Πολλοί θεωρούν τον ηλεκτρισμό ως κάτι δεδομένο. Πατάμε ένα διακόπτη και θεωρούμε βέβαιο ότι θα ανάψουν τα φώτα. Πλην όμως το δυναμικό και η ανθεκτικότητα των ηλεκτρικών συστημάτων –η παραγωγή, η μεταφορά και η διανομή ηλεκτρισμού– δεν είναι καθόλου εγγυημένα. Αν αυτά τα συστήματα σκοντάψουν, τότε θα σβήσουν τα φώτα για όλη μας την οικονομία.

Πριν από λίγο καιρό, είχα συμμετάσχει σε συνάντηση του Συνδέσμου Ηλεκτρικής Ενέργειας, που λειτουργεί υπό την αιγίδα του ΙΕΕΕ (Ινστιτούτου Μηχανολόγων-Ηλεκτρολόγων και Ηλεκτρονικών). Στη συνάντηση αυτή το πνεύμα που επικρατούσε –με συμμετέχοντες πάνω από 13.000 επαγγελματίες απ’ όλο τον κόσμο και εκατοντάδες εταιρειών που εξέθεταν προηγμένο εξοπλισμό και αντίστοιχα συστήματα– ήταν σ’ ένα κλίμα ενθουσιασμού και ενεργητικότητας.

Πελώριες προκλήσεις 

Παρόλο όμως αυτό το βουλησιαρχικό πνεύμα, όλοι οι συμμετέχοντες στη συνάντηση συνειδητοποιούσαν ότι ο τομέας της ηλεκτρικής ενέργειας βρίσκεται αντιμέτωπος με πελώριες προκλήσεις, οι οποίες ήδη ξεκινούν από την όλο και μεγαλύτερη συχνότητα με την οποία προκύπτουν ακραία καιρικά φαινόμενα. Οι επιχειρήσεις σήμερα εργάζονται προκειμένου να διαμορφώσουν καινοτομικές μεθόδους, ώστε να επανέρχεται το ρεύμα πιο γρήγορα μετά τις διακοπές που προκύπτουν, ενώ επενδύουν και σε υποδομές οι οποίες υπόσχονται μεγαλύτερη ανθεκτικότητα όταν προκύπτουν σοκ. Εδώ περιλαμβάνονται οι προσπάθειες ελαχιστοποίησης του κινδύνου να προκληθεί – ή να επιδεινωθεί – ένα σοκ, όπως π.χ. μια πυρκαγιά σε δάσος από το ίδιο το σύστημα ηλεκτροδότησης.

Οι προκλήσεις του αύριο επιτείνονται από το γεγονός ότι το ηλεκτρικό σύστημα θα πρέπει να προχωρήσει προς την κατεύθυνση της πράσινης μετάβασης. Αυτό σημαίνει περιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, πλην όμως με ταυτόχρονη διατήρηση σταθερής της παροχής ηλεκτρικού ρεύματος προς την οικονομία. Δεδομένου ότι οι ανανεώσιμες μορφές ενέργειας λειτουργούν διαφορετικά απ’ ότι τα ορυκτά καύσιμα, κάτι τέτοιο σημαίνει μετασχηματισμό όχι μόνο στην παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος, αλλά και στην μεταφορά/και τη διανομή του – συμπεριλαμβανομένων των μεθόδων αποθήκευσης.

Στο μεταξύ όμως, η ζήτηση για ηλεκτρικό ρεύμα είναι βέβαιο ότι θα ενταθεί, και τούτο λόγω π.χ. της ευρύτερης υιοθέτησης των ηλεκτρικών αυτοκινήτων, ή πάλι της ταχείας επέκτασης των data centres και των συστημάτων υπολογιστικού νέφους. Εντελώς ιδιαίτερα, οι ανάγκες σε ηλεκτρισμό των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης/ΑΙ αναμένεται ότι θα καταγράψουν εκθετική αύξηση μέσα στα ερχόμενα χρόνια. Σύμφωνα με μια εκτίμηση, ο τομέας της ΑΙ θα φτάσει (μέχρι το 2027) να καταναλώνει 85-135 τεραβατώρες τον χρόνο, δηλαδή ηλεκτρική ενέργεια όση χρειάζεται μια χώρα σαν την Ολλανδία.

Έξυπνα δίκτυα και κενό χρηματοδότησης 

Προκειμένου λοιπόν να ανταποκριθούν σε τέτοιας έκτασης προκλήσεις, και οι τρεις συνιστώσες του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας θα χρειαστεί να ενοποιηθούν στα πλαίσια των λεγομένων «έξυπνων δικτύων»: τη διαχείριση των δικτύων αυτών θα εξασφαλίζουν ψηφιακά συστήματα, όλο και περισσότερο δε η χρήση ΑΙ. Όμως, και πάλι, η ανάπτυξη έξυπνων δικτύων δεν είναι απλή υπόθεση. Πρώτα πρώτα, απαιτεί μια στρατιά ολόκληρη από συσκευές και συστήματα, όπως οι έξυπνοι μετρητές για το οικιακό ρεύμα ή τα κατανεμημένα συστήματα διαχείρισης ενεργειακών ροών (DERMS), τα οποία καλούνται να διαχειρίζονται πολλαπλές ευέλικτες και κυμαινόμενες ενεργειακές πηγές, εντάσσοντάς τες στα ηλεκτρικά δίκτυα. Δεδομένου δε ότι θα είναι χτισμένα σε ψηφιακές βάσεις, τα συστήματα αυτά θα χρειαστούν την υποστήριξη αξιόπιστων συστημάτων κυβερνοασφάλειας, ώστε να διατηρούν σταθερότητα και ανθεκτικότητα στη λειτουργία τους.

Τίποτε απ’ όλα αυτά δεν θα είναι φθηνό. Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (Δ.Ο.Ε.) έχει κάνει την εκτίμηση ότι, αν πρόκειται η παγκόσμια οικονομία να φτάσει τον στόχο για μηδενικές εκπομπές σε ορίζοντα 2050, τότε οι ετήσιες επενδύσεις σε έξυπνα δίκτυα θα χρειαστεί να διπλασιαστούν σε παγκόσμια κλίμακα φτάνοντας σε μια τάξη μεγέθους μεταξύ 300 και 600 δισ. δολαρίων ετησίως, και τούτο μέχρι το 2030. Ένα τέτοιο μέγεθος αποτελεί σημαντικό μέρος των εκτιμώμενων 4 έως 6 τρις δολαρίων που θα χρειάζονται, πάλι σε ετήσια βάση, προκειμένου να χρηματοδοτηθεί η ενεργειακή μετάβαση. Μέχρι σήμερα όμως, μια τέτοια κλίμακα αναγκαίων επενδύσεων δεν δείχνει να εξασφαλίζεται. Ακόμα και στις ανεπτυγμένες οικονομίες, το κενό χρηματοδότησης για τα έξυπνα δίκτυα ξεπερνά τα 100 δισ. δολάρια.

Το παράδειγμα των ΗΠΑ

Προκειμένου να υπάρξει ανταπόκριση σε αυτές τις προκλήσεις, θα χρειαστεί συντονισμός όλων αυτών των –συχνά πολύ πολύπλοκων– συστημάτων. Οι ΗΠΑ αποτελούν εν προκειμένω παράδειγμα: οι περίπου 3.000 αμερικανικές επιχειρήσεις ηλεκτρισμού λειτουργούν με διάφορους συνδυασμούς στην παραγωγή, μεταφορά και διανομή ρεύματος, ενώ παράλληλα είναι και συντελεστές της αγοράς σε ρόλο ενδιαμέσων μεταξύ παραγωγής και διανομής. Κάθε Πολιτεία των ΗΠΑ διαθέτει τις δικές της ρυθμιστικές αρχές, ενώ η τελική διανομή μπορεί να ρυθμίζεται σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Η διαχείριση των πυρηνικών υποδομών των ΗΠΑ γίνεται σε ομοσπονδιακό επίπεδο, από το Υπουργείο Ενέργειας. αυτό, άλλωστε, χρηματοδοτεί και την έρευνα στον ενεργειακό τομέα, ενώ βάσει του Νόμου για τη Μείωση του Πληθωρισμού (του 2022) χρηματοδοτεί επενδύσεις στον τομέα του ηλεκτρισμού.

Τέλος, η Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος έχει καίριο ρόλο στον καθορισμό της κατεύθυνσης και του ρυθμού που θα έχει η ενεργειακή μετάβαση.

Άλλοι φορείς, πάλι, εποπτεύουν τη λειτουργία των τριών μεγάλων περιοχών δικτύου των ΗΠΑ, καθώς και τις μεταξύ τους διασυνδέσεις. Για παράδειγμα η (μη-κερδοσκοπική) Εταιρεία Ενεργειακής Αξιοπιστίας της Βορείου Αμερικής έχει την ευθύνη για τις 6 περιφερειακές ενότητες που καλύπτουν όλα τα διασυνδεδεμένα συστήματα ηλεκτρικού δικτύου τ ου Καναδά και των μεθοριακών περιοχών των ΗΠΑ, καθώς και ενός τμήματος του Μεξικού.

Η εξασφάλιση του αναγκαίου μετασχηματισμού των συστημάτων ηλεκτρικής ενέργειας θα απαιτήσει αντίστοιχη εξασφάλιση της χρηματοδότησης των επενδύσεων. Ομοίως διευκρίνιση του ποιος θα πληρώσει για τις εν λόγω επενδύσεις και πώς θα εξασφαλιστεί ο συντονισμός ενός πολύπλοκου, τεχνολογικά προηγμένου, και ταχύτατα μετεξελισσόμενου συστήματος έξυπνων δικτύων.

Χρηματοδότηση και ο ρόλος των κυβερνήσεων

Δύσκολα θα μπορούσε κανείς να φανταστεί πώς οι αναγκαίες επενδύσεις γι’ αυτόν τον μετασχηματισμό των συστημάτων ηλεκτρικής ενέργειας θα μπορούσαν να κινητοποιήσουν πόρους χωρίς τη χρηματοδοτική συμβολή των εθνικών κυβερνήσεων. Αυτό ισχύει εντελώς ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, όπου δεν υπάρχει κοινό/διαμοιρασμένο επίπεδο τιμολόγησης των εκπομπών άνθρακα ώστε να εξασφαλίζεται ίσος ανταγωνισμός: γι’ αυτό άλλωστε ο πρόεδρος Μπάιντεν ανακοίνωσε σειρά πρωτοβουλιών και επενδύσεων, ώστε να στηριχθεί και να επιταχυνθεί η διαρθρωτική αλλαγή στο πεδίο της ηλεκτρικής ενέργειας.

Όσο για το ποιος θα πληρώσει, η απάντηση παραμένει πολύπλοκο ζήτημα. Η αρχή είναι ότι, όταν επενδύσεις περιορίζουν το κόστος, ή πάλι βελτιώνουν την ποιότητα των υπηρεσιών, οι τιμές του ρεύματος θα έπρεπε να το αντανακλούν αυτό. Το πρόβλημα εδώ έγκειται στο ότι οι επενδύσεις εκείνες που θα βελτιώσουν την ποιότητα των υπηρεσιών διαχέονται ανά τις πολλές επιχειρηματικές οντότητες που έχουν στην ιδιοκτησία τους διάφορα στοιχεία ενεργητικού του συνολικού δικτύου. Τα αποκεντρωμένα ρυθμιστικά καθεστώτα μπορεί να καταλήξουν σε δύσχρηστο πλαίσιο συντονισμού των αναγκαίων τιμολογιακών προσεγγίσεων και των αντίστοιχων καταβολών.

Όταν πάλι περάσουμε στις επενδύσεις που θα προωθούν την πράσινη μετάβαση – συμπεριλαμβανομένου του δημοσίου αγαθού που αποτελεί ο περιορισμός των εκπομπών αερίων– γνωρίζουμε ποιος θα πρέπει να φέρει το κόστος: οι επιμέρους τοπικές κοινότητες. Η εφαρμογή όμως χρεώσεων σε τοπικό επίπεδο για τη χρηματοδότηση παρόμοιων επενδύσεων είναι αναπόφευκτο να οδηγήσει σε αναποτελεσματικότητα ή πάλι σε περιορισμένο επίπεδο επενδύσεων. Υπάρχουν επιπλέον και ενδεχόμενες αδικίες: δεν υπάρχει λόγος οι καταναλωτές περιοχών με προβληματικά συστήματα που υπάρχουν εκεί λόγω επιλογών του παρελθόντος να ζητηθεί να πληρώσουν μεγαλύτερο κόστος. Αν, δε, τους ζητηθεί κάτι τέτοιο, αναμενόμενο είναι να αρνηθούν να το πράξουν.

Καλύτερη προσέγγιση θα ήταν να χρησιμοποιηθεί μια ευρύτερη βιομηχανική πολιτική, θεσπιζόμενη σε κεντρικό επίπεδο, ώστε όχι μόνο να διευκολυνθεί η χρηματοδότηση, και μάλιστα ο συντονισμός των μακροχρόνιων επενδύσεων στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά και η καθοδήγηση της ανάπτυξης ενός διασυνδεδεμένου συστήματος έξυπνων δικτύων. Ένα τέτοιο σύστημα θα χρειαστεί τόσο τραπεζίτη, όσο και αρχιτέκτονα – οι οποίοι θα δουλέψουν μαζί με τις εταιρείες, τις ρυθμιστικές αρχές, τους επενδυτές, τους ερευνητές και τα θεσμικά όργανα του κλάδου, προκειμένου να προωθηθεί ένας πολύπλοκος, και αποτελεσματικός διαρθρωτικός μετασχηματισμός. Στον δίδυμο αυτό ρόλο δεν γίνεται να μην εμπλακούν οι εθνικές κυβερνήσεις.

* Ο Καναδός-Αμερικανός Μάικλ Σπενς έλαβε το Βραβείο Νόμπελ Οικονομικών το 2001, από κοινού με τους Τζορτ Άκερλοφ και Τζόζεφ Στίγκλιτς για «την ανάλυση των αγορών που λειτουργούν με βάση ασύμμετρη πληροφόρηση». Δίδαξε στο Χάρβαρντ, το Στάνφορντ και το Παν/μιο της Νέας Υόρκης. Σήμερα προεδρεύει στο Συμβουλευτικό Σώμα του Asia Global Institute και το Ακαδημαϊκό Συμβούλιο της Ακαδημίας Λουόχαν (του Ομίλου Alibaba). Προήδρευσε στην Επιτροπή Μεγέθυνσης και Ανάπτυξης (της Παγκόσμιας Τράπεζας). έχει γράψει μαζί με τον Μοχάμεντ, τον Γκόρντον Μπράουν και τον Ριντ Λίντοου το Permacrisis: A Plan to Fix a Fractured World.©Project Syndicate. Μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε από την Economia Media Α.Ε., έπειτα από ειδική άδεια. Το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο βρίσκεται στο www.project-syndicate.org/