Συγγραφέας ενός από τα καλύτερα οικονομικά βιβλία των τελευταίων ετών με τίτλο The Code of Capital: How the Law Creates Wealth and Inequality (συμπεριελήφθη στον σχετικό κατάλογο των Financial Times για το 2019), η Καθηγήτρια Νομικής του Πανεπιστημίου του Κολούμπια επιχειρεί με επιμονή να αναδείξει το κρυμμένο νομικό υπόστρωμα του καπιταλιστικού συστήματος. Απώτερος στόχος της, να φωτίσει με έναν πρωτότυπο και φρέσκο τρόπο το ζήτημα της δημιουργίας του πλούτου και, συνακόλουθα, την πηγή των ανισοτήτων που τόσο πολύ ταλανίζουν τις σύγχρονες μεταβιομηχανικές κοινωνίες μας.

Η Οικονομική Επιθεώρηση μίλησε μαζί της για το πώς ο νόμος μετατρέπει μια κενή υπόσχεση σε μια νομικά εκτελεστή σύμβαση, για το πώς ιστορικά η νομική κωδικοποίηση διαφορετικών τύπων περιουσιακών στοιχείων, από τη γη και τα χρέη μέχρι τις ιδέες, επέτρεψε στα τελευταία να μεγιστοποιήσουν την αξία τους, αλλά και για το μέλλον του καπιταλισμού στην εποχή των μεγάλων δεδομένων και της τεχνητής νοημοσύνης.

Νόμος και καπιταλισμός 

Στο βιβλίο σας The Code of Capital δίνετε έμφαση στον ρόλο της νομικής κωδικοποίησης στη δημιουργία και τη διατήρηση του κεφαλαίου. Τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία, ισχυρίζεστε, δεν προκύπτουν από μόνα τους, αλλά χρειάζονται μια νομική κωδικοποίηση και προστασία για να καταστούν τέτοια. Μπορείτε να μας εξηγήσετε τον βασικό άξονα του επιχειρήματος και τις κύριες συνέπειές του; Εάν ο νόμος είναι αυτός που δημιουργεί τον πλούτο, πώς ακριβώς συμβαίνει αυτό;

Επιτρέψτε μου λοιπόν να αρχίσω με τα βασικά, με τα οικονομικά, γιατί από εκεί εκκινεί και η ανάλυσή μου μετά την οικονομική κρίση του 2008. Τι είναι ένα χρηματοοικονομικό περιουσιακό στοιχείο; Είναι βασικά ένα είδος σύμβασης, που σας δίνει τη δυνατότητα να εξαργυρώσετε στο μέλλον κάποια χρήματα. Και στην ιδανική περίπτωση, θέλετε να μεταπωλήσετε αυτή την επιλογή σήμερα για να καρπωθείτε μερικές από τις αποδόσεις της. Αν σας υποσχεθώ ότι θα σας πληρώσω σε πέντε χρόνια 500.000 δολάρια, μπορείτε να πάτε να πουλήσετε αυτή την υπόσχεση σε κάποιον άλλο; Εσείς θα την αγοράζατε; Θα ήταν πολύ ανόητο εκ μέρους σας να το κάνετε, έτσι δεν είναι;

Τι κάνει, λοιπόν, ο νόμος; Ο νόμος μπορεί βασικά να μετατρέψει αυτό το περιουσιακό στοιχείο, αυτή τη σύμβαση, σε μια νομικά εκτελεστή σύμβαση, έτσι ώστε, εάν δεν πληρώσω αυτά τα χρήματα, μπορείτε εσείς να επιβάλετε την εκτέλεση της σύμβασης εναντίον μου και να κατασχέσετε τα περιουσιακά μου στοιχεία. Αυτό μπορεί να είναι δαπανηρό, αλλά έχετε κάτι χειροπιαστό στα χέρια σας. Με βάση το γεγονός ότι πλέον δεν έχουμε απλώς μια κενή υπόσχεση, αλλά τη νομική κατοχύρωση ότι μπορείτε να επιβάλετε την εκπλήρωση αυτής της υπόσχεσης σε ένα δικαστήριο, η πιθανότητα να μπορέσετε να το πουλήσετε σε κάποιον άλλο αυξάνεται σημαντικά. Αντίστοιχα πράγματα ισχύουν και όταν δεν μιλάμε για ένα μεμονωμένο άτομο, αλλά για μια εταιρεία που είναι γνωστή ή για ένα κυρίαρχο κράτος που εκδίδει δημόσιο χρέος. Δίνουν υποσχέσεις ότι θα επιστρέψουν κάτι στο μέλλον. 

Νομίζω ότι η ουσία του καπιταλισμού έχει στην πραγματικότητα να κάνει με την προσπάθεια εκπλήρωσης μελλοντικών αποδόσεων στο σήμερα, ανταλάσσοντάς τες. Η κεντρική ιδέα είναι η επένδυση στο μέλλον, αλλά και η συνειδητοποίηση της χρηματικής αξίας αυτής της επένδυσης στο μέλλον. Γι’ αυτό απαιτείται να έχετε κάτι περισσότερο από μια κενή υπόσχεση, και αυτό ακριβώς κάνει ο νόμος. Ο νόμος δίνει τη δυνατότητα στον καθένα να εκδώσει ένα περιουσιακό στοιχείο −υπάρχουν βεβαίως ορισμένοι περιορισμοί−, αλλά ταυτοχρόνως δίνει σε αυτή τη διαδικασία αξιοπιστία, προσδίδοντας στις υποσχέσεις νομική εκτελεστότητα. Από τη στιγμή δε που αρχίζει κανείς να επεκτείνει αυτή την ιδέα, μπορεί να περάσει σε πιο σύνθετες κατασκευές, μπορεί να τοποθετήσει τα περιουσιακά στοιχεία σε καταπιστεύματα, μπορεί να συγκεντρώσει ταμειακές ροές από πολλά διαφορετικά άτομα σε ένα καταπίστευμα, και γενικώς να εκδώσει κάθε λογής διαφορετικά περιουσιακά στοιχεία. Η όλη αυτή διαδικασία μπορεί να του αποφέρει ακόμα περισσότερα χρήματα. 

Ο καπιταλισμός, λοιπόν, βασίζεται στην ιδέα μιας νομικά εκτελεστής υπόσχεσης… 

Κι αν θέλουμε να πάμε τη σκέψη μας ένα βήμα παραπέρα, τότε θα πρέπει να θέσουμε και το εξής ερώτημα: Πώς μερικοί άνθρωποι μπορούν και προστατεύουν τον πλούτο τους, ή ακόμα, από τι αποτελείται ο πλούτος; Εμπειρικά μιλώντας, μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, η πιο σημαντική πηγή πλούτου, ακόμα και στην πιο βιομηχανοποιημένη χώρα της εποχής, την Αγγλία, ήταν η αγροτική γη. Γιατί ήταν όμως πολύτιμη; Αν απλά υπάρχει για να βόσκουν τα ζώα και να μαζεύουν οι άνθρωποι φρούτα, δεν αποτελεί και μεγάλη πηγή πλούτου, έτσι δεν είναι; Η κρίσιμη παράμετρος είναι ότι μπορείτε να τη μετατρέψετε σε χρήμα.

Την εποχή εκείνη οι γαιοκτήμονες δεν ενδιαφέρονταν στ’ αλήθεια να κάνουν αγοραπωλησίες γαιών όλη την ώρα, ήθελαν όμως να χρησιμοποιούν τη γη ως εγγύηση. Μπορούσαν να την υποθηκεύσουν και να πάρουν χρήματα ως πίστωση, τα οποία στη συνέχεια μπορούσαν να επενδύσουν σε άλλα εμπορικά εγχειρήματα, κερδίζοντας κι άλλα χρήματα από αυτό. Έτσι, εάν θέλετε να κερδίσετε χρήματα από τη γη, πρέπει να έχετε τίτλο ιδιοκτησίας σε αυτήν, ώστε να μπορείτε να την πουλήσετε και να την υποθηκεύσετε. Διαφορετικά, μπορείτε να τη χρησιμοποιείτε για πικνίκ, πεζοπορία και άλλες δραστηριότητες κάθε είδους, δεν μπορείτε όμως να αποκλείσετε κανέναν από το να εισέλθει σε αυτήν και σίγουρα δεν μπορείτε να καλέσετε την αστυνομία ή τα δικαστήρια για να σας βοηθήσουν εφόσον κάποιος κάνει κάτι τέτοιο. Γι’ αυτά τα τελευταία, χρειάζεστε έναν νόμιμο τίτλο. Αλλιώς η γη δεν είναι δική σας. 

Τα ίδια ισχύουν και για τη δημιουργία μιας εταιρείας. Χρειάζεστε τον νόμο για να δημιουργήσετε μια εταιρεία, δεν αρκεί να μαζευτείτε με κάποιους φίλους σας και να πείτε ότι θα κάνετε κάτι τέτοιο. Αν θέλετε να προστατεύσετε τον εαυτό σας και τους εταίρους σας από την ευθύνη για τα χρέη που θα κάνει η εταιρεία στο μέλλον, πρέπει να συντάξετε νομικά συμβόλαια. Εάν θέλετε αυτή η εταιρεία να μπορεί επίσης να λειτουργεί ως νομική οντότητα και να συνάπτει συμβάσεις στο όνομά της, να κατέχει τα δικά της περιουσιακά στοιχεία, να μπορεί να ενάγει και να ενάγεται στο όνομά της, αυτό δεν προκύπτει από καμία σύμβαση. Είναι ένα προνόμιο που πρέπει να σας απονεμηθεί από το νομικό σύστημα. Δεν χρειάζεται, βεβαίως, να σας θυμίσω ότι οι εταιρείες είναι μια από τις κύριες πηγές πλούτου. 

Το νομικό περίβλημα είναι εκείνο που δίνει υπόσταση στο περιουσιακό στοιχείο; 

Δεν είναι απλά ένα περίβλημα. Όπως προείπα, είναι το ύφασμα από το οποίο φτιάχνεται το κεφάλαιο. Δεν μπορείς να τα καταφέρεις χωρίς αυτό. Μπορείς να κάνεις μια σειρά από πράγματα, απλώς αυτά δεν θα είναι τόσο προσοδοφόρα. Δεν θα βγάλετε τρισεκατομμύρια δολάρια αν μαζευτείτε απλώς με τους φίλους σας και πείτε ότι φτιάχνετε μια εταιρεία, και εάν δεν αποκτήσετε νομική προσωπικότητα, εάν η εταιρεία σας δεν αναγνωριστεί νομικά, όχι μόνο στη χώρα σας, αλλά ίσως και σε άλλες χώρες όπου θέλετε να δραστηριοποιηθείτε. Όλα αυτά είναι νομικές κατασκευές. Κάθε IOU (I owe you) είναι μια νόμιμη σύμβαση.

Νέα ματιά στις ανισότητες

Πώς μπορούν τα επιχειρήματα αυτά να μας βοηθήσουν να δούμε με μια άλλη ματιά το ζήτημα της ανισότητας και του κοινωνικού χάσματος; Θα μπορούσατε να μας εξηγήσετε πώς περνάμε από το ένα στο άλλο; 

 Το πρώτο είναι λοιπόν να αντιληφθούμε πώς ακριβώς δημιουργείται ο πλούτος. Μπορεί να είστε τυχεροί ή να έχετε καλύτερες δεξιότητες από κάποιους άλλους, αλλά εάν θέλετε να διατηρήσετε τον πλούτο σας στη διάρκεια πολλών οικονομικών κύκλων, ή εάν θέλετε να τον προστατέψετε, για παράδειγμα από τον φόρο ή άλλους πιστωτές, τότε θα πρέπει να χρησιμοποιήσετε μια εταιρική μορφή ή ένα καταπίστευμα. Ο νόμος σάς δίνει πολλά οχήματα για να μπορέσετε να δημιουργήσετε πλούτο και επίσης να προστατέψετε τον πλούτο έναντι αξιώσεων που μπορεί να έχουν άλλοι εναντίον του. Εάν έχετε πρόσβαση σε αυτά τα οχήματα, είστε σε πολύ καλύτερη θέση. 

Στη θεωρία, όλοι έχουν πρόσβαση στον νόμο. Δεν χρειάζεται να είστε πλούσιοι για να τον χρησιμοποιήσετε, αλλά πιθανότατα δεν θα μπορείτε να το κάνετε χωρίς κάποιου είδους νομική συμβουλή. Με λίγα λόγια, πρέπει να έχετε την οικονομική δυνατότητα να πληρώσετε έναν δικηγόρο. Αυτό είναι ένα σημείο. 

Ένα δεύτερο σημείο αναδεικνύεται εάν ανατρέξουμε, για παράδειγμα, στις αντιπαραθέσεις και τις διαμάχες που προέκυψαν όταν οι απλοί λαϊκοί άνθρωποι απωθήθηκαν από την κοινή γη που χρησιμοποιούσαν κατά τη διάρκεια των περίφημων «νόμων των περιφράξεων» (σσ. της διαδικασίας νομικής ιδιοποίησης της κοινής γης). Κατέφυγαν λοιπόν στα δικαστήρια, αλλά είχαν δύο προβλήματα. Δεν ήξεραν να διαβάζουν και να γράφουν, επομένως εξαρτιόνταν από άλλους γι’ αυτό. Δεύτερον, ο νόμος συνήθως τους ζητούσε να υποβάλλουν ατομικές αξιώσεις παρά συλλογικές αξιώσεις. Βλέπουμε, λοιπόν, εδώ πώς ο νόμος έχει δομικό ρόλο, καθορίζοντας τι είδους δικαιώματα θα προστατεύει ή δεν θα προστατεύει. Έτσι, εάν έχετε μόνο συμφέροντα που αναφέρονται στα «κοινά», για παράδειγμα στην προστασία του περιβάλλοντος, είναι πολύ δύσκολο για εσάς να προσφύγετε σε ένα δικαστήριο και να επικυρώσετε τις αξιώσεις σας ή να επιβάλλετε κάτι εναντίον οποιουδήποτε άλλου. Αν έχετε όμως ένα ατομικό δικαίωμα ιδιοκτησίας, είναι πολύ πιο πιθανό να μπορείτε να το κάνετε.

Μέσα από τέτοιους τρόπους ουσιαστικά ανοίγει το χάσμα μεταξύ των ανθρώπων που μπορούν να χρησιμοποιήσουν το νομικό σύστημα για τους δικούς τους σκοπούς −εκείνους που έχουν πρόσβαση στους δικηγόρους, που μπορούν να χρησιμοποιήσουν νομικές τεχνικές για να κωδικοποιήσουν διαφορετικούς τύπους περιουσιακών στοιχείων, είτε πρόκειται για γη, είτε για κεφάλαια, είτε για χρέη, είτε για ιδέες, όπως συμβαίνει με την περίπτωση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, και έτσι μπορούν να μεγιστοποιήσουν αξίες και όλοι οι άλλοι δεν μπορούν. Άρα αυτό είναι κρίσιμο. 

Kαι υπάρχει κι ένα τρίτο σημείο. Σε μια οικονομική κρίση, οι οντότητες που είναι σημαντικές για τη διατήρηση ολόκληρου του συστήματος, συνήθως πολύ μεγάλες ή πολύ διασυνδεδεμένες, θα διασωθούν. Εδώ έχουμε ουσιαστικά μια οιονεί αντιστροφή αυτού που είπα πριν. Χρησιμοποιούμε την ελαστικότητα του νόμου, τη διακριτική ευχέρεια υπηρεσιών όπως οι κεντρικές τράπεζες, για να υποστηρίξουμε, και πάλι, συνήθως τους πιο πλούσιους, τους πιο εφευρετικούς από άλλους. Και αυτό, φυσικά, εντείνει ακόμη περισσότερο το χάσμα μεταξύ των εχόντων και των μη εχόντων.

Μεγάλα δεδομένα και τεχνητή νοημοσύνη

Πώς μπορούν όλα αυτά να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα το μέλλον του καπιταλισμού και τι έρχεται τα επόμενα χρόνια; 

Νομίζω ότι, όταν κοιτάζει κανείς πίσω τα 400 χρόνια καπιταλισμού, βλέπει ότι κάθε φορά που ανακαλύπτονταν νέα περιουσιακά στοιχεία και καθίσταντο η πιο σημαντική πηγή πλούτου −πρώτα η γη, μετά το χρέος, μετά οι επιχειρήσεις, τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στη συνέχεια−, υπάρχει πάντα το ίδιο μοτίβο. Πάντα προσπαθούσαμε να περιφράξουμε ένα περιουσιακό στοιχείο, να χτίσουμε φράχτες γύρω από αυτό, να διεκδικήσουμε τίτλους, ζητώντας από το κράτος να μας βοηθήσει να τους επιβάλουμε. Μόνο τότε έχουμε το αποκλειστικό δικαίωμα να κερδίσουμε από την αξία του, συμπεριλαμβανομένης της μελλοντικής του αξίας, πουλώντας το σήμερα ή βάζοντάς το σε υποθήκη για παράδειγμα. Η περίφραξη χρησιμοποιεί τις νομικές τεχνικές για να μεγιστοποιήσει τις αποδόσεις και να αυξήσει την προστασία του τρέχοντος κατόχου ενός περιουσιακού στοιχείου έναντι οποιουδήποτε άλλου, έναντι του κόσμου γενικώς. Και χρησιμοποιούμε έναν κοινωνικό πόρο, επειδή το νομικό σύστημα είναι ένας κοινωνικός πόρος, ο οποίος λειτουργεί μόνο εάν οι άνθρωποι σέβονται πραγματικά την εξουσία του νόμου, για να διατηρούμε ιδιωτικό κεφάλαιο. 

Έχοντας αυτά στο μυαλό μας, μπορούμε να προβλέψουμε τι πρόκειται να συμβεί στη συνέχεια ή τι έχει ήδη συμβεί. Ας πάρουμε το παράδειγμα του διαδικτύου και των δεδομένων. Το 1990 οι άνθρωποι πίστευαν ότι ο κόσμος θα άλλαζε, επειδή θα μπορούσαμε να επικοινωνούμε με τους φίλους μας, να δημιουργούμε νέα δίκτυα και να χρησιμοποιούμε τέλος πάντων το διαδίκτυο με όλους τους πιθανούς τρόπους. Βλέποντας το πράγμα εκ των υστέρων −όχι ότι δεν υπήρχαν ενδείξεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στις σχετικές προβλέψεις−, το διαδίκτυο μετατράπηκε σε μια από τις πιο σημαντικές μηχανές κωδικοποίησης κεφαλαίου, καθώς επιτρέπει ουσιαστικά τη συγκέντρωση δεδομένων, των οποίων την ιδιοκτησία κανείς δεν μπορεί να αξιώσει. Τα δεδομένα του κάθε ανθρώπου στο διαδίκτυο αντιμετωπίζονται από τον νόμο όπως αντιμετωπιζόταν ένα άγριο ζώο στο ρωμαϊκό δίκαιο: αποτελούσε ιδιοκτησία σας μόνο από τη στιγμή που καταφέρετε να το πιάσετε. 

Τι εννοείτε ακριβώς; 

Εάν διαβάσετε τα πρακτικά δικαστικών υποθέσεων στις οποίες μεμονωμένα άτομα υποστηρίζουν ότι «αυτά είναι δικά μου δεδομένα, δεν μπορείτε απλά να τα πάρετε», θα δείτε ότι τα αμερικανικά δικαστήρια απαντούν ότι, από τη στιγμή που τα δεδομένα αυτά δεν έχουν κάποια οικονομική αξία ή κάποια δυνατότητα δημιουργίας εσόδων για το πρόσωπο αυτό, τότε δεν αποτελούν ιδιοκτησία του. Υπαινίσσονται δηλαδή ότι η ιδιοκτησία έχει να κάνει μόνο με τη δυνατότητα δημιουργίας εσόδων. Αν δεν κατέχετε τα δεδομένα, δεν σας ανήκουν. Αλλά οι μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας που έχουν συλλέξει τα δεδομένα σας και τα έχουν τοποθετήσει σε μια συσκευή, σε ένα μηχάνημα, και τα προστατεύουν έναντι άλλων, κατέχουν αυτά τα δεδομένα και λαμβάνουν την αποκλειστική ταμειακή ροή γι’ αυτά. Μπορούν με άλλα λόγια να κάνουν με αυτά ό,τι θέλουν. 

Η τεχνητή νοημοσύνη είναι φυσικά το επόμενο πεδίο δόξης. Χρησιμοποιούμε τα δεδομένα που έχουμε ήδη συλλέξει και δημιουργούμε προβολές σχετικά με το πώς θα συμπεριφερθούν οι άνθρωποι ή τι μπορούν να κάνουν. Και, φυσικά, αυτοί που ελέγχουν τα δεδομένα, που ελέγχουν αυτές τις μηχανές, θα ελέγχουν επίσης το μέλλον της τεχνητής νοημοσύνης. Η ομορφιά των δεδομένων είναι ότι αυτά είναι σχεδόν άπειρα. Πάντα θα συνεχίζουμε να παράγουμε δεδομένα, καθώς έχουμε τις κοινωνικές μας σχέσεις μέσα από τις οποίες επικοινωνούμε, και η επικοινωνία μας είναι μια άπειρη πηγή πλούτου, κατά βάση για όσους μπορούν να τα συγκεντρώσουν, να τα χειριστούν και να μας τα επιστρέψουν πίσω με τη μορφή διαφημίσεων και άλλων εργαλείων που έχουν στόχο να μας ωθήσουν να συμπεριφερόμαστε με συγκεκριμένους τρόπους επωφελείς για τους ίδιους και τους πελάτες τους.

Το μέλλον της αμερικανικής οικονομίας  

Θα τολμούσατε να κάνετε μια πρόβλεψη για την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας το 2025;

Οι προβλέψεις είναι πάντα δύσκολες. Νομίζω ότι η αμερικανική οικονομία θα αναπτυχθεί για λίγο ακόμη. Το ερώτημα είναι για πόσο καιρό. Υπάρχει μια ευφορία σε κάποιους αυτή τη στιγμή, στη βάση του ότι όλα είναι πιθανά και του ότι ο Τραμπ μπορεί να κάνει την Αμερική ξανά μεγάλη. Αλλά νομίζω ότι ο κόσμος έχει πάντα πραγματικούς περιορισμούς και σίγουρα το περιβάλλον έχει τέτοιους πραγματικούς περιορισμούς. Επομένως, πιστεύω ότι πάντα υποθέτουμε ότι μπορούμε να επεκταθούμε περισσότερο, αλλά το περιβάλλον και η φύση δεν μπορούν. 

Πιθανότατα θα έχουμε μια σειρά από νέες φυσικές κρίσεις, πυρκαγιές, τυφώνες και άλλα παρόμοια, και αυτό θα διαταράξει σίγουρα τη ζωή πολλών ανθρώπων και θα απαιτήσει τη διάθεση σημαντικών πόρων από το κράτος, πόρων που στη συνέχεια μάλλον δεν θα είναι διαθέσιμοι για άλλα πράγματα. Νομίζω ότι θα υπάρξει μεγάλη αστάθεια στον τρόπο που διοικείται η κυβέρνηση των ΗΠΑ, η οποία θα επηρεάσει όλο τον κόσμο, επειδή οι ΗΠΑ ήταν ένας κρίσιμος πυλώνας για τη διατήρηση της ασφάλειας στην Ευρώπη, αλλά και την αντιμετώπιση της κρίσης στη Μέση Ανατολή.

Αν πάμε τώρα στην οικονομία, το θέμα είναι πότε θα γίνει κάτι βαρύ, δεν μπορώ να προβλέψω πότε. Πολλές εταιρείες πάντως, και μη χρηματοπιστωτικές εταιρείες, στις ΗΠΑ έχουν υψηλό δανεισμό. Έχουν εκδώσει πολλά χρέη και κάποια στιγμή πρέπει να τα αποπληρώσουν. Όσο τα επιτόκια συνεχίζουν να μειώνονται, μπορούν να το διαχειριστούν λίγο καλύτερα. Το ίδιο ισχύει για τα ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια. Αλλά εάν τα επιτόκια πρέπει να ανέβουν ξανά λόγω πληθωριστικών πιέσεων ή κάτι τέτοιο, θα βρεθούν ξανά σε δύσκολη θέση. Βρισκόμαστε σε ένα πολύ ρευστό περιβάλλον και είναι πολύ δύσκολο να πει κανείς τι θα πυροδοτήσει τη στιγμή της αλήθειας. Θα υπάρξουν πάντως κάποιες διορθώσεις στη χρηματιστηριακή αγορά και στην ικανότητα των εταιρειών να διαχειρίζονται τη μόχλευσή τους, και ο συνδυασμός αυτών των παραγόντων μπορεί να επιφέρει μια χρηματο-οικονομική κρίση. Και για να εξέλθουμε από κάτι τέτοιο θα χρειαστεί μεγάλη χρήση της διακριτικής ευχέρειας της FED να υποστηρίξει το σύστημα. Μπορούμε να συζητήσουμε για το αν κάτι τέτοιο είναι χρήσιμο ή όχι, αν όμως δεν γίνει, το πρόβλημα είναι ότι θα βαθύνει η κρίση και ο πολιτικός αντίκτυπος θα είναι σοβαρός.