εναλλακτικής προσέγγισης;

Δεν είναι δικός μου ρόλος να υποδείξω τι θα ’πρεπε να γίνει. Πάντως πρέπει να δώσουμε στον εαυτό μας τα επιστημονικά και τα οικονομικά εργαλεία ώστε να δοθούν απαντήσεις στο ερώτημα: Πού παράγεται το καλύτερο αποτέλεσμα κοινωνικής ευημερίας από το CO2 που παραμένει στις οικονομίες; Πού μας είναι αληθινά ωφέλιμο;

Εννοείτε κάτι σαν μη-ανάπτυξη; Σε μείωση της κατανάλωσης;

Ναι, ασφαλώς! Θα ξεκινούσα με τους πλουσιότερους, και μάλιστα με τις πλουσιότερες χώρες. Προφανές αυτό. Εκεί άλλωστε καταλήγει το θέμα της κλιματικής αλλαγής, σε όλα αυτά τα κοινωνικά προβλήματα – όχι στη συζήτηση για την κίνηση αεροπλάνων με υγροποιημένο υδρογόνο, ή με το να έχουν όλοι ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Τίποτε τέτοιο δεν θα έχει συμβεί μέχρι το 2050,κάθε τέτοιος ισχυρισμός είναι γελοίος.

Η προσέγγιση της Κίνας και η Συμφωνία των Παρισίων 

Πώς αξιολογείτε, αλήθεια, την προσέγγιση της Κίνας σ’ αυτή την πλευρά της συζήτησης;

Να σας πω: η Κίνα έχει ακριβώς τα ίδια προβλήματα όπως και η Δύση. Δεν υπάρχει κάποια ειδική πλευρά κινεζικής προσέγγισης. Μπορεί να έχουν κάποια πλεονεκτήματα από πλευράς ηλεκτρικών αυτοκινήτων, αλλά τίποτε παραπάνω. Υπό περισσότερες έννοιες είναι λιγότερο προχωρημένοι απ’ ό,τι οι ευρωπαϊκές χώρες, καθώς έχει πολύ ισχυρότερη ένταση CO2 στην οικονομία τους απ’ όσο στη Δυτική Ευρώπη. Το να πιστεύουν ότι με την προώθηση της ηλιακής ενέργειας θα λύσουν τα πάντα διά της μείωσης του CO2 στην ηλεκτροπαραγωγή λειτουργεί παραπλανητικά. Τίποτε παραπάνω, τίποτε λιγότερο. Ήδη η βιωσιμότητα των φωτοβολταϊκών στην Κίνα είναι ενδιαφέρον παράδειγμα: αναπτύσσονται στη δυτική πλευρά της χώρας, όπου δεν υπάρχουν πολλοί καταναλωτές, οπότε η ηλεκτρική ενέργεια χρειάζεται να μεταφέρεται στη δυτική Κίνα. Οπότε, εδώ, το μεγάλο κόστος είναι η διασύνδεση, το δίκτυο μεταφοράς.

Και οι απώλειες ενέργειας κατά τη μεταφορά…

Όμως, προκειμένου να καταστήσουν βιώσιμες τις πελώριες αυτές επενδύσεις χτίζουν δίπλα στα πάρκα φωτοβολταϊκών ηλεκτρικές μονάδες με άνθρακα, ώστε να γίνει χρηματοδοτήσιμο το όλο εγχείρημα. Παράδειγμα του πώς αποτελεί υπεραπλούστευση το να φανταζόμαστε υποκατάσταση φωτοβολταϊκών στη θέση άνθρακα: τεχνολογικοί και οικονομικοί όροι βάζουν φρένο.

Και ακολουθεί, κι εδώ, το ερώτημα: Και τι θα την κάνουμε όλη αυτή την «καθαρή ηλεκτρική ενέργεια»; Αν είναι να χρησιμοποιηθεί για την ηλεκτροκίνηση 1,7 δισ. αυτοκινήτων, απλώς και μόνο γράφουμε καθυστέρηση στην υπόθεση της κλιματικής αλλαγής. Δεν τη σταματούμε…

Εν τέλει, θα χρειαζόταν μια αλλαγή κοινωνίας

Να το ξαναπώ: δεν είμαι επαναστάτης, δεν είμαι καν πολιτικός, δεν φιλοδοξώ να μετάσχω στη χάραξη πολιτικής – τίποτε τέτοιο! Απλώς αναδεικνύω τα σφάλματα που υπάρχουν σε μια γραμμή επιχειρηματολογίας. Άλλωστε οι αδυναμίες που υπάρχουν έχουν γίνει αντιληπτές και από τους υπεύθυνους της πολιτικής – όθεν η προώθηση της δέσμευσης και αποθήκευσης άνθρακα. Δηλαδή η επιδίωξη αρνητικών εκπομπών άνθρακα. Πολλά πράγματα δεν θα είναι εφικτό να απανθρακοποιηθούν, οπότε θα πρέπει να αφαιρείται άνθρακας από το περιβάλλον. Και πάλιν, εδώ, μιλάμε για μια τεχνολογία που δεν υπάρχει ακόμη, που η ίδια θα καταναλώνει πελώρια ποσά ενέργειας και θα δημιουργεί σοβαρή ρύπανση. Μιλάμε για φαντάσματα! Βέβαια, τα φαντάσματα είναι πολύ ωφέλιμα για να παριστάνεις ότι ξέρεις τι κάνεις, να κυνηγάς τον στόχο αρνητικών εκπομπών κάπου στο μέλλον, με τεχνολογία που θα καταστεί οικονομικά βιώσιμη σε μακρινό ορίζοντα 2050. Πρόκειται για ψεύδη, και αυτό ακριβώς το ψεύδος βρισκόταν στον πυρήνα της Συμφωνίας των Παρισίων, του 2015.

Και γιατί λοιπόν υπέγραψαν οι κυβερνήσεις μια τόσο φιλόδοξη συμφωνία; Επειδή τους προσφέρθηκε από τους οικονομολόγους αυτή η εύκολη οδός διαφυγής. «Μιλάμε για το μέλλον, άρα υπογράφουμε!». Και άμα φέρεις τη συζήτηση σε καθαρή παρούσα αξία για το κόστος, τότε μπορείς να δείξεις βιωσιμότητα. Ενώ η παραπομπή στην καμπύλη εκμάθησης της τεχνολογίας, η αναφορά στην καινοτομία βοηθάει ακόμη περισσότερο. Έτσι είναι που γίνεται πιστευτός ο στόχος του καθαρού μηδέν εκπομπών άνθρακα.

Αλήθεια, θα είχατε να αναφέρετε κάποια χώρα, κάποια περιοχή του κόσμου που να είναι εν προκειμένω σοφότερη από τους άλλους; Ή στο ίδιο καζάνι βράζουμε;

Δείτε: η τεχνολογία είναι ούτως ή άλλως παγκοσμιοποιημένη. Δεν υπάρχουν ειδικές καταστάσεις, σε οποιανδήποτε χώρα. Υπάρχει η γαλλική προσέγγιση, που είναι τα πυρηνικά. Υπάρχει το φαντασιακό της Κίνας, που θα είναι σαν τη Γαλλία της δεκαετίας του 1990 με απανθρακοποίηση της ηλεκτροπαραγωγής, αλλά τα υπόλοιπα ως έχουν. Υπάρχει η γερμανική προσέγγιση σε εκτεταμένες επενδύσεις σε ΑΠΕ –ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά– και να σημειώσουμε ότι, αν δει κανείς τα στοιχεία κατά κεφαλήν, βρίσκει περισσότερα φωτοβολταϊκά στη Γερμανία ή την Ολλανδία παρά στην Κίνα. Και ύστερα, χρειάζεται να βάζεις στην εξίσωση την παραμονή του φυσικού αερίου για κάποιο διάστημα του χρόνου. Πάντως όχι, κάποια πρότυπη κατάσταση δεν βλέπω.