Υπάρχει εναλλακτική οδός για την αντιμετώπιση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων, οι οποίες δείχνουν να αυξάνονται όλο και περισσότερο στο σύγχρονο και αβέβαιο πολιτικο-οικονομικό περιβάλλον; Πόσο ρεαλιστική είναι η εφαρμογή ενός βασικού εισοδήματος για όλους τους πολίτες και πώς μπορεί μια τέτοια πρόταση να αποτελέσει μέρος κυβερνητικών προγραμμάτων τα επόμενα χρόνια; Σε αυτά τα ουτοπικά, αλλά και πρακτικά ζητήματα απαντάει σε συνέντευξη του στην Οικονομική Επιθεώρηση ο κοινωνιολόγος και οικονομολόγος Φιλίπ βαν Παρέις. 

Ομότιμος καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Λέβεν, ο Βαν Παρέις εισήγαγε στη σύγχρονη συζήτηση που διεξάγεται για τις ανισότητες τη θεωρία του 1848 για το «εδαφικό μέρισμα». Ο Βαν Παρέις εξηγεί ότι η αναγκαιότητα εφαρμογής ενός καθολικού εισοδήματος έγκειται στο γεγονός ότι καλύπτει βασικές ανάγκες χωρίς προϋποθέσεις και περιορισμούς, ενώ παράλληλα λειτουργεί ως καταλύτης αναζήτησης εργασίας στα χαμηλότερα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα. Μας παρέχει έτσι έναν διαφορετικό οδοδείκτη για το μέλλον, η πειστικότητα του οποίου κρίνεται βεβαίως, όπως πάντα, από τους αναγνώστες… 

Οικονομική ανασφάλεια και ρεαλισμός 

Καθηγητά Βαν Παρέις, είστε ένας από τους κύριους υποστηρικτές του «καθολικού βασικού εισοδήματος» (UBI), το οποίο περιγράψατε στο βιβλίο σας Βασικό εισόδημα για όλους: Μια ριζοσπαστική και ρεαλιστική πρόταση για μια ελεύθερη κοινωνία (Εκδόσεις Πόλις), ως μια μετασχηματιστική πολιτική. Ξεκινώντας, σε ποιες ανάγκες απαντά το UBI και ποια είναι τα κύρια επιχειρήματα υπέρ της εφαρμογής του;

Αν χρησιμοποιήσουμε τη «γλώσσα της ανάγκης», η απάντηση είναι ότι το
UBI απαντάει στο ζήτημα της βασικής οικονομικής ασφάλειας. Κάποιο επίπεδο οικονομικής ασφάλειας ήδη παρέχεται σε ορισμένες χώρες μέσω των κοινωνικών επιδομάτων. Ωστόσο, η εξαρτώμενη φύση αυτών των παροχών μειώνει την ασφάλεια που προσφέρουν. Για παράδειγμα, μπορείς να χάσεις το δικαίωμα σε αυτές αν συγκατοικήσεις με κάποιον, αν εγκαταλείψεις τη δουλειά σου, όσο δυσάρεστη κι αν είναι, αν δεχτείς μια κακοπληρωμένη εργασία, ή ακόμη και αν απλώς καθυστερήσεις να συμπληρώσεις μια αίτηση, ή απλώς αν επισκεφθείς λάθος γραφείο ή χαθείς σε μια ιστοσελίδα. Επομένως, ένα σταθερό έδαφος, πάνω στο οποίο μπορείς να σταθείς και να περπατήσεις, όπως αυτό που προσφέρει το UBI, είναι καλύτερο από ένα δίχτυ ασφαλείας, όπου στην πραγματικότητα κινδυνεύεις να κολλήσεις αν είσαι αρκετά τυχερός και δεν πέσεις από τις τρύπες του.

Επιπρόσθετα, με την κάλυψη της ανάγκης για περισσότερη οικονομική ασφάλεια, το UBI αντιμετωπίζει κατ’ ανάγκη και άλλα ζητήματα. Μειώνει τη φτώχεια, όχι μόνο στη διάσταση του εισοδήματος, αλλά και στη διάσταση του χρόνου. Η άνευ όρων φύση του επιτρέπει στα νοικοκυριά που υποφέρουν περισσότερο από έλλειψη χρόνου να μειώσουν τις ώρες εργασίας τους. Επίσης, μειώνει την ανισότητα τόσο ανάμεσα στα νοικοκυριά όσο και μέσα σε αυτά, λόγω του ότι απευθύνεται ξεχωριστά στον καθένα, και τόσο σε όρους αγοραστικής δύναμης, όσο και διαπραγματευτικής ισχύος, έτσι όπως παρέχεται ανεξαρτήτως υποχρεώσεων. 

Θα μπορούσα να προσθέσω μια σειρά από πιο πραγματιστικά και συγκυριακά επιχειρήματα, όμως το πιο θεμελιώδες, που υποστηρίζει όλα τα προαναφερθέντα, αφορά την ελευθερία. Το UBI διευρύνει το φάσμα των επιλογών για αυτούς με τις λιγότερες επιλογές και βοηθά στη μείωση της κοινωνικής αδικίας παρέχοντας περισσότερη πραγματική ελευθερία σε όσους έχουν λιγότερη.

Κατά την άποψη σας, πόσο ρεαλιστική είναι η εφαρμογή ενός καθολικού εισοδήματος στις ΗΠΑ και στις πιο εύπορες χώρες της ΕΕ (ανεπτυγμένες οικονομίες);

Όσον αφορά τις ΗΠΑ, εξαρτάται αν ακούς τον Ντόναλντ Τραμπ ή τον Ίλον Μασκ. Στο διαδίκτυο μπορείς εύκολα να βρεις συνεντεύξεις του Μασκ που υποστηρίζει ότι η εισαγωγή ενός καθολικού βασικού εισοδήματος καθίσταται αναπόφευκτη λόγω της επίδρασης της τεχνητής νοημοσύνης στην ανάγκη για ανθρώπινη εργασία. Στο ίδιο πνεύμα, ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ δήλωσε στην ομιλία του στο Χάρβαρντ το 2017 ότι «ήρθε η ώρα να σκεφτούμε ένα βασικό εισόδημα ως “μαξιλάρι για να δοκιμάσουμε νέες ιδέες”». Ο Σαμ Άλτμαν της Open AI επένδυσε περίπου 50 εκατ. δολάρια στο πιο αυστηρό πείραμα UBI μέχρι σήμερα, τα αποτελέσματα του οποίου δημοσιεύθηκαν τον περασμένο Ιούλιο.

Ωστόσο, η απόφαση για την εισαγωγή του UBI στις ΗΠΑ πρέπει να ληφθεί στην Ουάσινγκτον, όχι στη Σίλικον Βάλεϊ. Κατά την πρώτη του θητεία, ο Ντόναλντ Τραμπ ήταν ο πρόεδρος που εισήγαγε για πρώτη φορά ένα UBI στη χώρα, δηλαδή το έκτακτο βασικό εισόδημα που καταβλήθηκε για τρεις μήνες σε σχεδόν κάθε Αμερικανό πολίτη χωρίς εισοδηματικά ή εργασιακά κριτήρια. Αλλά αυτό ήταν εκ των πραγμάτων ένα προσωρινό μέτρο. Όταν ακούει κανείς τις υποσχέσεις του να μειώσει τη φορολογική επιβάρυνση για σκληρά εργαζόμενους εργοδότες και εργαζόμενους, οι οποίες προκαλούν ενθουσιώδεις επευφημίες από το πλήθος, υπάρχουν βάσιμοι λόγοι να αμφιβάλλει για το αν η θέσπιση ενός UBI είναι κάτι που μπορεί να συμβεί άμεσα.

Στις ΗΠΑ, όπως και σε άλλες εύπορες χώρες, οι οικονομικές συνθήκες για ένα UBI ουσίας είναι ικανοποιητικές. Ωστόσο, το να καταστεί πολιτικά εφικτό απαιτεί τη συνεργασία τεσσάρων διαφορετικών παραγόντων: αρχικά των οραματιστών, που έχουν σκεφτεί βαθιά τη βιωσιμότητα και μπορούν να την εξηγήσουν, δεύτερον, των ακτιβιστών, που κινητοποιούνται από το αίσθημα αδικίας ή παραλογισμού, τρίτον, των πρακτικών ανθρώπων, που κατανοούν πώς να σημειώσουν πρόοδο χωρίς να προκαλέσουν χάος, και τέταρτον, των πολιτικών, που εμπνέονται από τους οραματιστές, πιέζονται από τους ακτιβιστές, συμβουλεύονται τους πρακτικούς ανθρώπους και έχουν το θάρρος να προτείνουν αλλαγές και προσθήκες, καθώς και την ικανότητα να εφαρμόσουν το μέτρο.

UBI και οικονομική αποτελεσματικότητα

Ένα από τα κύρια επιχειρήματα στο βιβλίο σας είναι ότι το UBI είναι συμβατό με την οικονομική αποτελεσματικότητα. Κατά την άποψή σας, πώς μπορεί το καθολικό βασικό εισόδημα να τονώσει την οικονομία μειώνοντας ή σταθεροποιώντας τον πληθωρισμό και αυξάνοντας την παραγωγικότητα;

Η οικονομική αποτελεσματικότητα δεν πρέπει να συγχέεται με τη μέγιστη αύξηση του ΑΕΠ, η οποία δεν αποτελεί στόχο του UBI, ούτε έναν στόχο με νόημα για οποιαδήποτε κοινωνία. Ωστόσο, η οικονομική αποτελεσματικότητα, που ορίζεται ως η βέλτιστη αξιοποίηση των ανθρώπινων και υλικών πόρων, είναι σημαντική και ένα UBI μπορεί να συμβάλει σε αυτήν με διάφορους τρόπους.

Μια ελάσσονος σημασίας διάσταση αυτού είναι η εξάλειψη ή η μείωση της παγίδας ανεργίας: καθώς το UBI λειτουργεί συνδυαστικά με τα εισοδήματα, το κίνητρο για εργασία αυξάνεται για τα άτομα με χαμηλή αγοραστική δύναμη, που βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε ανεργία.

Στο πείραμα της Φινλανδίας (2017-2018), η συμμετοχή στην αγορά εργασίας των μακροχρόνια ανέργων αυξήθηκε, παρόλο που το UBI, σε αντίθεση με το επιδοματικό σύστημα που αντικατέστησε, καταβαλλόταν χωρίς να υποχρεώνει σε αναζήτηση εργασίας. Αυτός ο θετικός αντίκτυπος στην επαναφορά στην εργασία τουλάχιστον κάποιων ανέργων είναι σημαντικός, επιτρέποντάς τους να συνεισφέρουν και να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους και τελικά να κάνουν καλό στους ίδιους με τη μείωση του κοινωνικού αποκλεισμού. 

Ωστόσο, δεν πρέπει να αναμένει κανείς ότι ένα UBI θα αυξήσει συνολικά την προσφορά εργασίας. Διότι μέρος του σκοπού του είναι ακριβώς να επιτρέψει σε εκείνους που εργάζονται αυτή τη στιγμή να κάνουν ένα διάλειμμα, να μειώσουν τον χρόνο εργασίας τους ή να επιλέξουν μια λιγότερο αμειβόμενη, αλλά πιο ουσιαστική εργασία.

Ούτε υπάρχει λόγος να αναμένει κανείς ότι το UBI θα σταθεροποιήσει τον πληθωρισμό, καθώς αυτός δεν είναι ο σκοπός του. Πράγματι, το UBI εισάγεται μερικές φορές, όπως έγινε στις ΗΠΑ επί προεδρίας Μπάιντεν, ως μια «ποσοτική διευκόλυνση για τον λαό», δηλαδή ως ένα εργαλείο για την απομάκρυνση μιας οικονομίας από μια αποπληθωριστική σπείρα, χρηματοδοτούμενο από τη δημιουργία χρήματος που προκαλεί πληθωρισμό. Όμως, και πάλι, μπορεί να λειτουργήσει μόνο ως ένα προσωρινό μέτρο, καθώς μόλις επιτευχθεί ο στόχος, πρέπει να ανασταλεί για να μην υπερθερμανθεί η οικονομία.

Αντίθετα, ένα μόνιμο βασικό εισόδημα θα χρειαστεί να χρηματοδοτηθεί μέσω της κατάργησης των γενικών φορολογικών ελαφρύνσεων, της αντικατάστασης ή μείωσης άλλων επιδομάτων −χωρίς την καθαρή απώλεια για τους δικαιούχους τους− και μέσω κάποιας επιπλέον φορολόγησης. Η συνολική πραγματική ζήτηση μπορεί να παραμείνει αμετάβλητη, και αν συμβεί αυτό, δεν υπάρχει λόγος να αναμένουμε κάποια μακροχρόνια επίδραση στο γενικό επίπεδο τιμών. Αυτό, ωστόσο, πρέπει να διευκρινιστεί με δύο τρόπους. Πρώτον, αν η εισαγωγή ενός UBI συνεπάγεται τη σημαντική αναδιανομή του εισοδήματος μεταξύ πληθυσμών που βρίσκονται σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε παρατεταμένες τοπικές αυξήσεις τιμών, ιδιαίτερα στον τομέα της ακίνητης περιουσίας, αν και δεν θα είναι αρκετές για να αντισταθμίσουν τα οφέλη. Δεύτερον, μπορεί να αναμένονται αυξήσεις του πληθωρισμού λόγω των μισθολογικών αλλαγών και ως αποτέλεσμα της ενισχυμένης διαπραγματευτικής δύναμης των κακοπληρωμένων εργαζομένων. Αλλά αυτό δεν θα ήταν πιο προβληματικό από μια μέτρια αύξηση του κατώτατου μισθού.

Το κλειδί, ωστόσο, είναι ο αντίκτυπος στην ανάπτυξη και αξιοποίηση του ανθρώπινου κεφαλαίου. Σε έναν κόσμο συνεχούς τεχνολογικής αλλαγής και αυξανόμενου προσδόκιμου ενεργού ζωής, η διά βίου μάθηση κρίνεται αναγκαία. Το UBI θα την ενίσχυε συστηματικά, διευκολύνοντας τους ανθρώπους να μειώσουν ή να διακόψουν την εργασία τους για να βελτιώσουν τις δεξιότητές τους ή να αποκτήσουν νέες. 

Επίσης, δίνοντας στους εργαζόμενους τη δυνατότητα να είναι πιο επιλεκτικοί στις θέσεις εργασίας που αποδέχονται, το UBI δημιουργεί σταθερή πίεση στην αγορά υπέρ των θέσεων που επιτρέπουν την απόκτηση δεξιοτήτων. Συγκεκριμένα, εκδημοκρατίζει τη δυνατότητα για τους νέους να αποδεχθούν χαμηλά αμειβόμενες ή μη αμειβόμενες πρακτικές εργασίες, μια δυνατότητα που τώρα τείνει να παραμένει προνόμιο αυτών που μπορούν να βασιστούν στην οικονομική υποστήριξη των γονιών τους.

Η ιδέα ενός ευρωπαϊκού βασικού εισοδήματος 

Σε συνέντευξή σας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, δηλώσατε ότι «η ΕΕ θα πρέπει να εφαρμόσει ένα τέτοιο βασικό εισόδημα (UBI) για όλους τους πολίτες της, ώστε να ξεφύγει από την κρίση». Αν δοθεί βασικό εισόδημα σε όλους τους πολίτες, δεν υπάρχει κίνδυνος να αποθαρρυνθεί η εργασία;

Δεν μπορώ να θυμηθώ σε ποια κρίση αναφερόμουν. Ωστόσο, το 2013 διατύπωσα μια πρόταση για ένα ευρωπαϊκό μέρισμα (Euro-Dividend). Χρησιμοποίησα τέσσερα επιχειρήματα υπέρ αυτής της ιδέας. Ένα UBI σε επίπεδο ΕΕ μπορεί να λειτουργήσει ως μακροοικονομικός σταθεροποιητής, τον οποίο χρειάζεται μια ενιαία νομισματική περιοχή για να αντιμετωπίσει ασύμμετρες κρίσεις και τάσεις. Μπορεί επίσης να λειτουργήσει ως δημογραφικός σταθεροποιητής, τον οποίο χρειάζεται μια ενοποιημένη αγορά εργασίας για να αποτρέψει την υπερβολική μετανάστευση των ανθρώπων από τις φτωχότερες περιοχές προς τις πιο εύπορες. Επιπλέον, μπορεί να λειτουργήσει ως σταθεροποιητής του κράτους πρόνοιας, μειώνοντας τον ανταγωνισμό των φόρων και των κοινωνικών παροχών που υπάρχουν μεταξύ των κρατών-μελών. 

Επίσης, παρέχοντας σε όλους τους πολίτες ένα απτό όφελος, αυτό μπορεί να αυξήσει τη δημοτικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανάμεσα στην πλειοψηφία των πολιτών της, που δεν μετακινούνται σε άλλες χώρες, αλλά παραμένουν στον τόπο τους, και, επομένως, δυσκολεύονται να αντιληφθούν τι ακριβώς κάνει η ΕΕ για εκείνους.

Ένα τέτοιο «ευρωπαϊκό μέρισμα» θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί εν μέρει από τον ευρέως υποστηριζόμενο πανευρωπαϊκό φόρο άνθρακα. Ωστόσο, για να φτάσει σε ένα σημαντικό επίπεδο, είναι απαραίτητη μία επιπλέον πηγή χρηματοδότησης, οπότε υποστήριξα ότι ο φόρος προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ), ο οποίος είναι επί του παρόντος η πιο «ευρωπαϊκή» μορφή φορολόγησης, παρέχει την πιο υποσχόμενη λύση για την εξεύρεση των πόρων.

Σε κρατικό επίπεδο, θα μπορούσε ένας Γερμανός πολίτης να ζήσει με το ίδιο βασικό εισόδημα όπως ένας κάτοικος της Βουλγαρίας, όπου το βασικό κόστος διαβίωσης είναι σημαντικά διαφορετικό;

Το επίπεδο ενός ευρωπαϊκού UBI μπορεί, και πρέπει, να προσαρμόζεται σύμφωνα με το μέσο κόστος διαβίωσης ή το επίπεδο του διάμεσου εισοδήματος σε κάθε κράτος-μέλος. Υπάρχει σαφής τάση σύγκλισης των τιμών και των μισθών μεταξύ των παλαιών και των νέων κρατών-μελών από τις διευρύνσεις του 2004 και του 2006, αλλά το χάσμα παραμένει σημαντικό. Ελλείψει μιας τέτοιας προσαρμογής, το UBI θα ήταν οικονομικά προβληματικό στις φτωχότερες χώρες και πολιτικά προβληματικό στις πλουσιότερες.

Μια κριτική στο UBI είναι ότι, αν αντικαταστήσει μέρος του κράτους πρόνοιας, τότε ευάλωτοι πληθυσμοί, όπως τα άτομα με αναπηρίες, ενδέχεται να επηρεαστούν αρνητικά. Δεδομένου ότι το UBI εφαρμόζεται στο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, πώς απαντάτε στο επιχείρημα της διάκρισης εις βάρος των ευάλωτων;

Το UBI δεν μπορεί, και δεν πρέπει, να αντικαταστήσει ολόκληρο το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας μιας χώρας. Παρέχει μια αδιαμφισβήτητη βάση που συνδυάζεται με κατάλληλα αναπροσαρμοσμένα επιδόματα υπό όρους. Αυτά τα επιδόματα περιλαμβάνουν παροχές κοινωνικής ασφάλισης, όπως επιδόματα ανεργίας συνδεδεμένα με τα εισοδήματα ή τις αποζημιώσεις για τα θύματα εργατικών ατυχημάτων. Επίσης, τα προγράμματα αυτά πρέπει να περιλαμβάνουν διαφοροποιημένα επιδόματα κοινωνικής βοήθειας βάσει κριτηρίων. 

Σκοπός του UBI είναι να αυξήσει την ασφάλεια των ευάλωτων, όχι να την αποδυναμώσει. Για πολλούς ανθρώπους με αναπηρίες το διπλό σύστημα που θα δημιουργούσε το UBI, δηλαδή αδιαμφισβήτητη βάση + τα επιδόματα υπό όρους, θα είχε το πλεονέκτημα της μείωσης της «παγίδας αναπηρίας». Αν αποδείξουν ότι μπορούν να συμμετέχουν, έστω με μερική απασχόληση, σε αμειβόμενη δραστηριότητα διαφορετική από αυτή που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν λόγω της αναπηρίας τους, δεν θα χάνουν πλέον ολόκληρη τη στήριξη του εισοδήματός τους, αλλά μόνο το επιπλέον επίδομα, και είναι επομένως πιο πιθανό να ξεφύγουν από τον αποκλεισμό.

Το στοίχημα της συναίνεσης  

Αναφέρατε προηγουμένως ότι το 2017-2018 το UBI δοκιμάστηκε στη Φινλανδία.Τα αποτελέσματα αξιολογήθηκαν ως θετικά, καθώς αυξήθηκε το βιοτικό επίπεδο των συμμετεχόντων και είχε θετική επίδραση στην κοινωνία. Δεδομένου ότι η Φινλανδία θεωρείται μία από τις πιο ανεπτυγμένες χώρες της ΕΕ, πόσο αποτελεσματικό θα ήταν το σύστημα σε χώρες με διευρυμένες ανισότητες, όπως η Ινδία και η Κίνα;

Το φινλανδικό πείραμα επέλεξε τυχαία 2.000 άτομα από τους 150.000 μακροχρόνια ανέργους που είχαν δικαίωμα στο επίδομα των 560 ευρώ, εφόσον αναζητούσαν ενεργά εργασία και δεν είχαν βρει κάποια. Για δύο χρόνια, αυτοί οι 2.000 άνθρωποι έλαβαν τα ίδια 560 ευρώ, αλλά χωρίς όρους. Το γεγονός ότι περισσότεροι άνθρωποι βρήκαν εργασία στην ομάδα πειραματισμού σε σχέση με την ομάδα ελέγχου δείχνει ότι το μέσο βιοτικό επίπεδο, κατανοούμενο ως διαθέσιμο εισόδημα, επηρεάστηκε θετικά. Ωστόσο, το βιοτικό επίπεδο πολλών από αυτούς που δεν βρήκαν εργασία ενισχύθηκε και σε άλλους τομείς, όπως στο να ζουν μια λιγότερο αγχωτική ζωή.

Σε άλλες χώρες, στις οποίες δεν υπάρχει κοινωνική βοήθεια για ικανούς προς εργασία ανθρώπους, ακόμα και ένα πολύ χαμηλό βασικό εισόδημα θα είχε σημαντική επίδραση στο εισόδημα πολλών φτωχών νοικοκυριών. Σε ένα πρόσφατο βιβλίο (A World of Insecurity), ο οικονομολόγος από τη Δυτική Βεγγάλη και με έδρα το Μπέρκλεϊ, Πρανάμπ Μπαρντάν, εξηγεί πώς θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί ένα τέτοιο UBI στο ινδικό πλαίσιο και τονίζει ποια διαφορά θα έκανε. 

Στην Κίνα, ένας από τους κύριους στόχους του Κομμουνιστικού Κόμματος εκφράζεται μέσω του συνθήματος «κοινή ευημερία». Μετά την έκδοση της μετάφρασης του βιβλίου μου στην κινεζική γλώσσα, έδωσα ομιλίες για το UBI στο Πεκίνο και στην Γκουαγκτζού. Εντυπωσιάστηκα από το ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε, τόσο στους ακαδημαϊκούς όσο και στους κυβερνητικούς κύκλους, για το πώς το UBI θα μπορούσε να βοηθήσει στην υλοποίηση αυτού του συνθήματος.

Οι προκλήσεις για την εφαρμογή του UBI συμπεριλαμβάνουν τη δυσκολία δημιουργίας πολιτικής συναίνεσης. Με την άνοδο της άκρας Δεξιάς στην Ευρώπη, αλλά και τη ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής στις ΗΠΑ, ποιες στρατηγικές πρέπει να αναπτυχθούν για να επιτευχθεί η καθολική αποδοχή της νομοθεσίας για το μοντέλο UBI;

Η καθολική αποδοχή είναι, φυσικά, αδύνατη και άχρηστη. Ωστόσο, κάποια υποστήριξη τόσο από την Αριστερά όσο και από τη Δεξιά είναι ενδεχομένως απαραίτητη για μια ανθεκτική νομοθεσία για το UBI, όπως άλλωστε ισχύει και για ένα ανθεκτικό κράτος πρόνοιας της γνωστής μορφής. 

Επομένως, δεν είναι πολύ δύσκολο να φανταστεί κανείς μια τέτοια στήριξη για ένα UBI που θα χρηματοδοτείται από τον φόρο άνθρακα, όπως υποστηρίχθηκε, για παράδειγμα, από 1.000 Αμερικανούς οικονομολόγους και από τις δύο πλευρές, σε μια επιστολή που δημοσιεύτηκε από τη Wall Street Journal τον Ιανουάριο του 2019, ή για ένα βραχυπρόθεσμο, σχεδόν καθολικό UBI, όπως υποδείχθηκε από τον νόμο «CARES» του Τραμπ τον Μάρτιο του 2020, ή ακόμα και το σχέδιο τόνωσης του Μπάιντεν τον Μάρτιο του 2021. 

Αξίζει να αναφερθεί ότι, για ένα μόνιμο και σημαντικό UBI, η Δεξιά πρέπει να αρχίσει να αμφιβάλλει για την αναγκαιότητα της μείωσης των φόρων και η Αριστερά για το ότι η διαρκής και πλήρης απασχόληση για όλους τους άνδρες και τις γυναίκες είναι το ιδανικό που πρέπει να επιδιώξουμε. 

Πρέπει να γνωρίζετε ότι η εργατική Αριστερά είναι ελαφρώς μόνο μικρότερο εμπόδιο από τη νεοφιλελεύθερη Δεξιά. Η ενημέρωση των εργαζομένων στις εύπορες κοινωνίες για το πόσο λίγο το επίπεδο των πραγματικών τους μισθών οφείλεται στην προσωπική τους αξία και πόσο πολύ στη συλλογική και ατομική τύχη τους, θα βοηθούσε στην υπέρβαση και των δύο εμποδίων. Ευκολότερο να ειπωθεί παρά να γίνει…

Αναζητώντας την ουτοπία 

Μιλώντας για την πολιτική και την άνοδο των ριζοσπαστικών φαινομένων και στις δύο ηπείρους, πόσο πιθανό είναι να εφαρμοστούν οι πιο ουτοπικές οικονομικές θεωρίες που απαιτούν πλήρη ανασχεδιασμό των κοινωνικών και οικονομικών πολιτικών; Και δεύτερον, μπορεί να αποτελέσει αυτό μια ευκαιρία για να δοκιμαστούν λιγότερο τετριμμένες και ίσως «ανατρεπτικές» πολιτικές;

Δεν οδηγούν όλες οι πτυχές της τρέχουσας πολυκρίσης σε έναν ανασχεδιασμό των κοινωνικών και οικονομικών πολιτικών που θα περιλάμβανε ένα UBI. Η πανδημία του Covid το έκανε, και η επικείμενη υπονόμευση της αγοράς εργασίας από την εισροή της Τεχνητής Νοημοσύνης το κάνει επίσης. Αλλά αμφιβάλλω αν οι δύο πόλεμοι στους οποίους η ΕΕ δεν μπορεί παρά να εμπλακεί, οι αυξανόμενες μεταναστευτικές πιέσεις ή η κλιματική κρίση οδηγούν προς την ίδια κατεύθυνση.

Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι το− αίσθημα ανασφάλειας −φυσικής, υγειονομικής, περιβαλλοντικής και πολιτιστικής, καθώς και οικονομικής− τροφοδοτεί τον φόβο και οδηγεί στον λαϊκισμό σε όλο τον κόσμο, και σε αυτήν την περίπτωση το UBI προσφέρει ένα μη τετριμμένο εργαλείο για να αντιμετωπιστεί μία από τις διαστάσεις του. 

Πρέπει να σας πω ότι οι ουτοπιστές σαν κι εμένα δεν μπορούν να περιμένουν ότι οι ουτοπίες τους θα πραγματοποιηθούν μόλις τις επινοήσουν. Πρέπει να συνεχίσουν να ακούνε τις αντιρρήσεις που προκύπτουν και να τις αντιμετωπίζουν. Πρέπει να συνεχίσουν επίσης να προσπαθούν να εντοπίσουν τα εμπόδια που αποτρέπουν την υλοποίησή τους και να εξηγήσουν πώς θα μπορούσαν να ξεπεραστούν. Στη συνέχεια, μπορούν να ελπίζουν ότι, αν και όταν προκύψει μια ευκαιρία, κάποιος θα είναι πρόθυμος και ικανός να την εκμεταλλευτεί.