Διχασμένες Πολιτείες Αμερικής. Ποιο είναι το μέλλον;

Πολύ διχασμένοι και πολύ πολωμένοι. Νομίζω ότι το Δημοκρατικό Κόμμα θα πρέπει να επανεξετάσει τις πολιτικές ταυτότητας που ακολουθεί, επειδή υπερέβαλε με ομάδες που είναι πολύ μικρές. Πόσοι ψηφοφόροι για παράδειγμα είναι τρανς;

Είναι ο Τραμπ αποτέλεσμα του Ομπάμα και του Μπάιντεν; Δηλαδή, κέρδισε ο Τραμπ ή έχασαν οι Δημοκρατικοί;

Κατά τη γνώμη μου, έχασαν οι Δημοκρατικοί. Ένα πράγμα που απέτυχε παταγωδώς ήταν οι νομικές διώξεις εναντίον του. Δεν λειτούργησε καθόλου με τον τρόπο που ήλπιζαν οι Δημοκρατικοί. Ένα άλλο στοιχείο ήταν η woke κουλτούρα. Κατά την προεκλογική του εκστρατεία, ο Τραμπ χρησιμοποίησε πολύ ωμές μεθόδους για να υπενθυμίσει σε όλους ότι η αντίπαλός του είναι γυναίκα. Κατά τη διάρκεια μίας προεκλογικής του ομιλίας, δαπάνησε 10 ολόκληρα λεπτά μιλώντας για τα ανδρικά γεννητικά όργανα, προκειμένου να εμφυσήσει στους άνδρες ψηφοφόρους ότι η Kamala Harris είναι γυναίκα. Πρόκειται για πολύ ωμές τακτικές προσέλκυσης ψηφοφόρων. Έτσι κατόρθωσε να εξασφαλίσει την ψήφο πολλών μαύρων και λατίνων ανδρών με χαρακτηριστικά αυτού που λέμε ‘μάτσο’ αρρενωπότητας. Μιλάμε δηλαδή για πολύ χαμηλού επιπέδου πνευματική προσέγγιση. Αλλά δυστυχώς ταυτόχρονα πολύ επιτυχημένη.

Αυτό δεν είναι και το πρόβλημα ωστόσο; Ότι η ποιότητα του πολιτικού διαλόγου τα τελευταία χρόνια φαίνεται να φθίνει όλο και περισσότερο. Και το ερώτημα είναι πώς μπορούμε να ξεφύγουμε από αυτή την κατάσταση;

Δυστυχώς, αυτό είναι το πρόβλημα με τον λαϊκισμό. Ρίχνει το επίπεδο του διαλόγου το οποίο επανέρχεται μόνο όταν ηττηθούν οι λαϊκιστές. Δεν νομίζω ότι θα ανακάμψουμε σύντομα. Δεν ξέρουμε πώς θα πάει η προεδρία Τραμπ. Ίσως αποδειχθεί χαοτικός και μπορεί η ομάδα του να πιστεύει ότι μπορεί να διαχειριστεί την κοινή γνώμη, αλλά δεν ξέρουμε πόσο θα διαρκέσει ο μήνας του μέλιτος. Έχει ανακοινώσει αρκετά αμφιλεγόμενα σχέδια για την επόμενη θητεία του.

Σκοπεύει να προσλάβει χιλιάδες δημόσιους υπαλλήλους, ανθρώπους της επιλογής του που θα είναι πρόθυμοι να εξυπηρετήσουν την ατζέντα του καθώς και να τοποθετήσει τον Elon Musk επικεφαλής μιας επιτροπής που θα λαμβάνει αποφάσεις για τη δημόσια χρηματοδότηση. Το ερώτημα είναι αν θα λειτουργήσουν οι μηχανισμοί που μπορούν να τον εμποδίσουν να ξεφύγει από τα επιτρεπτά θεσμικά όρια.

Ο,τιδήποτε έχει ήδη ψηφίσει το Κογκρέσο, μπορεί να το αλλάξει μόνο με άλλο νόμο. Αυτός είναι ένας πρώτος μεγάλος περιορισμός. Δεν μπορεί να καταργήσει νόμους ή να μην εφαρμόσει νόμους που ψήφισε το Κογκρέσο. Έχει δηλώσει ότι θα λύσει πολλά ζητήματα με έκδοση προεδρικών διαταγμάτων. Ο Ίλον Μασκ ανακοίνωσε ότι από τον προϋπολογισμό δημοσίων δαπανών της κυβέρνησης Μπάιντεν-Χάρις, ύψους 6 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, θέλει να περικόψει 2 τρισεκατομμύρια. Αυτό σημαίνει κατάργηση ολόκληρων τμημάτων. Κατάργηση πχ του Υπουργείου Παιδείας. Εννοώ ότι δεν αποκλείεται να επιχειρήσουν τέτοια πράγματα. Αλλά για να το επιτύχουν, χρειάζονται το Κογκρέσο.

Θα τον στηρίξει το Κογκρέσο;

Εάν η Βουλή περάσει στον έλεγχο των Ρεπουμπλικανών, κάτι που φαίνεται εξαιρετικά πιθανό αυτή τη στιγμή, τότε νομίζω ότι τουλάχιστον στην αρχή θα τον ακολουθήσουν, επειδή τους χάρισε μια απροσδόκητα μεγάλη νίκη. Έχουν πολλά χρόνια να δουν τέτοια νίκη οι ρεπουμπλικάνοι.

Οι περισσότεροι πρόεδροι των ΗΠΑ σέβονται μια μακρά, σταθερή πορεία πολιτικής συμπεριφοράς που διέπεται από συγκεκριμένους κανόνες, αλλά ο Τραμπ τη διαταράσσει ανενόχλητος. Έχουμε άλλα παραδείγματα στην αμερικανική πολιτική ιστορία αντίστοιχης συμπεριφοράς προέδρων;

Ο Andrew Jackson, τον 19ο αιώνα, ήταν ένας πρόεδρος που πραγματικά διέλυσε τους κανόνες της πολιτικής συμπεριφοράς που αναμένεται από έναν προέδρο των ΗΠΑ. Εφάρμοσε παρόμοιες τεχνικές, έριξε το επίπεδο του δημόσιου διαλόγου και αψήφησε το πρωτόκολλο.Όταν πρωτομπήκε στον Λευκό Οίκο έκανε ένα πάρτι κατά τη διάρκεια του οποίου ο κόσμος μέθυσε και κατέστρεψε έπιπλα ιστορικής αξίας, καθώς επρόκειτο για αντικείμενα των ιδρυτών πατέρων της αμερικανικής δημοκρατίας. Αυτό αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός outsider που είναι ‘εισβολέας’, λαϊκιστής, και παίρνει αυτό που θέλει.

Γιατί πιστεύετε ότι ο Τραμπ είναι τόσο επιτυχημένος στις μεθόδους του; Πώς κατορθώνει να διαταράσσει τις ισορροπίες τόσο επιτυχημένα και γιατί μένει ατιμώρητος;

Αφενός, διέκρινε τον πολύ έντονο ρατσισμό που υπάρχει στην αμερικανική κοινωνία. Αφετέρου, διέγνωσε το τεράστιο χάσμα μεταξύ των φύλων και απευθύνθηκε στους άντρες. Ο Τραμπ εξασφάλισε πολύ περισσότερους άνδρες ψηφοφόρους από τις γυναίκες ψηφοφόρους που κατόρθωσε να κερδίσει η Kamala Harris. Επίσης έπαιξε τη woke κουλτούρα στα δάχτυλα. Οι φιλελεύθεροι το έχουν παρακάνει με τις αντωνυμίες, ‘αυτός, αυτή, αυτό, αυτοί’. Ο Τραμπ το εργαλειοποίησε αυτό σε μια από τις διαφημίσεις της καμπάνιας του τις τελευταίες δύο εβδομάδες πριν τις εκλογές: «ένα τρανς άτομο θέλει να το αποκαλείς ‘αυτοί’. Ο Τραμπ θέλει να λες ‘εσύ’. Ε, αυτό ήταν πολύ έξυπνη κίνηση.

Πώς μπορεί να καταπολεμηθεί ο λαϊκισμός σε μια εποχή που, από ό,τι φαίνεται σε συνδυασμό με την πολιτική των ταυτοτήτων, η οποία πλέον καθορίζει την πολιτική ατζέντα, αποτελούν ένα εξαιρετικά επιτυχημένο μείγμα άσκησης πολιτικής;

Ο λαϊκισμός του Τραμπ μπορεί να ηττηθεί, αν δεν πάει καλά η οικονομία. Η μείωση των ελλειμμάτων θα λειτουργούσε υπέρ του. Το ίδιο και η αναχαίτιση της αύξησης του εθνικού χρέους. Πρέπει να δούμε τι είδους οικονομική πολιτική θα εξασκήσει. Δεν ξέρουμε ακόμη πώς θα διαμορφώσει τον προϋπολογισμό. Εάν υπάρξει εμπορικός πόλεμος μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ, θα χάσουν και οι δύο πλευρές. Αν  επιλέξει να επιβάλει δασμούς στις εισαγωγές από την Ευρώπη, ο πληθωρισμός θα εκτοξευθεί. Η οικονομική πολιτική θα μπορούσε να του γυρίσει μπούμερανγκ.

Ας περάσουμε στα διεθνή θέματα. Τι μπορούμε να περιμένουμε για την Ουκρανία;

Δεν είμαι σίγουρος. Το πρόβλημα είναι ότι ο Πούτιν πιστεύει ότι κερδίζει τον πόλεμο, επομένως δεν θα δεχτεί καμία συμφωνία αν δεν εξασφαλίσει πλήρη έλεγχο των εδαφών των τεσσάρων επαρχιών που ανακοίνωσε τον Σεπτέμβριο του 2022. Και, από τη στιγμή που οι Ρώσοι ελέγχουν μόνο μία από τις τέσσερις επαρχίες, δεν είμαι βέβαιος ότι ο Ζελένσκι θα δεχθεί να υποχωρήσει από αυτά τα εδάφη χωρίς μάχη. Από την άλλη, δεν γνωρίζουμε στα αλήθεια ποια είναι η στρατιωτική κατάσταση της Ρωσίας. Ενδέχεται οι Ρώσοι να επιλέξουν να συνεχίσουν τον πόλεμο, ακόμα και με τις τεράστιες, καθημερινές, απώλειες ανδρών. Ο Πούτιν δείχνει σίγουρος ότι μπορεί να συνεχίσει για πολύ καιρό. Επομένως, δεν θα είναι εύκολο για τον Τραμπ να πείσει είτε τον Πούτιν είτε τον Ζελένσκι να καταλήξουν σε μια συμφωνία.

Ποιες αναμένεται να είναι οι διαφορές στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ σε σχέση με τη Μέση Ανατολή και το πόλεμο στη Γάζα, υπό τον Τραμπ;

Η αίσθηση μου είναι ότι ο Τραμπ θα είναι θερμότερος υποστηρικτής του Ισραήλ, σχεδόν άνευ όρων θα έλεγα, γιατί δεν θα είναι αντιμέτωπος με κάποια κριτική, καθώς το κόμμα του είναι πιο ενωμένο. Σε αντίθεση με τον Μπάιντεν, δεν έχει την αριστερή πτέρυγα του Δημοκρατικού Κόμματος, που εναντιώθηκε στις πολιτικές του, και διατηρεί πολύ καλύτερη σχέση με τον Νετανιάχου.

Διεξάγεται εδώ και καιρό ένας δημόσιος διάλογος για το πώς το Ισραήλ αψηφά το διεθνές δίκαιο. Πώς αναμένεται να επηρεάσει τη διεθνή τάξη μια πιο φιλο-ισραηλινή στάση των ΗΠΑ;

Ξέρετε, η κριτική ενάντια στο Ισραήλ ακούγεται μόνο στη Δύση. Ένας Έλληνας καθηγητής που ζει και εργάζεται στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα που μου μετέφερε ότι κάποιοι αλλοδαποί φοιτητές από άλλες αραβικές χώρες, ξεκίνησαν μια διαδήλωση υπέρ των Παλαιστινίων και οι αρχές τους έδιωξαν από τη χώρα. Μηδενική ανοχή δηλαδή σε διαδηλώσεις υπέρ της Παλαιστίνης, γιατί ο πραγματικός τους εχθρός είναι το Ιράν. Το Ισραήλ δεν αποτελεί απειλή για τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.

Πάμε στα ελληνοτουρκικά. Υπάρχει τεράστια ανησυχία ότι η σχέση μεταξύ Τραμπ και Ερντογάν μπορεί να είναι ευνοϊκή για την Τουρκία ενάντια στα συμφέροντα της Ελλάδας. Τι να περιμένουμε εκεί;

Αυτό δεν ίσχυσε ούτε κατά τη διάρκεια της πρώτης του προεδρίας. Αν θυμάστε, ο Ερντογάν είχε φυλακίσει έναν Αμερικανό προτεστάντη πάστορα και ο Τραμπ εφάρμοσε πρακτικές αποσταθεροποίσης της τουρκικής οικονομίας για να του ασκήσει πίεση να τον απελευθερώσει. Από την άλλη, ο Νετανιάχου απεχθάνεται τον Ερντογάν άρα νομίζω ότι ο Τραμπ θα προτιμήσει να στηρίξει τη σχέση του μαζί του. Τα τελευταία 15 χρόνια, υποστηρίζοντας τη Χαμάς και τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, η Τουρκία εξελίσσεται σε προβληματικό σύμμαχο για τις ΗΠΑ. Η Ελλάδα και η Κύπρος αποτελούν πλέον μια σοβαρή εναλλακτική μιας προ-Ισραηλινής παρουσίας στην Ανατολική Μεσόγειο και για τα δύο κόμματα των ΗΠΑ. Νομίζω ότι αυτή η πολιτική θα συνεχιστεί. Δεν περιμένω σημαντικές αλλαγές. Τα αμερικανικά συμφέροντα θα συνεχίσουν να συντάσσονται με αυτά της Ελλάδας και της Κύπρου, γιατί τώρα που δεν μπορούν να βασιστούν στην Τουρκία, μας χρειάζονται.

Ο Πούτιν, ο Τραμπ, ο Ερντογάν, ο Κιμ, είναι πολιτικοί ηγέτες που είτε διοικούν στα όρια της δημοκρατίας, είτε πολύ μακριά από αυτά. Τι σημαίνει για τη διεθνή τάξη η δεύτερη εκλογή Τραμπ σε ένα διεθνές περιβάλλον στο οποίο υπάρχουν τέτοιου είδους ηγέτες, και πώς αυτό επηρεάζει την Ευρώπη που βρίσκεται αντιμέτωπη με τα δικά της (υπαρξιακά) προβλήματα;

Η Ευρώπη ίσως βρεθεί αντιμέτωπη με το ενδεχόμενο οι ΗΠΑ να αποσυρθούν από την Ευρώπη, να καταστήσουν το ΝΑΤΟ ένα κενό γράμμα και να διακόψουν την παροχή υποστήριξης προς την Ουκρανία. Από πλευράς βιομηχανίας όπλων, η Ευρώπη δεν είναι έτοιμη. Η ευρωπαϊκή βιομηχανία όπλων δεν μπορεί να αντεπεξέλθει σε αυξημένες απαιτήσεις. Πρέπει λοιπόν οι Ευρωπαίοι να αναλάβουμε μια μακροπρόθεσμη δέσμευση σοβαρής αύξησης των εξοπλιστικών δαπανών.

Εάν οι ΗΠΑ αποσύρουν τελικά την υποστήριξή τους από την Ουκρανία, μπορεί η Ευρώπη να υποστηρίξει μόνη της το ουκρανικό μέτωπο;

Μπορεί, έως ένα βαθμό. Το πρόβλημα είναι ότι η δαπάνη για πολεμοφόδια είναι τεράστια και οι ευρωπαϊκοί στρατοί είναι μικροί. Οι Ευρωπαίοι δεν είναι προετοιμασμένοι για τέτοιας κλίμακας πόλεμο.

Με την Κίνα τι να αναμένουμε;

Η Κίνα είναι ο κορυφαίος ανταγωνιστής των ΗΠΑ. Το μεγάλο ερώτημα είναι σε τί βαθμό θα δεσμευθεί ο Τραμπ στην αποτροπή μιας κινεζικής επίθεσης στην Ταϊβάν. Δήλωσε μάλιστα ότι η Ταϊβάν απέχει 600 μίλια από την Κίνα και 6.000 από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό δεν αποτελεί ιδιαίτερα ενθαρρυντικό σημάδι ότι προτίθεται να εμπλακεί σε μια επιχείρηση αποτροπής μιας κινεζικής εισβολής. Εάν επιτραπεί στην Κίνα να κατακτήσει την Ταϊβάν, τότε επιστρέφουμε στον κόσμο της δεκαετίας του 1930. Εκεί εδράζει και η μεγαλύτερη ανησυχία μου για την Ελλάδα και την Τουρκία. Γιατί θα έχουμε ρεβιζιονιστική συμπεριφορά που θα υποστηρίζεται από στρατιωτική δύναμη. Αυτό θα μπορούσε ενδεχομένως να έχει ως αποτέλεσμα η Τουρκία να αποφασίσει να εισβάλλει στο Καστελόριζο και τη Λήμνο.

Σε ένα τέτοιο σενάριο, ποιοι θα ήταν οι πραγματικοί μας σύμμαχοι;

Αν οι Ηνωμένες Πολιτείες αποσυρθούν από την Ευρώπη, τότε απομένει μόνο η Γαλλία, αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι η Γαλλία διαθέτει επαρκή ισχύ. Αλλά αυτό είναι πραγματικό το χειρότερο δυνατό σενάριο που μπορεί να εκτυλιχθεί.