Επί αιώνες, αυτοκράτορες και αλχημιστές αναζητούσαν το ελιξίριο της νεότητας. Σήμερα, οι δισεκατομμυριούχοι της Σίλικον Βάλεϊ διαθέτουν περιουσίες ολόκληρες για θεραπείες αιχμής στο πεδίο της μακροβιότητας. Όμως το αληθινό μυστικό για να κερδίσει κανείς μια μακρότερη ζωή δεν βρίσκονται ούτε στην αχλή του μυστηρίου ούτε στην υψηλή τεχνολογία.

Η μελέτη του Nature Medicine 

Μελέτη που δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο στην επιστημονική επιθεώρηση Nature Medicine αξιοποιεί τα βιοϊατρικά στοιχεία της βρετανικής Biobank προκειμένου να διερευνήσει ποιοι γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες έχουν τη μεγαλύτερη σημασία για τη βραδύτερη γήρανση των ανθρώπων – συνεπώς για μια μακρότερη ζωή. Η Biobank περιλαμβάνει αναλυτικά γενετικά και ιατρικά στοιχεία που αφορούν μισό εκατομμύριο ανθρώπους, μαζί και πληροφορίες που αφορούν τα εισοδήματά τους, τον τρόπο ζωής και την ανατροφή τους. Αυτό έδωσε στους συντάκτες της μελέτης την ευκαιρία να ξεχωρίσουν τις επιπτώσεις των διαφόρων συντελεστών που αφορούν τον κίνδυνο ασθένειας και τη θνησιμότητα.

Στη συνολική μακροβιότητα οι γενετικοί παράγοντες παίζουν παράξενα περιορισμένο ρόλο. Ηλικία και φύλο είναι οι παράγοντες που εξηγούν το 47% της διαφοράς στη θνησιμότητα, ενώ οι γενετικοί παράγοντες συμβάλλουν μόλις κατά 3%. Το περιβάλλον και ο τρόπος ζωής επηρεάζουν σε ποσοστό περίπου 17%. (Το υπόλοιπο της διαφοράς θνησιμότητας δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί).

Εν συνεχεία, οι συγγραφείς της μελέτης επεσήμαναν ποιοι ήταν οι περιβαλλοντικοί εκείνοι παράγοντες που ασκούσαν την ισχυρότερη επιρροή στη θνησιμότητα. Μερικά από τα ευρήματα είναι αυτονόητα: το κάπνισμα αυξάνει την πιθανότητα πρόωρου θανάτου κατά περίπου 60%, σε σύγκριση με μη καπνιστές της ίδιας ηλικίας, του ίδιου φύλου ή κοινωνικού περιβάλλοντος. Μεταξύ των σημαντικότερων παραγόντων για την επιμήκυνση της ζωής ήταν η καλή εκπαίδευση, η ύπαρξη εργασίας και η ευμάρεια. Η σωματική δραστηριότητα περιορίζει τον κίνδυνο θνησιμότητας κατά σχεδόν 25%.

H σημασία των κοινωνικών δεσμών

Όμως η μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι και οι κοινωνικοί δεσμοί λειτουργούν σημαντικά ως παράγοντες πρόγνωσης της μακροβιότητας. Το να ζει κανείς με σύντροφο έχει περίπου την ίδια ευεργετική επίδραση όσο και η σωματική άσκηση. Αλλά και οι τακτικές επισκέψεις σε μέλη της οικογένειας ή και η ύπαρξη κάποιου με τον οποίο μπορεί κανείς να μοιράζεται τα μυστικά του, προκύπτει ότι αποτελούν παράγοντες μείωσης του κινδύνου θνησιμότητας. Η μοναξιά είναι γνωστό ότι αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την επέλευση του θανάτου νωρίτερα – όσοι ζουν κοινωνικά απομονωμένοι εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα κυτταρικής φλεγμονής και χαμηλότερη ανταπόκριση του ανοσοποιητικού τους. Πλην όμως δεν είναι σαφές κατά πόσον πρόκειται για άμεση επίπτωση της μοναχικής ζωής ή η εξήγηση βρίσκεται στο ότι τα μοναχικά άτομα τείνουν να έχουν χαμηλότερα επίπεδα δραστηριότητας και χειρότερες διατροφικές συνήθειες.

Πάντως η μοναξιά επηρεάζει και την πνευματική ευεξία – που αποτελεί πρόσθετο παράγοντα μακροζωίας.

Οι άνθρωποι που αναφέρουν ότι αισθάνονται ψυχικά κουρασμένοι –πράγμα που μπορεί να αποτελεί σύμπτωμα κατάθλιψης ή εξάντλησης– εμφανίζουν κατά 45% μεγαλύτερο κίνδυνο θνησιμότητας σε σύγκριση με τους πιο δραστήριους. Πιο περιορισμένες, πλην μακράς διαρκείας επιπτώσεις, έχουν οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας. Όσοι αναφέρεται ότι ήταν σχετικά υπέρβαροι στην ηλικία των 10 ετών ή εκείνοι των οποίων οι μητέρες κάπνιζαν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους, παρουσιάζουν αυξημένη θνησιμότητα κατά –αντιστοίχως– 16% και 12%.

Συσχετισμοί και όχι συνάφειες

Για μερικά είδη ασθενειών, οι περιβαλλοντικοί παράγοντες παίζουν πολύ μεγαλύτερο ρόλο απ’ ότι για άλλες. Δίνουν την εξήγηση για τη διαφορά εμφάνισης 35% περισσότερων καρκίνων του πνεύμονα ή του ήπατος, λιγότερο όμως για άλλους τύπους όπου κυριαρχούν οι γενετικοί παράγοντες. Έτσι, για παράδειγμα, ο καρκίνος του μαστού προκαλείται συχνά από μια ποικιλία του γονιδίου BRCA2. Οι εγκεφαλικές πάλι παθήσεις, όπως η άνοια, έχουν ισχυρότερη σύνδεση με τη γενετική: μια ποικιλία του γονιδίου ΑPOE αυξάνει κατά πολύ τον κίνδυνο να αναπτύξει κανείς Αλτσχάιμερ.

Σε όλα αυτά τα ευρήματα υπάρχουν, βέβαια, περιορισμοί. Η μελέτη αυτή αναδεικνύει συσχετισμούς – όχι αιτιώδεις συνάφειες. Το να εγκαταστήσεις τζάκι στο σπίτι σου ή το να υπερκαταναλώνεις τυριά ασφαλώς δεν θα συμβάλει στο να επιβραδυνθεί η γήρανσή σου – όμως οι ίδιοι αυτοί παράγοντες συσχετίζονται με χαμηλότερο κίνδυνο θνησιμότητας (το πιθανότερο: δείχνουν υψηλότερο βιοτικό επίπεδο σε μια χώρα όπως η Βρετανία, όπου έγινε η μελέτη).

 Όμως τα ευρήματα της μελέτης δείχνουν προς την κατεύθυνση ότι οι κοινωνικές σχέσεις και η πνευματική ευεξία μπορεί να διαδραματίζουν το ίδιο ισχυρό ρόλο με τη σωματική δραστηριότητα, αν είναι να αποφύγει κανείς έναν πρόωρο θάνατο.

©The Economist. Μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε από την Economia Media Α.Ε., έπειτα από ειδική άδεια. Το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο βρίσκεται στο www.economist.com